اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق
خرچنگ دراز آب شیرین موجود در سد ارس بانام علمی Astacus.Leptoductylus بنا به ویژگیهای فیزیکی، بیولوژیکی از دو جنبه زیست محیطی و اقتصادی بعنوان یکی از گونه های با ارزش در آبزی پروری وتجارت درجهان از اهمیت ویژه ای برخوردار است . سد ارس باذخایر غنی تنها منبع صید وبهره برداری خرچنگ دراز آب شیرین در ایران می باشد و از منابع آبزی مهم اقتصادی کشور محسوب می شود.
A.Leptoductylus از خرچنگهای خوراکی است ودر بسیاری از کشورهای اروپایی به لحاظ قرار گرفتن در سبد غذایی انسان به عنوان غذای لذیذ و لوکس جزﺀ گرانترین آبزیان آبهای شیرین میباشند که از نظر اقتصادی نیز از ارزش بالایی برخودار بوده، بطوریکه در دهه های اخیر بلحاظ ارزش غذایی بالا و تقاضای روز افزون گونه های مختلفی از خرچنگها در بیشتر نقاط جهان جزء برنامه های آبزی پروری قرار گرفته است.
با توجه به پیچیدگی ،تنوع و فراوانی عوامل بیماری زا و فرصت طلب در محیط های طبیعی و پرورشی آبزیان و اثر گذاری آنها در بقاء ،رشد ، تولید مثل موجود زنده(انواع آبزیان) ومخاطرات بهداشت انسانی ، از عوامل تهدید و محدود کننده به شمار میروند که در این رهگذر شاه میگو نیز همانند سایر آبزیان در منابع آبی یا مراکز تکثیر و پرورش مورد تهدید انواع آلودگی ها و یا بیماری ها قرار داشته و عمده نگرانی های بهداشتی را در مدیریت بهداشتی و توسعه آبزی پروری بدنبال دارد. لذا شناسایی عوامل تهدید کننده رشد و بقا و بهداشت از ابزار های مهم مدیریتی و توسعه آبزی پروری می باشد که در این راستا این پروژه با هدف بررسی وضعیت بهداشتی شاه میگوی ارس از لحاظ آلودگی به عوامل باکتریایی برروی 70 قطعه شاه میگو بطریق کشت از همولنف شاه میگوها درشرایط اسپتیک در محیطهای کشت میکروبی بلاد آگار (Blood Agar ) ، تریپتون سویا آگار (TSA) ، ودر مواردی روی محیط اگارسایتو فاگا وانجام تستهای بیوشیمیایی اجرا گردید.
نتایج :
براساس نتایج بدست آمده در این پژوهش که برای اولین بار بر روی شاه میگوی دراز آب شیرین سد ارس صورت گرفت باکتریهای1- آئروموناس هیدروفیلا (Aeromonas hydrophila) 2- استافیلوکوکوس اورئوس( طلایی) (Staphylococcus aureus) 3- میکر وکوکوس لوتئوس (Micrococcus luteus) 4- فلاوباکتریوم جونسونا (Flavobacterium johnsonae) از همولنف شاه میگوها شناسایی و جداسازی گردید. همچنین تعداد شاه میگوهای حامل باکتری در همولنف متفاوت ومتغیر بوده و بین 20 الی 60 درصد شاه میگوها را شامل میشد.، همینطور در بین تعداد شاه میگوهای حامل باکتری و باکتریهای جداسازی شده باکترهای گرم منفی بویژه آئروموناس هیدرو فیلا غالب بود.
بنابر این با توجه به ورود باکتری ها به بدن و همولنف شاه میگو بطور مستقیم از طریق محیط زیست ، زخم ، گوارش و غیره ، شاه میگو های حاوی باکتری می توانند به عنوان حامل و مخزن باکتری عمل نمایند و در شرایط نامساعد محیطی ، هنگام پوست اندازی ،بروز استرس و کاهش دفاع ایمنی بدن ، باکتریها از حالت فرصت طلبی به بیماری زایی تبدیل و از این طریق میتوانند یک تهدید جدی برای شاه میگو ها باشند.
میتوان گفت شاه میگوی A.Leptoductylus بعنوان پناهگاه وحامل بسیاری از عوامل پاتوژن باکتریایی گرم منفی وگرم مثبت که برای ماهی بیماریزا میباشند ازجمله آئروموناس هیدروفیلا ،گروه باکتریایی ویبریوها، پزودوموناسها، انتروباکتریاسه ها ،استافیلوکوکها ، میتواند نقش مضرو خطرناکی در انتقال عوامل پاتوژن به ماهیان در منابع طبیعی و مزارع پرورشی داشته باشد.
تعامل بین عوامل انگلی و باکتریایی فرصت طلب یا کومنسال با میزبان (شاه میگو ) به شرایط محیطی ، دفاع ایمنی میزبان ومیزان تهاجم (تغیرات در فعل وانفعالات فی مابین میزبان، انگل ومحیط زیست ) بستگی داشته و با توجه به حضور عوامل انگلی وباکتریایی در محیطهای آبزی و سطح بدن شاه میگو از یک طرف و از طرفی بدی شرایط محیطی وتحریکات زیان آور محیطی از جمله صید بی رویه ،آلودگیهای صنعتی ،شهری وکشاورزی بر اکوسیستمهای آبی ممکن است باعث بهم خوردن این تعامل گردد واز این رهگذر بواسطه تشدید نابسامانی محیطی ،ضعیف شدن شاه میگوها وکاهش دفاع ایمنی همراه با سایر عوامل زمینه بروز بیماریهای ویروسی ،باکتریایی، انگلی وقارچی فراهم و باعث صدمه برمنابع آبزیان سد از جمله شاه میگو گردد. لذا مونیتورینگ مستمر همرا بامدیریت مناسب منابع آبی در کاهش مشکلات فرارو از اهمیت ویژه ای بر خوردار میباشد.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
. شاه میگوی A. leptodactylus یکی از گونه های اقتصادی (در بین 12 گونه اقتصادی) در جهان است که در ایران در دریاچه سد مخزنی ارس و تالاب انزلی وجود دارد. ودر حال حاضر سد ارس تنها منبعی است که صید تجاری در آن صورت میگیرد.لذا حفظ وحراست این منبع با ارزش اقتصادی ولی آسیب پذیر بسیار ضروری می باشد
ارایه وتبین وضعیت بهداشتی شاه میگو ازلحاظ آلودگی باکتریایی،
گونه های باکتریایی هر دو گروه گرم مثبت و گرم منفی میتوانند جمعیتی از شاه میگوها را مبتلا کنند وبقا ، رشد ،تولید مثل و... آنها را تحت تاثیر قرار دهند لذا آکاهی بخشی تهدیدات ومخاطرات بهداشتی ناشی از عوامل باکتریایی در محیطهای طبیعی وپرورشی شاه میگو ،بکارگیری تمهیدات ونکات بهداشتی ومدیریتی جهت کنترل وپیشگیری ازآسیبها و چالشهائی که تولید اقتصادی را تهدید می کند بسیار حائزاهمیت می باشد.
رودخانه ودریاچه پشت سدارس بدلیل بر خورداری از تنوع زیستی انواع آبزیان ،شاه میگو ، جمعیت پلانگتونی وبنتیکی دارای اهمیت اکولوژیکی وزیستی بالائی می باشد ، با این حال آلودگیهای ناشی از ورود فاضلابهای شهری ،صنعتی وکشاورزی و.. میتواند باعث کاهش کیفیت آب وتهدید جدی برای حیات آبزیان بلحاظ ابتلا به انواع آلودگی وبیماریها باشد لذا بررسی وشناسائی عوامل آلوده کننده جهت تدابیرلازم بهداشتی از ضروریات میباشد .
اجرای طرحهای تحقیقاتی کاربردی در زمینه بهداشت وبیماریهای شاه میگو وانجام مطا لعات تکمیلی و مشابه جهت تکمیل وبهینه سازی روشهای تشخیص سریع بیماریها اطلاعات ارزشمندی در خصوص استراتژی کنترل وپیشگیری فراهم می نماید.
با عنایت به اهمیت اقتصادی وزیست بومی شاه میگو وکمبود اطلاعات ما از بیماریهای خرچنگ درمقایسه با سایر آبزیان همانند بیماریهای ماهی ومیگو تحقیقات قابل توجهی مورد نیاز است . امید است این بررسی انگیزه پرداختن به بیماریهای شاه میگو در شرایط مختلف را فراهم نماید .
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
نتایج این طرح در برنامه‌ریزیهای جامع شیلاتی در منابع آبی, بهره‌برداری اصولی از ذخایر، حفظ وحراست از ذخایر, مدریریت محیطی و بهداشتی در پیشگیری از وقوع هرگونه اتفاق ناگوار وهمه گیری بیماری ، در مطالعات بیولوژی و اکولوژی منابع آبی ، استراتژی کنترل وپیشگیری از ورود عوامل آلوده کننده به منابع آبی، بکارگیری استعدادهای شیلاتی منابع آبی در توسعه آبزی‌پروری استان همراه با مونیتورینگ مستمر شرایط محیطی وبهداشتی و مدیریت مناسب منابع آبی میتواند مورد بهره برداری مدیریت شیلات استان ، دامپزشکی، اداره کل حفاظت محیط زیست و دانش پژوهان قرار گیرد.