اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
ماهی سفید Rutilusfrisiikutum از خانواده کپور ماهیان ( Cyprinidae ) یکی از مهمترین ماهیان اقتصادی سواحل ایرانی دریای خزر بوده و به دلیل ارزش فوق العاده و استقبال بی نظیر از گوشت خوشمزه و لذیذ آن جزء پرطرفدارترین ماهیان مصرفی نزد صیادان، ساحل نشینان و سایر مردم کشور ما و حتی کشورهای حاشیه دریای خزر می باشد. ماهی سفید گونه ای مهاجر بوده و دوران تغذیه و رشد خود را در دریای خزر سپری می نماید. دارای دو فرم مهاجر بهاره و پائیز بوده و برای تخم ریزی و تکثیر طبیعی وارد منابع آب شیرین رودخانه ها و تالاب های حاشیه این دریا می شود. طول عمر این ماهی در دریای خزر 10-9 سال است. صید سالیانه ماهی سفید معمولاً از 10 مهرماه شروع و تا 10 فروردین ماه ادامه یافته و در حال حاضر تنها راه تولید آن از طریق صید از دریا و سالیانه بالغ بر 8 هزار تن بوده که بیش از 60 درصد کل صید ماهیان استخوانی در دریای خزر را به خود اختصاص می دهد. بیش از 10 هزار نفر صیاد در دریای خزر به صید ماهی سفید اشتغال دارند. صید حاضر ماهی سفید در دریای خزر کاملا" وابسته به برنامه بازسازی ذخایر آن می باشد که هر ساله از طریق سازمان شیلات ایران صورت می گیرد.
اگرچه تکثیر مصنوعی و رهاسازی بچه ماهیان در رودخانه های منتهی به دریای خزر در سال های اخیر باعث بهبود نسبی ذخایر ماهی سفید شده، ولی بدلیل محبوبیت آن نزد مصرف کنندگان این میزان تولید پاسخ گوی تقاضای زیاد این ماهی در کشور نبوده به طوری که از قیمت بالایی برخوردار می باشد. شایان ذکر است که با احتساب قیمت حداقل پنجاه هزار ریال به ازای هر کیلوگرم، صید ماهی سفید سالیانه بیش از پانصد میلیارد ریال درآمد را برای صیادان و بهره برداران آن به همراه دارد، که خود بیانگر اهمیت و جایگاه ویژه این ماهی در اقتصاد شیلاتی منطقه و به عبارتی در کشور می باشد. حتی در زمان کاهش میزان صید در سبد صید صیادان در طول دورهء صید قیمت یک ماهی سفید 2 کیلوگرمی به بیش از 250 هزار ریال نیز می رسد. لذا با افزایش تولید ماهی سفید از طریق پرورش مصنوعی امکان عرضه بیشتر آن در کشور و بالا رفتن مصرف سرانه این آبزی با ارزش فراهم خواهد شد و طیف وسیعی از مردم کشورمان امکان مصرف آن را خواهند داشت، ضمن اینکه پرورش دهندگان نیز با توجه به قیمت بالای این ماهی نسبت به سایر آبزیان پرورشی از سود و منفعت بیشتری برخوردار خواهند بود. همچنین با افزایش تولید ماهی سفید در محیط های مصنوعی از فشار صید بر ذخایر طبیعی آن در دریا نیز کاسته می گردد. لذا با توجه به اهداف شیلات ایران در راستای افزایش تنوع گونه ای آبزیان پرورشی و نظر به امکانات موجود در سیستم های مختلف آبزی پروری در کشور، پرورش ماهی سفید می تواند به عنوان یک گونه جدید و استراتژیک از الویت های صنعت آبزی پروری در کشور قرار گیرد. انتظار می رود که در پایان اجرای این پروژه به توان به اهداف آن دستیابی پیدا نمود و بیوتکنیک حاصله را در اختیار پرورش دهندگان آبزیان در سراسر کشور قرار داد.
نتایج :
ماهی سفید مهمترین و شناخته شده ترین ماهی استخوانی دریای خزر بوده که سالیانه بیش از 60 درصد کل صید ماهیان استخوانی این دریا را به خود اختصاص داده و بیش از ده هزار نفر صیاد یا خانواده صیادی به صید این ماهی اشتغال دارند. این پروژه با هدف بررسی سازش پذیری و روند رشد ماهی سفید در تراکم های مختلف پرورش با آب دریای خزر طراحی گردید. در تحقیق حاضر دو تراکم مختلف بچه ماهی سفید شامل 26 و 40 عدد در مترمربع مورد بررسی قرار گرفتند. پرورش در حوضچه های مدور 3 مترمکعبی بتونی تقریبا" در 5/2 ماه انجام گرفت. حوضچه های بتونی مجهز به جریان آب ورودی و هوادهی دائمی بودند. نتایج نشان داد که با افزایش تراکم در حوضچه های بتونی از میزان شاخص های رشد شامل افزایش طول بدن، افزایش وزن بدن، ضریب رشد ویژه، ضریب چاقی، نسبت کارآیی پروتئین و کارآیی غذا کاهش یافته و بر ضریب تبدیل غذایی افزوده شد و تفاوت بین آن ها در تراکم های مورد بررسی معنی دار (p<0.05) نشان داد. همچنین میزان ماندگاری در بچه ماهیان پرورشی با تراکم پائین تر (88٪) بیشتر از تراکم بالاتر (76.9 ٪) بوده و اختلاف آن ها با یکدیگر معنی دار (p<0.05) بود. بنابراین برای پرورش ماهی سفید در استخرهای بتونی با آب دریای خزر استفاده از تراکم حدود 25 عدد در متر مربع مناسب تر است.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
به طور کلی تحقیق حاضر نشان داد که با افزایش تراکم میزان شاخص های رشد نظیر افزایش وزن ، ضریب رشد ویژه، میانگین افزایش وزن روزانه، ضریب چاقی، شاخص کارآیی و نسبت کارآیی پروتئین و ماندگاری بچه ماهیان سفید پرورشی در آب لب شور دریای خزر کاهش یافته و بر میزان ضریب تبدیل غذایی افزوده می گردد و تراکم حدود 26 عدد در مترمربع بچه ماهیان بالای 20 گرمی مناسب تر از تراکم بالای 40 عدد در متر مربع می باشد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
با توجه دستآوردهای حاصل از تحقیق می توان ماهی سفید را به عنوان یکی از مهمترین گونه های بومی مناسب برای توسعه آبزی پروری در کشور به ویژه در سواحل دریای خزر و قفس های مستقر در آن معرفی نمود.