اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق :
ماهی سفید (Rutilus kutum ) با ارزش ترین ماهی استخوانی در سواحل ایرانی دریای خزر می باشد که به تنهایی بیش از 50 درصد صید ماهیان استخوانی را به خود اختصاص می دهد. با توجه به کاهش شدید تکثیر طبیعی ماهی سفید، هر ساله مراکز تکثیر و پرورش ماهیان استخوانی استان گیلان، برای حفظ میزان صید این ماهی با ارزش حدود یکصد میلیون بچه ماهی سفید تا اندازه انگشت قد را از طریق تکثیر مصنوعی یا نیمه طبیعی تولید و به رودخانه های گیلان بویژه سفیدرود رهاسازی می نمایند که برای این کار سالانه هزینه ای معادل چند صد میلیون تومان میشود، لذا سازمان شیلات ایران تصمیم گرفت تا با اجرای این پروژه، از سرنوشت بچه ماهیان رهاسازی شده مطلع گردد و طبق نتایج حاصله، رهاسازی این ماهی را در سالهای بعد مدیریت نماید. اهداف اصلی این طرح شامل تعیین مدت ماندگاری، تغذیه طبیعی و نیز وضعیت رشد و ضریب چاقی بچه ماهی سفید رهاسازی شده در رودخانه سفیدرود بوده و نمونه برداری ماهیان در 5 ایستگاه پایین دست سفیدرود و از اواخر بهمن ماه 1391 بطور ماهانه تا بهمن ماه 1392 صورت گرفت و در دوبار رهاسازی در حدود 2 کیلومتری دریا در تاریخ های 29 تیر و 6 مهرماه 1392 ، بترتیب تعداد 50 هزار و 5200 عدد بچه ماهی سفید با طول کل 0/41 تا 0/61 میلیمتر و وزن بدن 67/0 تا 51/1 گرم که از طریق قطع بخشی از باله دمی علامت گذاری شدند و سپس مورد نمونه برداری و بررسی قرار گرفتند.
نتایج :
نتایج نشان داد که تراکم صید بچه ماهیان سفید علامت دار با فاصله زمانی کاسته میشود، بطوریکه در اولین مرحله رهاسازی، تعدادی از بچه ماهیان علامت دار خود را طی 6 ساعت به دهانه رودخانه و حداکثر 24 ساعت به ساحل دریا رساندند که نشانگر توان تنظیم اسمزی بالای آنها بود اما برخی نمونه ها پس از 65 روز، نیز هنوز در رودخانه حضور داشتند. در دومین مرحله رهاسازی، اولین ماهیان در 24 ساعت اول خود را به دهانه رودخانه و دریا رساندند ولی بعضی از نمونه ها پس از 105 روز هنوز در رودخانه حضور داشتند. در مجموع، بچه ماهیان سفید علامت دار، پس از رهاسازی شروع به حرکت هم بطرف دریا و هم بطرف بالادست نموده و در کل عرض رودخانه انتشار می یابند اما حرکت اصلی آنها بطور تدریجی بطرف دریا میباشد. بررسی تغذیه طبیعی بچه ماهی سفید در سفیدرود نشان داد که در بیش از 50 درصد نمونه ها غذا وجود داشت. میانگین شاخص های پری لوله گوارش و شدت تغذیه در طی سال بترتیب 25/3±30/6 و 2/153±6/174 برآورد شد و
میانگین ضریب چاقی بچه ماهیان سفید نیز در کل دوره مطالعاتی 09/0±92/0 محاسبه گردید. در لوله گوارش بچه ماهیان سفید، انواع فیتو پلانکتون (59 جنس) ، انواع زئو پلانکتون (15 گروه) و انواع کفزیان (10 گروه) مشاهده شد،که در بین فیتوپلانکتونها، جنسهای نیتزشیا 83/45 ، ناویکولا 02/18 و سیندرا 99/15 درصد، در بین زئوپلانکتونها، جنس روتاریا از شاخه روتاتوریا با 30/22 درصد، جنس موئنیا از کلادوسرا با 86/20 درصد و جنس دیفلوژیا از ریزوپودا با 83/15 درصد و در بین کفزیان، لاروهای شیرونومیده با 67/83 درصد و گاماریده با 15/11 درصد تعداد طعمه غالب بوده و تفاوتهایی در فصول مختلف و ایستگاهها مشاهده شد. در داخل آب رودخانه، 48 جنس فیتوپلانکتونی و 32 جنس زئوپلانکتونی و در بستر رودخانه 6 خانواده شناسایی شد که اغلب آنها جزو طعمه بچه ماهیان سفید بودند.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
1- تعداد بچه ماهیان سفید برای رهاسازی مطابق با توان تولیدات طبیعی داخل سفیدرود صورت گیرد تا ماهیان رهاسازی شده دچار کمبود غذا نشده و کمتر تلفات دهند.
2- بدلیل نشت آب شور دریا در هنگام کولاک، رهاسازی بچه ماهیان در فاصله کمتر از 1000 متری دهانه سفیدرود صورت نگیرد تا انرژی کمتری برای تنظیم اسمزی صرف گردد.
3- اندازه متوسط جثه بچه ماهیان رهاسازی شده کمتر از نیم گرم نباشد تا براحتی طعمه ماهیان شکاری مصب سفیدرود مانند گاوماهیان، سوف سفید، اسبله و اردک ماهی نگردد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
رودخانه های حوزه دریای خزر