اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق :
پودرماهی محصولی است که از پختن، خشک و پودر کردن ماهیلان پلاژیک تهیه می گردد و به دلیل دارا بودن پروتئین مناسب و تنوع آمینواسیدهای ضروری عمده ترین منبع تامین کننده پروتئین در غذای آبزیان است. در حال حاضر تولید پودر ماهی وابستگی شدیدی به صید ماهیان دریایی دارد. اما پودر ماهی، غذایی گران است و بدلیل کاهش صید ماهیان پلاژیک، کاهش تقاضای بازار جهت استفاده از پودر ماهیان پلاژیک به دلیل افزایش قیمت محصول و گرایش جهانی به استفاده از مواد پروتئینی حاصل از ضایعات پروتئین حیوانی( Animal by product ) و منابع پروتئینی گیاهی (Plant by product) قیمت آن رو به افزایش است (در خلال سالهای 1983 تا 2008 قیمت پودر ماهی از 400 دلار به 1300 دلار رسید. از سوی دیگر افزایش قیمت پودر ماهی در جهان و ظهور شانه دار دریای خزر که موجب کاهش چشمگیرصید ماهی کیلکا در سواحل شمالی شده است موجب گردیده است که قیمت پودر ماهی در بازارهای داخلی به طور فزاینده ای افزایش یابد. اکنون پودر ماهی مرغوب در کارخانجات تولید کننده شمال کشور به ازای هر کیلوگرم 40000 الی 65000 ریال عرضه می گردد.
فیلماهی گونه ای گوشتخوار است که به 40 تا 50 درصد پروتئین در جیره غذایی نیاز دارد و 85 درصد آن از پودر ماهی تعیین می گردد. طولانی بودن دوره پرورش و بالا بودن FCR(ضریب تبدیل غذا) در این گونه باعث می گردد که استفاده از پودر ماهی و قیمت تمام شده واحد جیره غذایی مقرون بصرفه نبوده و گران تمام شود .همچنین در طی سالهای آینده با توجه به جهانی شدن پرورش ماهیان خاویاری و به تبع آن کاهش قیمت گوشت و خاویار تاسماهیان دستیابی به یک جیره غذایی ارزان قیمت و اقتصادی یک پیش نیاز برای توسعه موفق صنعت پرورش ماهیان خاویاری در کشور به شمار می رود.
پودرضایعات مرغ یکی از مهمترین منابع حیوانی مورد استفاده در غذای حیوانات اهلی در کنار پودرگوشت و استخوان، پودرخون، پودر پر و آرد ماهی است (این محصول از ترکیب ضایعات بدست آمده از کشتارگاههای صنعتی ماکیان بدست می آید. بر اساس تعاریف ارائه شده از اداره کل استاندارد پودرضایعات مرغ پودری است که از بقایای غیرقابل استفاده ماکیان سلاخی شده نظیر نوک، سر،پا، تخمهای نرسیده، سنگدان و روده و احیانا مقدار اجتنابناپذیری پر بدست می آید .این محصول دارای پروتئین بالا و از پروفیل آمینواسید نسبتا مناسبی در تغذیه ماهیان پرورشی برخوردارمی باشد. قیمت یک کیلوگرم پودرماهی مرغوب40000ریال است، اما پودرضایعات مرغ بقیمت8000 تا 9500ریال بفروش می رسد. همچنین باید در نظر داشت طی سالهای آینده پودرماهی بدل به محصولی کاهش یابنده و گرانتر خواهد شد، اما بدلیل افزایش جمعیت و تقاضای جامعه جهت مصرف گوشت سفید و مصارف غذایی دامپروریها و مرغداریها تعداد کشتارگاهها و صنایع تبدیلی ضایعات به پودرگوشت و کیفیت تولید آنها افزایش خواهد یافت که منبعی غنی از پروتئین ارزانقیمت جهت تغذیه آبزیان کشور بشمار می آید.
از این رو تحقیق فوق منظور بررسی جایگزینی پودر ضایعات مرغ به جای پودر ماهی در جیره غذایی فیلماهی در دو مرحله FingerlimgوGrowth up و تاثیر آن بر روند رشد، ترکیب لاشه و کارایی کبد و معرفی آلترناتیو جدیدی بجای پودر ماهی در جیره غذایی این گونه بمرحله اجرا گذاشته شد. در این راستا پس از تعیین آنالیز شیمیایی ترکیبات پودرماهی و پودر ضایعات احشایی مرغ و اجزاء غذایی، در مرحله انگشت قد جیره غذایی فرموله شده حاوی 45 درصد پروتئین و 00/19 مگاژول انرژی درکیلوگرم و در مرحله رشد جیره ای حاوی40 درصد پروتئین و20 مگاژول انرژی درکیلوگرم بر اساس سطوح جایگزینی0، 20، 40، 60، 80 و 100 درصد پودر ضایعات مرغ به جای پودر ماهی ساخته شد. ماهیان در مخازن فایبرگلاس 500 و2000 لیتری پرورش و تا حد سیری تغذیه شدند. با ارزیابی شاخصهای رشد، راندمان و کارایی اجزای غذایی جایگزین شونده مورد بررسی قرار گرفت. در ابتدا و انتهای دوره پرورش30 درصد از کل ماهیان آزمایشی کشته شده و جهت آنالیز لاشه ( پروتئین، چربی، رطوبت و خاکستر) به آزمایشگاه ارسال شدند. در پایان دوره های آزمایش، از ماهیان کشته شده، شاخصهای احشایی و کبد مورد ارزیابی قرار گرفت. کلیه اطلاعات وداده ها پس از ثبت در بانک اطلاعاتی با استفاده از نرم افزار SPSS بوسیله آنالیز واریانس یکطرفه و یا دو طرفه و آزمون جداساز دانکن در سطح احتمال 95 درصد مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.
نتایج :
در فاز اول بیشترین مقدار وزن نهایی، درصد افزایش وزن بدن، ضریب رشد ویژه و نسبت بازده پروتئین بترتیب 86/21 ± 52/350 گرم، 84/74 ± 00/1133درصد ،092/0 ± 74/3درصد در روز و017/0 ± 58/1 متعلق به تیمارشاهد بود، اما اختلاف معنی دار آماری در شاخصهای فوق الذکر بین ماهیان تیمارشاهد و تیمارهای20، 40 و60 درصد جایگزینی مشاهده نشد (P>0.05)، همچنین اختلاف معنی داری در ضریب تبدیل غذای ماهیان تیمار شاهدبا تیمارهای20،40،60 و80 درصد جایگزینی مشاهده نگردید ( P>0.05). چربی لاشه ،شاخص هپاتوسوماتیک و احشایی ماهیان از تیمارهای غذایی تاثیر نپذیرفت ( P>0.05)، اما حذف پودرماهی از جیره منجر به کاهش معنی دار پروتئین لاشه در مقایسه با ماهیان تیمارهای دیگرشد (P<0.05). نتایج نشان داد که فیلماهی در مر حله انگشت توانایی تحمل60 درصد پودر ضایعات مرغ را بجای پودر ماهی در جیره داشته و این مقدار جایگزینی بر روند رشد و تر کیب لاشه این گونه تاثیر منفی ندارد
در دوره رشد در پایان دوره تغذیه ماهیان تیمار شاهد بیشترین وزن نهایی، درصد افزایش وزن بدن و ضریب رشد ویژه (44/2 ± 2/844 گرم، 79/4 ± 44/673 درصد و047/0 ± 59/1 درصد در روز) را دارا بودند، اما اختلاف معنی دار آماری در شاخصهای فوق بین ماهیان تیمار شاهد با ماهیان تیمارهای20،40، 60 و80 درصد جایگزینی مشاهده نشد (P>0.05). اما جایگزینی پودرضایعات مرغ بجای پودرماهی در جیره بر میزان پروتئین، چربی، خاکستر و رطوبت لاشه فیلماهیان اثرگذار بود (P<0.05). بطوریکه با افزایش پودرضایعات مرغ در جیره، چربی لاشه بطور معنی داری کاهش یافت و کمترین آن در تیمار80 درصد جایگزینی بمیزان16/0 ± 6/6 درصد ثبت گردید (P<0.05).
نتایج این طرح بر این نکته اذعان دارد که پودرضایعات مرغ پتانسیل بالایی جهت جایگزینی بجای پودرماهی در جیره غذایی فیلماهی در دوره انگشت قد و رشد داشته و منبع مناسبی جهت جایگزینی با پودر ماهی بشمار می رود.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی :
نتایج پروژه حاضر به این نکته دلالت داشت که پودر ضایعات مرغ پتانسیلی بالایی جهت جایگزینی بجای پودرماهی در جیره غذایی دارد. اگرچه در فاز دوم پروژه با افزایش سطوح جایگزیتی فراتر از60 درصد شاخصهای رشد بطور معنی داری کاهش یافت (P<0.05) و ترکیب لاشه تا سطوح 80 درصد از پودرضایعات مرغ جانشین شده بجای پودرماهی تاثیر نپذیرفت (P>0.05) . اما در فاز دوم پرژوه شاخصهای رشد (وزن نهایی، درصدافزایش وزن بدن و ضریب رشد ویژه) ماهیان تغذیه شده تا سطح 80 درصد با تیمار شاهد دارای اختلاف معنی دار آماری نبود (P>0.05)، هرچند که شاخص هپاتوسوماتیک و چربی لاشه از سطوح پودر ضایعات مرغ الحاقی تاثیر پذیرفت، شاخص هپاتوسوماتیک ماهیان در تیمارهای 0، 20،40و60 درصد جایگزینی فاقد اختلاف معنی دار آماری و چربی لاشه در تیمارهای مختلف از ناهمگونی خاصی برخوردار بود که احتمالا به غیریکسان بودن میزان انرژی ناخالص قابل دسترس در جیره های غذایی مرتبط بود.
با توجه به نتایج به دست آمده توصیه می گردد که منبع تهیه شده پودر ضایعات مرغ از لحاظ تازگی و کیفیت شیمیایی مورد سنجش قرار گیرد. پودر ضایعات مرغ مرغوب دارای 55 تا 65 درصد پروتئین و14تا 22درصد چربی است. همچنین میزانTVN محصول باید بین80 تا 100 باشد و به آن آنتی اکسیدانهای تجاری اضافه شود .چنین محصولی در گونه فیلماهی در یک جیره متعادل حاوی40 درصد پروتئین و 19 تا 20 مگا ژول انرژی امکان حداقل جایگزینی نیمی از پودر ماهی را دارا بوده و توصیه می گردد که جیره از منابعی با کیفیت مناسب ((آرد ماهی مرغوب، روغن جانوری (ترجیحا روغن ماهی)، روغن گیاهی (روغن آفتابگردن یا سویا بمنظور تامین اسید های چرب موردنیاز)) تهیه شده و ماهیان چهار بار در روز بمیزان3 تا5 درصد وزن بدن غذا دهی گردند. همچنین اضافه نمودن 5/1 تا2 درصد مکمل معدنی و 2 تا 3 درصد مکمل ویتامینی به جیره ضروری است، از آن جایی که پودرضایعات مرغ تولیدی در صنایع مرغداری کشور حاوی چربی نسبتا بالایی بوده و فساد پذیری سریعی دارد توصیه می شود که این منابع بلافاصله پس از دریافت به جیره اضافه و مصرف گردد و از انبار نمودن آن جلو گیری شود. معمولا استفاده از پودرضایعات مرغ در تغذیه فیلماهی در دمای 16تا 26 درجه سانتیگراد توصیه می گردد و استفاده از این محصول در دمای پایین موجب افزایش چربی در کبد و دژنراسیون آن شده که البته باید در این زمینه تحقیقات بیشتری انجام شود.
باید به این نکته توجه داشت که مطالعات انجام شده در حوضچه های فایبرگلاس انجام گرفته و جهت اظهار نظر در خصوص حد بهینه جایگزینی پودر ضایعات مرغ و درصدهای غذادهی و میزان تراکم در حوضچه های بتونی و استخرهای خاکی باید آزمایشات دیگری انجام شود اما بدون تردید نتایج این پروژه ثابت می کند که امکان جایگزینی50 درصد پودرضایعات مرغ بجای پودرماهی بدون اضافه نمودن مکملهای آمینواسید اثرمنفی بر کاهش رشد و ترکیب لاشه فیلماهی نداشته و امکان پذیر است.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی: عامل دیگری که موجب انتخاب پروتئین پودرضایعات مرغ به عنوان جایگزین برای پودر ماهی در این پروژه گردید گستردگی تولید و ارزان بودن آن است، در حال حاضر تعداد کشتارگاههای صنعتی طیور در کشور67 مورد است که در بخش کشتارگاه صنعتی طیور در هر استان سه کشتارگاه صنعتی وجود دارد که بلافاصله بعد از کشتار طبق رعایت اصول و موازین بهداشتی مبادرت به تولید پودرگوشت می نمایند. بنابر این امکان استفاده از این محصول در کلیه نقاط کشور وجود داشته و منبع ارزان قیمت پروتئین جانوری رای تغذیه ماهیان خاویاری در کشور بشمار می آید.