اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
از نیازهای اساسی و اصول اولیه برای اجرای طرحهای آبزی پروری دریک منطقه ،انجام مطالعات استعداد یابی قبل از احداث هر گونه تاسیسات زیربنایی می باشد. بنابراین ارائه الگوی مناسب برای فعالیتهای آبزی پروری در هر منطقه داشتن ایده و برآورد روشن از ظرفیتهای توسعه ای شیلاتی آن منطقه می باشد.انجام اینگونه مطالعات کمک می کند تا مسئولین شیلاتی در جهت گیریهای توسعه ای و سیاستگذاریهای شیلاتی با روشن بینی و دقت نظر بر اساس یافته های علمی تصمیم بگیرند. بنابراین با توجه به پتانسیل های موجود استان و عدم توسعه فعالیتهای آبزی پروری نوین جا دارد که گامهای اساسی برای تقویت و هدفمند ساختن فعالیتهای مرتبط و سازگار با شرایط آب و هوایی منطقه برداشته شود. فلذا با عنایت به مزیتهای چند جانبه آبزی پروری نظیر ایجاد اشتغال ، تامین پروتئین ، بهره برداری بهینه از اراضی و استعدادهای موجود استان و سایرفاکتورهای مهم و اثر گذار در گام اول انجام مطالعات امکان سنجی برای تشخیص و راه اندازی نوع فعالیت تکثیر یا پرورش ماهی در منطقه امری الزامی می باشد. از سویی دیگر بدلیل ناکافی بودن و عدم جامعیت بررسیها و مطالعات انجام گرفته در گذشته لزوم مطالعه جدی و میدانی موضوع، با لحاظ کلیه جوانب را طلب می نماید.
اهداف پروژه :
1- بررسی و تعیین ظرفیت رودخانه برای ایجاد کارگاه های تکثیر و پرورش ماهی
2- بررسی وتعیین سایت های تکثیر و پرورش ماهی در حاشیه رودخانه زاینده رود در استان چهار محال بختیاری
روش تحقیق:
جمع آوری اطلاعات به دو صورت انجام گرفت اطلاعات کتابخانه ای ، اطلاعات میدانی یا عملیاتی
گردآوری اطلاعات کتابخانه ای، با تمسک به روشهای ذیل بود.
مراجعه مستقیم ، انجام مکاتبات ، اطلاعات رایانه ای ، خرید اطلاعات. همچنین جهت جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات با 4 نفر کارشناس و یک شرکت مشاوره قرارداد منعقد گردید .
مطالعات میدانی به دوصورت صحرایی و آزمایشگاهی انجام گرفت که محورهای عمده ی مطالعات صحرایی شامل :
- بازدید اولیه و مقدماتی از رودخانه
- تعیین ایستگاه های مطالعاتی برای نمونه برداری آب و فاکتورهای بیولوژیک ( پلانکتون ، بنتوزو ماهی) .
-اندازه گیری برخی پارامترهای فیزیکی وشیمیایی آب در محل امکان پذیراست .
- صید و شناسایی مقدماتی ماهیان و فون انگلی ماهیان در محل .
- انتخاب مکان های مستعد جهت احداث مجتمع های تکثیروپرورش ماهی در حوزه ی مطالعاتی است
محورهای عمده ی مطالعات آزمایشگا هی شامل انتقال نمونه ها به آزمایشگاه های پژوهشکده برای اندازه گیری پارامترهایی که سنجش آن ها درمحل مقدور نبود همچنین شناسایی وتعیین گونه های موجود وشاخص می باشد.
گزارشهای مطالعات مربوط به بررسی موقعیت جغرافیایی و منابع طبیعی ، آب وهوا واقلیم ، هیدرولوژی ، هیدروشیمی ، آلاینده ها ، بررسی زیستی رودخانه و بررسی زیست محیطی تهیه گردید. جمعبندی مطالعات ظرفیت رودخانه برای ایجاد کارگاه های تکثیر و پرورش را مشخص می نماید و همچنین نیازهای اجرایی طرح شامل ضوابط بهره برداری از کارگاه ها ، معیارهای مورد نیاز در رابطه با آب خروجی و برنامه ی توسعه را معلوم می دارد . برای محاسبات تعیین ظرفیت از حداقل آبدهی استفاده شده است و 50 درصد آن برای پرورش ماهی قزل آلا رنگین کمان منظور گردیده است تا اثرات زیست محیطی مزارع تکثیر ویا پرورش به حد اقل کاهش یابد . برای تولید یک تن ماهی در کانال های بتونی 10 لیتر در ثانیه آب و برای تولید 2 تن ماهی در سیستم نیمه مدار بسته یک لیتر در ثانیه آب در محاسبات در نظر گرفته شده است.
برآورد ها حاکی است که در فاز اول (سیستم نیمه مدار بسته) 1556 تن ماهی تولید خواهد شد و پس از پایش اثرات این تولید برمحیط، در فاز دوم ( کانال ها و حوضچه های بتنی) تولید 3646 تن اجرایی خواهد شد که در نهایت تولید 5202 تن ماهی 744-521 نفر را به طورمستقیم به کار مشغول خواهد کرد.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
به منظور حصول کارآیی بهینه و کاهش اثرات زیست محیطی پساب مزارع پرورش ماهی در رودخانه ها موارد زیر باید مورد توجه قرار گیرد :
الف – نسبت انحراف میزان آب مصرفی در کارگاههای تکثیر و پرورش ماهی به دبی رودخانه باید به حداقل برسد تا همزمان با ورود پساب مزرعه به رودخانه ، حداقل تغییر ممکنه در محیط زیست آن ایجاد شود و توان خود پالائی رودخانه حفظ گردد.
ب – مدیریت تغذیه و غذادهی نقش عمده ای در میزان آلودگی حاصله از صنعت آبزی پروری دارد . اساس تولید در سیستم های متراکم پرورش ماهی ، تغذیه است که از یک طرف سبب پروار شدن ماهی و از سویی دیگر سبب رها شدن جامدات معلق در آب یا مواد محلول همچون کربن ، نیتروژن و فسفر می شود . مدیریت تغذیه در پرورش ماهیان وکاهش ضریب تبدیل غذایی (FCR) از 5/1 به 2/1 ، سبب کاهش میزان آلودگی پساب کارگاه می شود .
ج – در ابتدای دریچه های خروجی استخرهای پرورش ماهی بایستی از توری و یا شبکه ی آشغالگیر استفاده شود تا از خروج ماهیان پرورشی از استخر جلوگیری شود.
د– در طراحی مزارع پرورش قزل آلا مخصوصا" مجتمع های بزرگ ماهیان سردآبی با احداث حوضچه های رسوبگیر در نقطه خروجی کارگاهها همچنین با انجام عملیات تصفیه فیزیکی و شیمیایی و کاستن از غلظت مواد جامد محلول و معلق ، میزان آلودگی پساب به نحو ی چشمگیری کاسته می شود.
ه – به کارگیری ابزارهایی که پرندگان ماهی خوار و کنار آبزی را از محیط های پرورش دور می سازد ، مانند دستگاه های نور افشان ، ابزارهای صداساز ، وسایل ایجاد نور ناگهانی و دستگاه هایی که صدای پرندگان در موقعیت اضطراری و در زمان های متناوب پخش می نماید. این دستگاه ها سبب می شوند که پرندگان کنار آبزی از مکان های تکثیر و یا پرورش دوری جویند و در نتیجه نمی توانند ماهیان را طعمه قرار دهند ویا فضولات آنها سبب شیوع بیماری هایی شود که این پرندگان میزبان واسطه ی آنها هستند .
و – نصب توری در ورودی آب برای جلوگیری از ورود ماهیان منبع اصلی تدارک آب و نیز ورود حلزون های واسطه انگل ها به محیط پرورش برای پیشگیری از سرایت انگل ها و سایر بیماری های ماهیان محیط منبع آبی به ماهیان پرورشی .
ز – استفاده از پسآب مزارع تکثیر و یا پرورش برای مقاصد کشاورزی .
ح – کنترل بهداشتی بچه ماهیان به هنگام معرفی به محیط های پرورش .
ت – خشک کردن و ضد عفونی نمودن دوره ای مکان های پرورش.
ی – به هنگام تمیز نمودن دیواره و کف کانال ها و یا حوضچه های پرورش ، جریان آب بایستی زیاد شود تا خطری برای ماهیان ایجاد نگردد .
با توجه به تمامی موارد بالا ، تاکید می شود که در احداث و برپایی مجتمع های تکثیر و پرورش در حاشیه رودخانه ی زاینده رود و حواشی چشمه ها ، بایستی اقدام به اصلاح پسآب حاصل از آن ها گردد و با استفاده از روش هایی چون احداث استخرهای رسوب گیر ، عملیات فیلتر نمودن پسآب و هوادهی اثرات منفی کارگاه های تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا را بر شرایط طبیعی رودخانه تا حد ممکن کاهش داد تا اختلالی در اکو سیستم رودخانه را شاهد نباشیم .
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
با توجه به شرایط اقلیمی و سرد بودن منطقه مطالعاتی بیشترین تاکید به اجرای پروژه تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی می باشد و نتایج بدست آمده از مطالعات نیز بیانگر این واقعیت است که به دلیل پایین بودن درجه حرارت آب شرایط برای سرمایه گذاری اقتصادی در خصوص ماهیان گرم آبی وجود ندارد.
پتانسیل ها و امکانات مناسب زاینده رود جهت پرورش ماهیان سردآبی
1- منبع فراوان آب با وضعیت کمی و کیفی بسیارخوب از نظر شرب و پرورش ماهی.
2- ظرفیت و توان خودپالائی بسیار بالا با مسافت حداکثر 2/2 کیلومتر.
3-وجود زمینهای مناسب وعاری ازخطرات طبیعی درحاشیه زاینده رود حداقل به تعداد 12 مکان.
4-وجود تاسیسات زیر بنایی پرورش همچون راه آسفالته ، انرژی برق ، مخابرات در حاشیه رودخانه و مکانهای جانمائی شده .
5-امکان احداث مزارع به صورت مجتمع یا منفرد .
کلید واژه ها: مکان یابی، قزل آلا رنگین کمان، زاینده رود، استان چهار محال و بختیاری