اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق :
استرپتوکوکوزیس یک بیماری عفونی باکتریایی است که دراکثر مراکز تکثیر و پرورش ماهیان سردابی ( قزل آلای رنگین کمان) کشور ما مشاهده شده است . این بیماری دارای این قابلیت است که به شکل همه گیر مزارع ماهیان سردابی ما را در اقلیم های مختلف تهدید نماید و خسارتهای اقتصادی زیادی را به صنعت آبزی پروری وارد نماید. در بروز ، گسترش و اپیدمی شدن این بیماری عوامل تاثیر گذاری از جمله : درجه حرارت ، فصول ، سن ، وزن ، نقل انتقال تخم و بچه ماهی ،منابع آب مشترک و ......... نقش دارند . به منظور شناسایی و تعیین عوامل موثر در اپیدمی شدن بیماری در مراکز تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی پس از هماهنگی با اداره کل شیلات استانهای مازندران،فارس و وتعاونی ماهیان سردآبی و با هماهنکی اداره کل دامپزشکی آستانهای مذکور و با توجه به طرحهای آماری استاندارد مزارع تکثیر و پرورش این استانها زیر پوشش پروژه قرار گرفت و در یک برنامه زمانی منظم اقدام به ثبت ا طلاعات مربوط به عوامل اپیدمیولوژیک در قالب پرسشنامه و نمونه برداری و ارسال نمونه ها به آزمایشگاه های تخصصی جهت تشخیص شد.کلیه آزمایشات مربوط به جداسازی باکتری استرپتوکوک براساس دستورالعملهای مربوطه و کلیه روش های آزمایشگاهی توصیه شده در مورد باکتری استرپتوکوک در جهت تشخیص استفاده شد.
عملیات اجرایی پروژه در مزارع منتخب در شرق استان مازندران (محدوده رودخانه هراز) توسط پژوهشکده اکولوژی دریای خزر و باهمکاری اداره کل دامپزشکی استان مازندران از تیر ماه سال 1390 تا مرداد ماه سال 1391 با تلاش وهمکاری صمیمانه به اتمام رسید.
عملیات مشابه از خرداد ماه سال 1390 الی تیر ماه سال 1391 با مجری گری مرکز تحقیقات ماهیان سردابی (تنکابن) و باهمکاری اداره کل دامپزشکی استان مازندران به مرحله اجرا درآمد.
عملیات اجرایی پروژه در استان فارس بواسطه عدم تامین اعتبار در سال 1390 متوقف گردید که با پیگیری ها و هماهنگی های بعمل آمده اعتبار مورد نظردر مهر ماه سال 1391 تامین ونمونه برداری ها از مزارع منتخب از تاریخ مذکور شروع و درمهر ماه سال 1392 به اتمام رسید . تحلیل داده ها ، تدوین و تحویل گزارش نهایی تا پایان سال 1392 بطول انجامید .
نتایج :
در نگاهی اجمالی به نتایج بدست آمده از اجرای طرح موضوعات ذیل می تواند مورد توجه قرار گیرد :
- ابتلا به بیماری در تمامی دوره های سنی ماهی قزل آلای رنگین کمان مشاهده شده و میزان ابتلا در ماهیان جوان از شدت بالاتری برخوردار است.
- مشاهده بیماری حتی در مزارع سر چشمه که که ورودی آب از مزارع بالا دست ندارند موید امکان انتقال بیماری از طریق ماهیان انتقالی به مزارع ویا منابع دامی و انسانی آلوده باشد .
- گزارش جداسازی استرپتوکوکوک یوبریس برای اولین بار از ماهیان آلوده در استان مازندران (منطقه هراز ) ، لزوم تاکید بیشتر بر جابه جایی مسئولانه آبزیان زنده و ایجاد پست های فعال قرنطینه جهت کنترل جابه جایی ها در محدوده مرزهای داخلی راگوشزد می نماید.
- مشاهده علائم بیماری ، بدون امکان جداسازی عوامل باکتریایی بیماری زا ، موئد مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها در مزارع پرورشی است. طبعا ارائه آموزش هاو تدوین دستورالعمل های اجرایی لازم در این رابطه جهت جلو گیری از ایجاد سویه های مقاوم به آنتی بیوتیک و ایجاد باقیمانده های دارویی در محصول نهایی باید مد نظر باشد.
- بروز بیماری در مناطق تحت مطالعه از برخی از عوامل محیطی از جمله : درجه حرارت ، میزان نیتریت ،نیترات و...،تاثیر پذیر بوده و مدیریت عوامل مذکور می تواند در کاهش احتمال بروز بیماری موثر باشد.
- میزان شیوع بیماری و خسارات ناشی از آن در مناطق مورد مطالعه نسبت به سنوات گذشته از کاهش قابل ملاحظه ای برخوردار بوده است. انجام واکسیناسیون در سنوات گذشته ، ارائه خدمات نظارتی و اطلاع رسانی در کنار بومی شدن بیماری از جمله عواملی است که میتواند در روند مذکور موثر بوده باشد.
- گزارش بیماری یرسینیوز در برخی از مزارع تحت مطالعه در کنار استرپتوکوکوزیس موید این مطلب است که تقریبا با یک بار مشاهده یرسینیوزیس ، 17/2 برابر در احتمال وقوع بیماری استرپتوکوکوزیس تغییر ایجاد می شود(استان فارس) .این موضوع اهمییت بالایی داشته و باید با دقت بیشتری مورد مطالعه قرار گیرد.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
- مشاهده بیماری حتی در مزارع سر چشمه که ورودی آب از مزارع بالا دست ندارند موید امکان انتقال بیماری از طریق ماهیان انتقالی به مزارع ویا منابع دامی و انسانی آلوده باشد .لذا کنترل بهداشتی و اخذ مجوز سلامت برای ماهیان خریداری شده قبل از انتقال به مزرعه بایست در دستور کار پرورش دهندگان قرار گیرد .
- آموزش های لازم جهت پیشگیری از مخاطرات ناشی از انتقال بیماری از طریق منابع دامی و انسانی به مزارع پرورشی در دستور کار قرار گیرد .
- گزارش جداسازی استرپتوکوکوک یوبریس برای اولین بار از ماهیان آلوده در استان مازندران (منطقه هراز ) ، لزوم تاکید بیشتر بر جابه جایی مسئولانه آبزیان زنده و ایجاد پست های فعال قرنطینه جهت کنترل جابه جایی ها در محدوده مرزهای داخلی راگوشزد می نماید.
- مشاهده علائم بیماری ، بدون امکان جداسازی عوامل باکتریایی بیماری زا ، موئد مصرف بی رویه آنتی بیوتیک ها در مزارع پرورشی است. طبعا ارائه آموزش هاو تدوین دستورالعمل های اجرایی لازم در این رابطه جهت جلو گیری از ایجاد سویه های مقاوم به آنتی بیوتیک و ایجاد باقیمانده های دارویی در محصول نهایی باید مد نظر باشد.
- بروز بیماری در مناطق تحت مطالعه از برخی از عوامل محیطی از جمله : درجه حرارت ، میزان نیتریت ،نیترات و...،تاثیر پذیر بوده و مدیریت عوامل مذکور می تواند در کاهش احتمال بروز بیماری موثر باشد.
- میزان شیوع بیماری و خسارات ناشی از آن در مناطق مورد مطالعه نسبت به سنوات گذشته از کاهش قابل ملاحظه ای برخوردار بوده است. انجام واکسیناسیون در سنوات گذشته ، ارائه خدمات نظارتی و اطلاع رسانی در کنار بومی شدن بیماری از جمله عواملی است که میتواند در روند مذکور موثر بوده باشد.
- گزارش بیماری یرسینیوز در برخی از مزارع تحت مطالعه در کنار استرپتوکوکوزیس موید این مطلب است که تقریبا با یک بار مشاهده یرسینیوزیس ، 17/2 برابر در احتمال وقوع بیماری استرپتوکوکوزیس تغییر ایجاد می شود(استان فارس) .این موضوع اهمییت بالایی داشته و باید با دقت بیشتری مورد مطالعه قرار گیرد.
- برقراری پست های قرنطینه درون مرزی ، پایش مستمر بیماری در مناطق واستانهای مهم پرورش دهنده قزل آلای رنگین کمان ،تدوین مقررات و دستورالعمل های اجرایی بهداشتی ، ارائه آموزش ها و اطلاع رسانی هدفمند ، واکسیناسیون واستفاده بهینه از تقویت کننده های سیستم ایمنی از جمله اقداماتی هستند که در کنار مدیریت بهداشتی مناسب و کنترل عوامل خطر ساز محیطی ، خسارات ناشی از این بیماری را به حد اقل خواهند رساند.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
- مزارع پرورش ماهیان قزل آلای رنگین کمان در کل کشور بخصوص در مناطقی که در طی دوره پرورش دمای آب به بالاتر از 18 درجه سانتی گراد میرسد .
- بکارگیری نتایج و توصیه ها برای مسئولین فنی و کارشناسان بهداشتی مزارع پرورش قزل آلا در کشور
- بکارگیری نتایج و توصیه ها برای مروجین و کارشناسان سازمان شیلات
- بکارگیری نتایج برای تدوین دستورالعمل های کنترل و پیشگیری از بروز استرپتوکوکوزیس در مزارع پرورش قزل آلا توسط سازمان دامپزشکی کشور