اهمیت،ضرورت،اهداف و روش تحقیق:
ماهیان خاویاری جزئ آبزیان قدیمی محسوب شده که در حال حاضر به دلایلی منجمله آلودگی های زیست محیطی،رشد شهرنشینی، توسعه صنعتی، صید بی رویه، از بین رفتن مناطق مناسب تخمریزی، تغییرات در هیدرولوژی و هیدرودینامیک رودخانه ها نسل بسیاری ازگونه ها در خطر بوده است . بدین سبب توجه ویژه ای به تکثیر و پرورش مصنوعی آنها طی دو دهه اخیربا توجه تقاضای بازارهای جهانی برای این محصول لوکس شده است.
رهایی از اقتصاد تک محصولی و تشویق صادرات غیر نفتی، در شرایط ویژه کشور از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. در عرصه صادرات غیر نفتی، توجه به صادرات آن دسته از کالاهایی که ضمن تامین درآمد ارزی مناسب، باعث ایجاد اختلال و نقصان در بازارهای داخلی نگردد، از اهمیت دو چندان برخوردار بوده است.
تاسماهی پروری صنعت جدیدی است که در ایران طول عمر کمتر از دو دهه دارد ارزش ماهیان خاویاری از نظر کیفیت گوشت و خاویار بر کسی پوشیده نیست با توجه به تحقیقات بعمل آمده در زمینه تاسماهی پروری در ایران و جهان رشد چشمگیری در این صنعت مشاهده شده است. در سال 2007 تولید کل گوشت ماهیان خاویاری از فعالیتهای آبزی پروری را 29300 تن تخمین زده اند بنابراین صنعت آبزی پروری این ماهیان هر روز شاهد رشد و پیشرفت می باشد.
بنابراین با توجه به استقبال جهانی از مصرف گوشت ماهیان خاویاری و توجه شیلات در برنامه پنج ساله سوم توسعه به تولید آبزیان پرورشی بویژه پرورش ماهیان خاویاری رشد چشمگیری یافته است. اهمیت صادرات گوشت و خاویارتاس‌ماهیان آنچنان ارزش پیدا کرده است که سایر کشورها با معرفی نمودن این گونه ها به سیستم‌های پرورشی، سعی در توسعه این صنعت دارند.اصولا فعالیتی در آبزی پروری موفق خواهد بود که یک پرورش دهنده به کلیه بیوتکنیک تکثیر و پرورش آن گونه اشراف کامل داشته باشد.
در آبزی پروری متراکم، تراکم ذخیره سازی فاکتور مهمی می باشد که نقش تعیین کننده در توجیه اقتصادی سیستم تولیدی دارد پرورش متراکم آبزیان به عنوان پدیده ای بسیار جدید در سالهای اخیر رشد قابل ملاحظه ی یافته است.
با توجه به موقعیت استان خوزستان با دارا بودن منابع آبی فراوان و دامنه فعالیت آبزی پروری میتوان پرورش ماهیان خاویاری رابه عنوان منبع درآمد و ارزآوری در این منطقه معرفی و برنامه‌ریزی کرد.در این راستا ،برای بررسی تراکم در کلاسه وزنی مختلفی فازهای مختلف پرورش در بچه فیل ماهیان پرورشی مشخص گردید.
فاز1: تراکم های 5/1، 3 و6 کیلوگرم بر متر مربع با وزن اولیه 29/0±00/143 گرم در طی دوره پرورش 2 ماه
فاز2: تراکم های 6،3 و 9 کیلوگرم بر متر مربع با وزن اولیه 26/33±58/564 گرم در طی 84 روز
فاز3 : تراکم های 6، 9 و 12 کیلوگرم بر متر مربع با وزن اولیه /71±33/1571 گرم در طی 90 روز
در این فازها شاخص های رشد،تغذیه وخونی مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج:
نتایج نشان داد که میانگین وزن نهایی پس از اتمام آزمایش در فاز 1در تراکم های مختلف1،2و 3به ترتیب 82/6±27/527 گرم، 81/18±91/467 گرم و25/24±02/431 گرم بدست آمد .ضریب تبدیل غذایی (FCR) در کلیه تیمارها زیر 7/0 بود. ضریب تبدیل غذایی، ضریب چاقی، رشد روزانه، شاخص رشد ویژه، درصد افزایش وزن بدن (BWI) و شاخص کارایی غذا اختلاف معنی داری را در تیمارها نشان نداد.
در فاز 2 میانگین وزن نهایی فیل ماهیان پس از اتمام آزمایش به ترتیب 65/97±91/1734گرم، 20/57±88/1525گرم و93/15±95/1370گرم رسیدند بیشترین میانگین وزن در تیمار1 بدست آمد که با تیمار3 اختلاف معنی داری نشان داد(P<0. 05).
ضریب تبدیل غذایی، ضریب چاقی، رشد روزانه، شاخص رشد ویژه و شاخص کارایی غذا در درتیمارها اختلاف معنی داری نشان نداد. در فاز 3 میانگین وزن نهایی پس از اتمام آزمایش در تراکم های مختلف 6، 9و12 کیلوگرم بر متر مربع به ترتیب 12/66±22/3232 گرم، 73/119±39/3407گرم و70/135±72/2869 گرم بدست آمد بیشترین میانگین وزن در تیمار2 بدست آمد که با تیمار3 اختلاف معنی داری نشان داد (P<0. 05). ضریب تبدیل غذایی در تیمارهای 2،1و 3 به ترتیب20/0±19/1، 1/0±25/1 و 27/0±45/1 محاسبه شد ضریب تبدیل غذایی، ضریب چاقی، رشد روزانه، شاخص رشد ویژه و شاخص کارایی غذا اختلاف معنی داری را نشان ندادند.
نتایج شاخص های هورمونی، خونی، بیوشیمیایی و ایمنی در تراکم های مختلف نشان داد که اختلاف معنی داری در تیمارها وجود ندارد (P>0.05).
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
در بررسی حاضر نشان داده شد در فازهای مختلف تراکم، ماهیان رشد مناسبی داشته و اختلاف چندانی از نظر وزنی و
شاخص های تغذیه یی در آنها مشاهده نشده است. در امر پرورش ،افزایش وزن و ضریب تیدیل غذایی 2 فاکتور کلیدی در صنعت پرورش محسوب می شود. افزایش وزن در فیل ماهی مطابق با نتایج بدست آمده نشان داد که در یک بازه زمانی 8 ماهه ماهی با میانگین وزنی 143 گرم (شروع آزمایش)به میانگین وزنی73/119±39/ 3407 گرم در تراکم 9 کیلوگرم بر متر مربع رسید حداکثر وزن در این پروژه 4000 گرم بوده است. و نتایج تحقیقات گذشته حاکی از عددی کمتر از این وزن بوده است. در بررسی فازهای پرورش در فاز 1 بهترین تراکم 3 کیلوگرم بر متر مربع،در فاز 2 بهترین تراکم 6 کیلوگرم بر متر مربع و در فاز3 بهترین تراکم 9 کیلوگرم بر متر مربع بدست آمد اگر چه در فازهای مختلف شاخص های تغذیه یی و رشد اختلاف معنی داری را نشان ندادند. این بررسی نشان داد فیل ماهی دارای توان رشد بالایی است بطوریکه در فاز 3 به طور متوسط روزانه 20 گرم افزایش رشد مشاهده شد. ضریب تبدیل غذایی در فاز1 در کلیه تیمارهای بچه فیل ماهیان زیر 1 بوده است. بالاترین ضریب تبدیل غذایی با 45/1 در فاز 3 در تیمار 12 کیلوگرم بر متر مربع بدست آمد. در فاز 3 در تراکم 12 کیلوگرم بر متر مربع در هر تکرارما 51654 گرم (65/51 کیلوگرم) برداشت نهایی انجام گرفت. بررسی شاخص های هورمونی و خونی در فاز 1 نشان داد که این ماهیان نسبت به شرایط موجود سازگاری بالایی دارند بطوریکه در تراکم های بالا ما اثری از تغییرات فاکتورهای استرس مشاهده نکردیم یکی از مهم ترین موضوعاتی که در پرورش ماهیان خاویاری باید به آن اشاره کرد کیفیت غذاست. غذای با کیفیت بالا باعث کاهش ضریب تبدیل غذایی در سیستم پرورش و افزایش رشد بهینه خواهد شد منوط به اینکه محدویتی از نظر کمیت و قیمت وجود نداشته باشد. به عنوان یک دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی میتوان برای وزنهای معرفی شده در فازهای مختلف تراکم 6 برای فاز1،تراکم 9 برای فاز 2 و تراکم 12 کیلوگرم بر متر مربع برای فاز 3 را برای پرورش گونه فیل ماهی در کلاسه وزنی مشخص شده توصیه کرد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
مطابق با پیش بینی تولید ماهیان خاویاری در بر نامه پنجم توسعه، جایگاه ویژه استانهااز نظر پتانسیل پرورش ماهیان خاویاری مشخص شده است که میتوان با بهره گیری از این پتانسیل در کشور برای اینده صنعت تاسماهی پروری برنامه ریزی کرد.با توجه به اینکه از آب چاه برای این تحقیق استفاده کردیم این پروژه در اکثر نقاط کشورکه از نظر منابع آب چاه مشکلی نداشته باشدبا حفظ مسائل زیست محیطی قابلیت اجرایی دارد. از طرفی دیگر میزان مصرف آب در این تحقیق بسیار پایین بود که این مسئله به عنوان یک امتیاز برای امر پرورش این گونه محسوب شود. همچنین استان خوزستان دارای منابع آبی متعدد می باشد واین تحقیق به عنوان اولین گزارش مستند پرورش ماهیان خاویاری در این استان محسوب میشود و میتواند به عنوان یک راهنما برای پرورش این گونه با ارزش استفاده شود. از طرفی با توجه به کمبود آب و توصیه به استفاده بهینه از منابع آبی میتوان از خروجی این آبها در مصارف متعدد استفاده کرد.همچنین این تحقیق قابلیت اجرایی بالایی در مراکز پرورش ماهیان خاویاری با توجه به استفاده بهینه از فضای پرورش دارد.