تعیین مواد رادیواکتیو در گل و لای بستر و آبزیان کفزی رودخانه مرزی اروندرود و سواحل شمالی خلیج فارس در استان خوزستان در جهت مستندسازی خسارات زیست محیطی جنگ آمریکا-عراق در منطقه خلیج فارس
مجری : جلال پوراحمد جکتاجی وعباسعلی مطلبی مغانجوقی
شماره ثبت
1165/86
وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
مؤسسه تحقیقات شیلات ایران – مرکز تحقیقات آبزیپروری جنوب کشور
چکیده
اندازه گیری های اسپکترومتریک اشعه γ در نمونه های رسوبات و آبزیان کف زی با ارزش اقتصادی ( هامور و شانک ) ساحل جنوبی خوزستان ( اروندکنار تا هندیجان ) بمنظور مطالعه غلظت منابع رادیواکتیو طبیعی و ساخت دست انسان انجام پذیرفت. ساحل جنوبی خوزستان که بطور عمده از اکوسیستمهای مصب ( رودخانه )، خورمصب، خوریات و مسافت اندکی نیز نمکزار ساحلی (salt marsh)( شرق خوزستان ) تشکیل شده است بدلیل ته نشین شدن مداوم آبرفت رودخانه های پرآب مانند کارون ( اروندرود، بهمنشیر )، جراحی و زهره عمدتاً بصورت گل ولای نرم و باتلاقی است که هنگام مد پیشرونده ( گاهی تا 40 کیلومتر ) خلیج آبگیری شده و در مواقع جزر قابل دسترسی می باشد.
83 نمونه رسوبات در نقاط مختلف ساحل جنوبی خوزستان در فواصل تقریبی 5 کیلومتر ( برای رسوبات ) از ساحل خرمشهر در اروندرود در غربی ترین قسمت تا منطقه رأس بحرکان واقع در هندیجان در شرقی ترین قسمت ایستگاههای نمونه برداری ایجاد گردید. نمونه برداری هنگام جزر انجام می گرفت زیرا تنها در این حالت سواحل مرطوب و گل ولایی جنوب خوزستان که هنگام مد خلیج گاهی به شعاع 40 کیلومتر آب گیری می شدند، قابل نمونه برداری رسوبی بودند. در هر کدام از ایستگاههای نمونه برداری یک سطح نمونه گیری به مساحت یک مترمربع در نظر گرفته می شد. تمام نمونه های رسوبی جمع آوری شده ماهیت گل خیس داشتند. لذا در ابتدا نمونه های رسوبات جمع آوری شده را در هوای آزاد خشک کرده سپس برای حذف کامل محتوای آب، آنها را در آون 105 درجه سانتیگراد بمدت 3-2 روز قرار دادیم. غلظت رادیونوکلایدهایی مانند 226Ra ، 232Th ، 238U و 137Cs در طول ساحل خوزستان در حد میزان میانگین بین المللی آنها و در بعضی قسمتها حتی کمتر از نصف این میزان بود. تنها در مورد رادیونوکلاید 40K که از نقطه نظر سم شناسی محیطی اثر انگشت آلودگی نفتی تلقی می شود، میزان غلظت بالاتر از میانگین بین المللی آن بود که این مسئله در رابطه با سابقه 100 ساله صادرات نفت از سواحل خوزستان و آلودگی های قدیمی و اخیر ( نشت نفت کویت در جنگ دوم خلیج فارس ) قابل توجیه است. هر چند که مقادیر 40K محاسبه شده در رسوبات و آبزیان ساحل خوزستان هنوز بسیار پایین تر از مقادیر محاسبه شده آنها در سواحل بسیاری از کشورهای جهان است.
از نظر مقایسه آماری میان آلودگی رادیواکتیو مناطق مختلف ساحل خوزستان که آن را از لحاظ جغرافیایی به سه قسمت غربی (آبادان و ساحل اروند) ، میانی (خوریات) و شرقی (سریمه و هندیجان) تقسیم کرده بودیم. که در این میان غلظت رادیونوکلاید ساخت بشر ( man made ) 137Cs و رادیونوکلاید طبیعی (Naturally Occurred) 232Th در سه منطقه جغرافیایی و اکوسیستمی یادشده تفاوت معنی داری با هم نشان دادند (P<0.05) . در هر دو مورد، منطقه اروند و آبادان نسبت به دو منطقه دیگر غلظت رادیونوکلاید به نحو معنی داری بالاتر بود. در رابطه با رادیونوکلاید نفتی 40K و رادیونوکلاید ناشی از جنگ افزار 238U و دختر آن 236Ra ( علیرغم تفاوتهای اندک ) هیچ اختلاف معنی داری در میان سه منطقه جغرافیایی مذکور نشان داده نشد. در رابطه با ماهیهای کف زی ( شانک و هامور ) غلظت رادیونوکلایدهای 226Ra ، 232Th ، 238U و 137Cs بدلیل بسیار اندک بودن، قابل تعیین مقدار نبود اما غلظت رادیونوکلاید نفتی 40K در مقادیر قابل ملاحظه اندازه گیری شد که در این میان هیچ اختلاف معنی داری میان ماهیان صیدشده در سه منطقه جغرافیایی فوق دیده نشد.
واژه‌های کلیدی: مواد رادیواکتیو ـ رسوبات دریایی ـ آبزیان باارزش اقتصادی ـ رودخانه اروندرود خلیج فارس ـ جنگ آمریکا وعراق