اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
مهاجمین بیولوژیک در محیط های دریایی می توانند موجب تهدیدات اکولوژیکی و اقتصادی گردند، تا حدی که منجر به کاهش تنوع زیستی و اختلال در اکوسیستم ، توریسم و عملیات صیادی گردند ((Occhipinti and Savini, 2003.M. leidyi که یک زئوپلانکتون ژلاتینی است ابتدا در دریای سیاه توسط Shiganova,1997 و Vinogradov et al., 1989) و سپس توسط روحی در دریای خزر گزارش گردیده است (روحی و همکاران 1381).در دریای سیاه گسترش آن به حد بحرانی رسید و موجب تغییر در شیکه غذایی و ذخائر ماهیان پلاژیک گردید و همچنین صنایع شیلاتی را به مخاطره انداخت (Kideys et al., 2005 ). کاهش سریع تراکم تخم و لارو ماهیان و مزوزئوپلانکتونها و تغییر ترکیب گونه ای اکوسیستم از هشدارهای ورود این جانور محسوب می شود (Konsulove and Kamburska, 1998 ,Shiganova, 1997 , Vinogradove et al., 1989). در دریای خزراین گونه مهاجم تغییراتی در ترکیب گونه ای، فراوانی زئوپلانکتون ها ایجاد نموده است و ضرورت دارد که میزان پراکنش و فراوانی و میزان تاثیر آن بر روی جامعه زئوپلانکتون به طور کمی بررسی گردد. با انجام این پروژه میزان اثربه طور کمی ارزیابی می شود و مشخص می شود که چه اثرات زیانباری متوجه اکوسیستم دریای خزر شده است و تنوع زیستی آن در سالهای متفاوت چه تغییراتی داشته است. اهداف پروژه شامل:
- بررسی گونه های بومی و جوامع قبل از ورود شانه دار
- رتبه بندی دامنه فراوانی و پراکنش شانه دار در زمان ها در حوزه جنوبی دریای خزر
-ارزیابی و دسته بندی اثر شانه دار بر روی گونه های بومی زئوپلانکتون
روش تحقیق:
جهت بررسی اثر کمی شانه دار بر روی جامعه زئوپلانکتون ضرورت دارد که یک مطالعه دقیق از وضعیت آنهادر زمان قبل از ورود شانه دار و بعد از آن به دریای خزر داشته باشیم که با استفاده از اطلاعات موجود در پروژه های تحقیقاتی انجام شده در طی سالهای مختلف محقق می گردد. پس از ورود شانه دار در سال 1379 به سرعت در همه مناطق کسترش یافته است و اکوسیستم دریای خزر را دچار تغییرات شدید نموده است . فراوانی و پراکنش شانه دار را در سالهای مختلف پس از ورود رتبه بندی می کنیم . پس از مشخص شدن نمره فراوانی و نمره دامنه پراکنش آنها را با هم ترکیب ودر پنج کلاس (A- B- C- D –E ) توصیف می کنیم. جهت ارزیابی اثر شانه دار مهاجم روی گونه های بومی وجامعه زئوپلانکتون باید تغییر در رتبه بندی گونه ای (Species ranking )، جابجایی گونه های بومی، از دست دادن جامعه با تیپ ویژه و یا از دست دادن گونه های کلیدی در نظر گرفته شود که سطوح اثر شانه داررا در پنج سطح: 1- بی اثر(None)2- ضعیف ((Weak 3- متوسط (Moderate ) 4-زیاد (Strong) 5- بسیار زیاد (Massive) تقسیم می شود.
نتایج:
با ورود گونه مهاجم شانه دار Mnemiopsis leidyi به دریای خزر درسال 1379 این اکوسیستم دچار تغییراتی شده است .در این بررسی ارزیابی کمی اثرات شانه دار به عنوان یک گونه مهاجم و آلاینده زیستی بر زوپلانکتون دریای خزر طی سال های 1380-1389 انجام گرفت .آنچه از نتایج مشخص شد که دامنه فراوانی و پراکنش شانه دار[1](ADR) طی سال های 1380-1388 در گروه E ) بیومس زیاد ودر همه مکان ها ) و در سال 1389 ،ADR در گروهD ارزیابی شد. طی سال های 1380-1388 فصل تابستان ADR در گروه E ، اما در تابستان 1389 میزان بیومس نسبی شانه دار کاهش یافت و ADR ،در گروه D ارزیابی شد. در فصل پاییز نیز در طی سال های 1380-1389 ،ADR، فقط در پاییز 1383 و 1389 به ترتیب C و D می باشد در بقیه سال ها درصد بیومس نسبی زیاد و ADR ، در گروه E ارزیابی شد .در فصل زمستان میزان بیومس نسبی شانه دار کاهش یافت و فقط در زمستان 1380 بیومس نسبی زیاد وADR ، در گروه E ا رزیابی شد. در زمستان 1382 و 1383‘ ADR در گروه D و در زمستان 1387 بیومس شانه دار صفر می باشد. از زمستان 1388-1389 روند کاهشی است و ADR به ترتیب B و A ارزیابی شد.فصل بهارADR، در گروه A-D متغیر می باشد. سال 1380 که بیومس نسبی شانه دار بیش از 90 درصد می باشد تهاجم شانه دار، درمرحله گسترش ( Expantion) و سال های بعد( 1381-1387 ) با توجه کاهش و افزایش متناوب و سپس روند کاهشی ( 1387-1389) ، تهاجم در مرحله سازگاری ( Adjustment ( ارزیابی شد. با ارزیابی کمی اثر شانه دار برروی جامعه زوپلانکتون با توجه به حذف گونه کلیدی[2] (Eurytemora sP. ) و گونه های بومی دیگر در تمامی فصول سال های 1380- 1389 خیلی قوی(Massive) و کد اثر C4 می باشد. در فصول تابستان و پاییز که زیتوده شانه دار بیش از 50% می باشد تنها گونه Acartia tonsa حضور دارد اما در فصول بهار و زمستان که میزان زیتوده شانه دار کاهش می یابد گونه های بیشتری توانسته اند حضور پیدا کنند.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
با توجه به نتایج بدست آمده،گونه کلیدی و گونه های بومی زئوپلانکتون حوضه جنوبی دریای خزر از اکوسیستم حذف شده اند و به دنبال آنهاذخائر ماهیان زئوپلانکتون خوار به ویژه کیلکا ماهیان بسیارکاهش یافته است و اکوسیستم هم اکنون در حالت سازگاری می باشد. با توجه به بسته بودن این اکوسیستم و اثرات گونه های غیر بومی و مهاجم کنترل و مدیریت آب توازن ضروری است تا احتمال وقوع حوادث مشابه به حداقل برسد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی: