اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق: رودخانه های تجن و سرخرود از رودخانه های شیلاتی در استان مازندران هر ساله در جهت بازسازی ذخایر ماهی سفید دریای خزر پذیرای میلیون ها قطعه بچه ماهی سفید است . به هنگام رها سازی بچه ماهیان سفید در رودخانه ها منتهی به دریای خزر ، مناسب بودن کمیت و کیفیت آب رودخانه از نظر فاکتورهای فیزیکیو شیمیایی و زیستی نقش اساسی در میزان بازماندگی و سلامت بچه ماهیان و به تبع آن افزایش راندمان برگشت شیلاتی ماهیان رهاسازی شده و بهره برداری حداکثر محصول قابل برداشت از دریا دارد. در مدیریت تولید و حفاظت ذخایر آبزیان ، پایش وارزیابی مستمر کیفیت آب رودخانه ها بعنوان پناهگاه ، زیستگاه و محل زاد آوری طبیعی انواع ماهیان اقتصادی دریای خزر ها اولین گام در جهت فراهم آوردن شرایط وبستر مناسب به منظور بهره برداری اصولی از منابع آبی و همچنین کمک در امر رهاسازی بچه ماهی دراین منابع می باشد ، تحقیق حاضر با هدف بررسی شرایط و وضعیت دو رودخانه تجن و سرخرود در دوره رهاسازی بچه ماهی سفید از نظر فاکتورهای فیزیکی ،شیمیایی و زیستی می باشد .
نتایج: نتایج نشان داد که بین فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی اندازه گیری شده آب در دو رودخانه تجن و سرخرود در میزان هدایت الکتریکی، مجموع املاح محلول ، شوری، آمونیوم،کلسیم و منیزیم اختلاف معنی دار آماری وجود دارد (05/0>p). میانگین میزان فاکتورهای فیزیکو شیمیائی اندازه گیری شده آب رودخانه تجن و سرخرود در دوره رهاسازی ماهی سفید بترتیب: دمای آب 6/26و6/25درجه سانتی گراد؛ اکسیژن محلول4/8 و3/8میلی گرم بر لیتر؛ اسیدیته: 14/8 و81/7 ؛ مجموع مواد محلول: 8420و 670 میلیگرم بر لیتر؛ هدایت الکتریکی: 12358 و 990 میکرو زیمنس بر سانتی متر ؛ کلسیم محلول: 470و 57 میلی گرم بر لیتر؛ یون آمونیوم: 39/0 و 141/0 میلی گرم بر لیتر؛ نیتریت:030/0 و 034/0 میلی گرم بر لیتر؛ نیترات: 330/0 و 416/0 میلی گرم بر لیتر؛ منیزیم: 641و 74.4 میلی گرم بر لیتر؛ فسفات:050/0/0 و 051/0 میلی گرم بر لیتر؛ شوری 1/8 و 3/6 میلی گرم بر لیتر و سختی کل برحسب کربنات کلسیم: 3600 و 407میلی گرم بر لیتر بود.نتایج بدست آمده بیانگر مناسب تر بودن شرایط آب رودخانه سرخرود نسبت به تجن برای رها سازی بچه ماهی سفید از نظر فاکتورهای مورد اندازه گیری بوده است. فیتو پلانکتون های شناسایی شده شامل باسیلاریوفیتا ، کلروفیتا، سیانوفیتا ،اوگلنوفیتا و پیروفیتا می شود . در رودخانه تجن شاخه باسیلاریوفیتا وکلروفیتا 4/65درصدودر سرخرود شاخه باسیلاریوفیتا وکلروفیتا 1/66 درصد از کل تولید فیتو پلانکتون را به خود اختصاص میدادند و بعد از آن شاخه اوگلنوفیتا، سیانوفیتا و پیروفیتا قرار داشتند . مجموعه پلانکتونی شناسایی شده در مراحل اولیه رها سازی به جهت تغذیه بچه ماهیان از انواع پلانکتون ها در حیات و بقاء بچه ماهیان نقش اساسی دارند .
زئوپلانکتون: گونه های زئوپلانکتونی رودخانه های تجن و سرخرود نشان داد که در میان گروه موجودات مورد بررسی، گروه روتاتوریا در هر دو رودخانه بترتیب با 37 و43 درصد در رتبه نخست قرار داشتند وسپس در رودخانه تجن سیریپدیا با25درصد و در سرخرود پروتوزوآ با 29 درصد در رتبه دوم قرار داشتند پس از آن کوپه پودابا 14 و14 درصدو در رتبه آخر کلادوسرا با 13 و 14 درصد قرار داشتند. کلیه این زئو پلانکتون ها در مراحل مختلف زندگی بطور مستقیم مورد تغذیه بچه ماهیان قرار می گیرند .
بنتوز:در نمونه برداری های انجام شده در رودخانه های تجن و سرخرود ، 7 خانواده از ماکروبنتوزها شامل خانواده های Cardidae، Spionidae ، Tubificidae ، Lumbriculidae و Lumbricidae ، Chironomidae و Elmidae .بعلاوه افرادی از رده Arachnida مشاهده شده است. مقایسه میانگین میزان تراکم و زی توده ماکرو بنتوز ها در رودخانه تجن و سرخرود در دوره رها سازی بچه ماهی سفید نشان می دهد که رودخانه سرخرود با میزان تراکم 823 عدد در متر مربع ومیزان زی توده 368/3 گرم در متر مربع از انواع ماکروبنتوزها نسبت به رودخانه تجن با میزان 7/31عدد در متر مربع و میزان زی توده 312/0گرم در متر مربع از انواع ماکروبنتوزها در شرایط بهتری برخوردار بوده است ، برآورد مجموعه نتایج نشان میدهد رودخانه سرخرود ازشرایط آبی مناسب تری برای رها سازی بچه ماهی سفید در این دوره برخوردار بوده است .
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی: 1-در کلیه رودخانه ها در دوره رها سازی بچه ماهی سفید ارتباط آبی مناسب بین رودخانه های محل رها سازی بچه ماهیان و دریا در محل مصب که واجد عمق و عرض مناسب باشد ایجاد گردیده و نسبت به حفظ آن در طول دوره رها سازی بطور مستمر اقدام گردد.
2- رها سازی بچه ماهیان سفید بطور کامل در زمان کم آبی دوره ای رود خانه ها بدلیل عدم بارندگی ،پیشروی آب دریا در رودخانه های بخش شرقی استان مازندران ،بسته شدن مصب و عدم ارتباط آبی رود خانه و دریا .،علیرغم بعد مسافت کارگاه شهید رجایی ساری با رودخانه های غرب استان به دلیل شرایط آبی بهتر در این رودخانه ها انجام گردد .3 –رها سازی بچه ماهیان زیر گرم در رود خانه ها بویژه در رودخانه های بخش شرقی استان و در ایام گرم تابستان به دلیل افزایش شوری و کمبود آب تازه که احتمال تلفات دربچه ماهیان را بدنبال دارد ، خودداری گردد.4-به دلیل شرایط آبی متغییر رودخانه های محل رها سازی بچه ماهیان در طول دوره رها سازی که تحت تاثیر مصرف آب شیرین در بالادست و همچنین بارندگیهای فصلی قرار دارد لازم است تا رها سازی بچه ماهیان با اوزان حداقل یک گرم به دلیل مقاومت پذیری وتحمل بهتر شرایط نامساعد از صید تا رهسپاری به رودخانه ودریارعایت شود .5- باتوجه به شرایط متغییر رودخانه های محل رهاسازی به منظور ارتقاء سطح بازماندگی بچه ماهیان لازم است مجموعه نظارتی علمی از کارشناسان تحقیقات وشیلات باهدف کنترل دوره ای شرایط زیستی ، غیر زیستی ومحیطی در زمان رها سازی بچه ماهی در رودخانه ها تشکیل شده و بر روند رها سازی از طریق ایجاد همکاری مستمر اقدام گردد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:کلیه منابع آبی شامل دریاچه های مصنوعی و طبیعی و رودخانه ها که رها سازی بچه ماهی در آن می تواند با هدف حفظ و بازسازی ذخایر و همچنین تولید ماهی با اهداف اقتصادی و تفریحی انجام گردد .