اهمیت و ضرورت:
دریاچه پشت سدارس امروزه یکی از پتانسیلهای مستعد شیلات در زمینه آبزی پروری بحساب آمده و سالیانه بیش از 2٠٠٠ تن انواع ماهیان اقتصادی و همچنین سالیانه بیش از ۲٠٠ تن شاه میگو توسط8 شرکت صیادی،صیدوبه خارج ازکشورصادرمیگرددوموجب ارز آوری متنابهی برای کشورمی شود. شاه میگوی آب شیرین دریاچه مخزنی ارس تنها سخت پوست اقتصادی در ارس بوده که درکشور درانحصار این منبع آبی می باشد.باتوجه به نبود اطلاعات درخصوص وجود یا عدم وجود عوامل بیماریزای مربوط به شاه میگوی ارس ولزوم مدیریت صحیح بهداشتی وممانعت ازکاهش ذخایر قابل صید به واسطه جلوگیری وپیشگیری وشناسایی عوامل بیماریزا ی واگیروهمچنین انجام راهکارهای مناسب بهداشتی وقرنطینه ای در جلوگیری از انتقال عوامل بیماریزا بصورت اگزوژنیک به سایربدنه های آبی ازجمله خلاء های است که بایدطی یک دستورالعمل اجرایی پس از این تحقیق در دسترس دستگاههای اجرایی ذی ربط قرارگیرد.
اهداف و روش تحقیق :
اهداف شامل شناسایی عوامل باکتریایی ، قارچی وانگلی شاه میگوی دراز آب شیرین دریاچه مخزنی ارس جهت ارائه دستورالعمل های لازم پدافند غیرعامل برای جلوگیری از گسترش عوامل بیماریزای جداشده از آن در سایر منابع آبی وآبزیان مرتبط بود.
مطالعات برپایه survey sampling بوده وبا توجه به نداشتن variable در تحقیق روش نمونه برداری به صورت
Cluster sampling وبراساس گستردگی منابع آبی وامکان صید از آن منابع میباشد.جدول تعداد نمونه براساس جدول ودمیر1979 و OIE2008 با سطح اطمینان02/0)p< 98% اطمینان) وبراساس detectingخواهد بود.تعداد نمونه ها براساس جدول OIE با سطح اطمینان یادشده دراین تحقیق حداقل 300 نمونه وبررسی درطول یک سال بود.
نتایج :
این تحقیق جهت پایش بهدشتی شاه میگوی دراز آب شیرین دریاچه مخزنی سدارس از زمستان 1392 تاپاییز 1393 صورت گرفت.دراین راستا، 394 عدد شاه میگو( 255عدد نر،139 عدد ماده ) صید موردآزمایش قرارگرفت.9گروه اپی بایونت وانگلی تک یاخته مژکدارشناسایی گردید.از گروه انگلهای پریاخته ای Branchiobdella kozarovi با 100% شیوع در نمونه های اخذ شده در فصول بهار وتابستان تنها ارگانسیم جدا شده از این گروه بود که تاحدگونه شناسایی شد.آلودگی شدید در آبشش نمونه های بررسی شده در زمستان به Aeolosoma hemprichi (Annelida) با 90% شیوع مشاهده گردید. بعلاوه ارگانیسم های همزیست با شاه میگو از قبیل : روتاتوریا ،نماتدهای آزادزی آب شیرین وسوکتوریا(بادکش داران) نیز در این بررسی مشاهده گردید. مطالعه قارچ شناسی ضایعات و نقاط ملانیزه در نمونه های مذکور نشان دهنده آلودگی آن ها بهPenicillium expansum, Fusarium sp., Aspergillus flavus, Alternaria sp., Saprolegnia sp. بود.
نتایج بررسی های باکتریایی حضور باکتری های پاتوژن و بیماری زا را در شاه میگو تایید نمود.بیشترین درصد فراوانی(16/15%) در هپاتوپانکراس مربوط به باکتری Aeromonas hydrophila و کمترین درصد فراوانی(37/1%) مربوط به باکتری Yersinia بود.همچنین درهمولنف فقط باکتریهای Aeromonas hydrophila وStaphylococcus aureus به ترتیب با در صد فراوانی 74/22% و48/5% جداسازی وشناسایی گردید. نتایج تحقیق نشان داد باکتری های Salmonella typhi ، Escherichia coli وsp. Staphylococcus به طور توأمان بیشترین آلودگی را در شاه میگو و باکتری های Yersinia ruckeri و Salmonella typhi کمترین آلودگی را در شاه میگو ایجاد نموده اند.با توجه به جداسازی با کتری ها 6 گونه از هپاتوپانکراس و 2 گونه از همولنف می توان نتیجه گرفت که در نمونه های اخذ شده هپاتوپانکراس از درصد آلودگی بیشتری نسبت به همولنف برخوردار می باشد.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
1- از آنجائیکه انتخاب محل ( آب و زمین) مهمترین گام در تدوین استراتژی مدیریت بهداشتی مزارع پرورش شاه میگو است بنابراین تعیین معیار های فیزیکی و شیمیایی آب موردنیاز شاه میگو در حاشیه رودخانه ارس از قبیل : فسفر ، ازت ، اکسیژن ، شفافیت .... می بایست بطورجدی مدنظرقرارگیرد.
2- یافته های این تحقیق نشان دهنده تهدید تک یاختگان مژه دار در فصول سردسال است لذا کنترل این عوامل با ضدعفونی کننده های شیمیایی مندرج در فارماکوپه آبزیان درهنگام انتقال مولدین به مزارع پرواری وسایر منابع آبی توسط مراجع قانونی توصیه می گردد .
3- در شرایط فعلی توسعه تکنولوژی پرورش درکشور بصورت نیمه متراکم توصیه می گردد تا پس از شناخت کامل مشکلات،گام بعدی در راستای افزایش تراکم برداشته شود .
4- ضد عفونی شاه میگوهای صید شده قبل از عرضه آن به بازارمصرف
5- عدم استفاده از آبزیان صید شده از سد ارس به صورت خام یا نیم پز
6- عدم معرفی آبزیان موجود در سد ارس به دیگر منابع آبی کشور جهت جلوگیری از انتشار بیشتر آلودگی های باکتریایی
7- جلوگیری از ورود آلاینده های انسانی مانند فاظلاب های شهری و کارخانه ای به منابع آبی
8- ارائه راهکار های مناسب جهت پایین آوردن بار آلودگی باکتریایی سد ارس
9- آموزش بهداشتی به کارگران و صیادان مشغول کار در سد ارس
10- بررسی دوره ای و منظم آلودگی های باکتریایی محصولاتی که از منبع آبی سد ارس صید و به فروش می رسند.
ویژگی مناطق :
حوزه آبریز ارس قسمتهایی از خاک ترکیه ، ارمنستان ، جمهوری آذربایجان و ایران را فراگرفته است. آن قسمت از این حوزه که در خاک ایران واقع شده در منتهی الیه شمال غربی کشور در ساحل راست رودخانه بین المللی ارس واقع شده است.این حوزه در تقسیم بندی کلی هیدرولوژیکی ایران جزئی از آبریز دریای خزر به شمار می رود. این حوزه در ایران از شمال به رودخانه ارس ، از غرب به کشور ترکیه ، از جنوب به حوزه دریاچه ارومیه و از جنوب شرقی به حوزه سفید رود و از شرق به حوزه مجاور دریای خزر از آستارا تا هشت پر محدود می باشد. در این بین رودخانه ارس اصلی ترین زهکش آبهای سطحی و زیر زمینی این حوزه به شمار می رود.رودخانه ارس از کوههای هزاربرکه در جنوب ارزروم( منطقه آناتولی) واقع در شرق ترکیه سرچشمه گرفته و پس از گذشتن از ترکیه ، ارمنستان و جمهوری آذربایجان در شمالغربی کشور در جهت غربی - شرقی بسوی دریای خزر جریان می یابد.
کاربرد توصیه ترویجی :
سازمان شیلات ایران ،سازمان جهادکشاورزی استان آذربایجان غربی ،شرکتهای صید شاه میگو ، ادارات کل شیلات استانهای آذربایجان غربی و شرقی ، تعاونی های صیادی 17 و18 ارس