اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
ماهی سفید با نام علمی Rutilus frisii kutum ،یک ماهی استخوانی نیمه مهاجر رود کوچ بوده که به زندگی درآب لب شور دریای خزر و تالاب های اطراف آن سازگار شده است.این ماهی از مهمترین ماهیان اقتصادی در بخش جنوبی دریای خزر یعنی سواحل شمالی ایران بوده و از دیر باز با زندگی ساحل نشینان مانوس شده است. سالیانه به طور متوسط بیش از 12 هزار تن از انواع ماهیان استخوانی از سواحل ایرانی دریای خزر استحصال می شود که ماهی سفید بیش از 50 درصد صید را به خود اختصاص می دهد (غنی نژاد و همکاران،1380) و از این طریق در اقتصاد مردم شهرهای ساحلی استان گیلان و مازندران نقش بسزایی را ایفا می کند . بر اساس تحقیقات صورت پذیرفته، روی ضریب بازگشت ماهی سفید مربوط به نسل 1370 میزان ضریب بازگشت این ماهی 4/8 درصد محاسبه شده که نسبت به سال1365و 1366 (حدوداً 16 درصد) درصد کاهش نشان می دهد (صیاد بورانی و همکاران،1379).البته این میزان در ماهیان سفید نسل1373 به 3/7 درصد رسیده است (غنی نژاد و همکاران، 1380)،و این در حالی است که دامنه وزنی بچه ماهیان سفید رها سازی شده بین 1- 6/0 گرم بود. لذا سعی بر آن است که در صد ضریب بقا افزایش یابد، یکی از راه های افزایش ضریب بقا بچه ماهیان مطالعات شاخص های فیزیولوژیک و عوامل محیطی می باشد که در بین شاخص های فیزیولوژیکی، تنظیم اسمزی از نقش و اهمیت قابل توجهی برخوردار باشد.
- اهداف تحقیق عبارتند از:1- تعیین اندازه مناسب رهاسازی بچه ماهی سفید به منظور رهاسازی یا پرورش در محیط های محصور دریایی براساس شاخص های فیزیولوژیکی
- بررسی تغییرات فشار اسمزی ، الکترولیت ها ، توسعه سلول های کلراید ، فراوانی آنزیم فسفاتاز آبششی در مواجهه با تغییرات شوری آب دریای خزر در اوزان مختلف بچه ماهیان سفید
روش تحقیق بکار گرفته عبارتند از: آزمایشات فیزیکی و شیمیایی نمونه های آب پلات های آزمایش با استفاده ازروشهای استاندارد بطور مرتب و روزانه به شرح زیر انجام پذیرفت. پس از قرار گرفتن بچه ماهیان در پلات ها در فواصل زمانی 0، 3، 6، 12، 24، 72، 168، 240 ساعت، خون گیری از ساقه دمی بوسیله لوله های مویین هپارینه انجام شده و به اپندورفcc 5/1 انتقال یابد. ابتدا طول کل بچه ماهی ها با کولیس با دقت 0.1 میلی متر اندازه گیری شد، سپس وزن آنها با ترازوی دیجیتالی با دقت 1 میلی گرم اندازه گیری و تمام این اعداد و ارقام با اطلاعات مربوط به بچه ماهی، تاریخ و زمان نمونه برداری ثبت گردید.
برای اندازه گیری فشار اسمزی، از دستگاه اسمومتر استفاده می گردد. این دستگاه بر اساس نقطه انجماد مایع مورد آزمایش، فشار اسمزی را بر حسب میلی اسمول در لیتر تعیین می کند. برای اندازه گیری یونهای ++Mg، ++Ca، -Cl از دستگاه اسپکتروفوتومتر استفاده می شود. یونهای سدیم و پتاسیم به روش فلایم فتومتری(شعله و نورسنجی)، اندازه گیری می شوند. با توجه به یکسانی ساختار مولکولی هورمون کورتیزول در مهره داران (Bone et al., 1995)، معمولا از کیت انسانی و روش رادیوایمونواسی نیز علاوه بر کیت های اختصاصی برای تعیین غلظت کورتیزول پلاسمای بچه ماهیان استفاده می شود بررسی براساس بافت شناسی کلاسیک بر روی اندام های کلیه و آبشش انجام گرفت. فعالیت آنزیم Na+,K +-ATPase، و ارزیابی آنزیم با روش Zaugg (1982) به انجام می رسد. البته روش های دقیق تر دیگری همچون روش ایمونو هیستوشیمی نیز در تعیین محل و فراوانی آنزیم وجود دارد.
.
نتایج :
با مشاهده نتایج فشار اسمزی در گروه های وزنی در آب شیرین و در سطح شوری 7 در هزار و آب خزر با شوری 5/11- 11 در هزار نشان داد که در گروه وزنی 5/0 گرمی روند تغییرات فشار اسمزی مایعات بدن در آب 7 در هزار و آب دریای خزر با افزایش مواجه بود. سنجش فشار اسمزی پس از ده روز بیاتگر عدم فعالیت مکانیزم های تنظیمی در گروه 5/0 گرمی بود.
این سنجش در گروه وزنی 3-5/2 گرمی بیانگر فعالیت مکانیزم تنظیمی در آب 7 در هزار بود بطوریکه میزان فشار اسمزی پس از ده روز نوسان به سطح اولیه، اختلاف معنی داری را نشان نداد. همچنین مواجهه این گروه وزنی با آب دریای خزر، سطح فشار اسمزی در زمان 240 ساعت نسبت به سطح اولیه افزایش معنی داری نشان داد. بنابراین توانایی این گروه در مطابقت با شوری خزر مورد تأیید می باشد. فعالیت مکانیزمی تنظیمی در گروه 5 گرمی در مواجهه با آب دریای خزر (شوری 5/11- 11 در هزار) مشاهده نشد. افزایش فشار اسمزی پس از ده روز نسبت به سطح اولیه مشهود بود ولی در مواجهه با آب 7 در هزار مکانیزم تنظیمی اتفاق افتاد. سنجش فشار اسمزی پس از ده روز بیانگر فعالیت های تنظیمی در ماهیان 15 و 20 گرمی بود.
مهمترین یون های موثر در فشار اسمزی ماهی یون های کلر و سدیم بودند که در گروه های وزنی 5/2، 10 و 20 گرمی پس از قرار گرفتن در آب دریا افزایش یافت و پس از آن مجدداً کم شد و به مقادیر زمان صفر نزدیک شدند (05/0
میزان یون سدیم وکلر آب دریای خزر بترتیب 130 و 121 میلی اکی والان در لیتر محاسبه شد، در صورتی که غلظت پلاسمایی این یون ها در بچه ماهیان 5/2، 10 و20 گرمی پس از 72 ساعت تا حدودی پائین تر از مقادیر محیطی داشت .
نتایج بررسی سطوح مقطع شبکه گلومرولی کلیه در بچه ماهیان سفید در گروه های وزنی 5/0، 1 و 3 گرمی نشان داد که این شاخص در گروه های وزنی 1 و 3 گرمی طی مدت زمان 10 روزه کاهش داشته است. پس از انتقال بچه ماهیان 5/0 گرمی به آب دریای خزر هیچ گونه تغییر معناداری در سطح شبکه گلومرولی رخ نداد و حاکی از عدم سازگاری بافت کلیه در مواجهه با شوری دریای خزر بود. این تغییر حتی پس از قرارگیری ماهی در آب شیرین نیز مشاهده نگردید. این کاهش سطح، حاکی از کاهش تصفیه آب جهت تنظیم آب و املاح داخلی بدن ماهی می باشد.
بررسی تعداد و تغییرات سلول های کلراید در بین متغیرهای ثانویه در این تحقیق، کاهش تعداد سلول ها پس از 10 روز در تیمار آب دریای خزر برای ماهیان 5/0 گرمی، افزایش آن در ماهیان 1و 5/2 گرمی در آب 7 در هزار و دریای خزر را نشان داد که فقط این تغییرات در ماهیان 5/2 گرمی معنی دار بوده است.
فعالیت آنزیم فسفاتاز آبششی که با فعالیت سلول های کلراید ارتباط مستقیمی دارد در بچه ماهیان 5 ، 10 ، 15 و 20 گرمی نسبت به سطح اولیه افزایش نشان داد ولی این اختلاف معنی دار نبود. پس از 3 ساعت قرارگیری بچه ماهیان 15 و 20 گرمی، افزایش در سطح فعالیت آنزیم در مقایسه با زمان صفر مشاهده شد (05/0P<) که این افزایش در سایر زمان ها اتفاق افتاد ولی معنی دار نبود.
اندازه سلول های کلراید (سطح سلول های کلراید) پس از قرارگیری بچه ماهیان 5/0 گرمی در محیط های با شوری های مختلف، تفاوت معنی داری با زمان صفر نشان نداد. در ماهیان 1 گرمی نیز این تفاوت معنی دار نبود ولی سطح سلول های کلراید در آبشش بچه ماهیان 1 گرمی نسبت به بچه ماهیان 5/0 گرمی بیشتر بود. در بچه ماهیان5/2 گرمی نیز سطح سلول ها افزایش یافت و سطح سلول های کلراید نسبت به دو گروه وزنی قبل افزایش داشت. اندازه این سلول در سایر گروه های وزنی نیز (5 ،10 ، 15 و 20 گرمی) پس از قرارگیری ماهی در محیط هایی با درجات شوری مختلف گرچه افزایش داشت ولی معنی دار نبود.
.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
- بر اساس نتایج بدست آمده از آزمون های شوری، تنظیم یونی، اسمزی و هورمونی و نیز تکامل بافت های درگیر سازگاری ماهی با شرایط جدید مانند کلیه و آبشش در این تحقیق و نیز بمنظور کاهش هزینه های بسیار هنگفت تولید و پرورش بدون افزایش مرگ و میر بچه ماهی، می توان چنین نتیجه گیری نمود: در صورت مناسب بودن شرایط رودخانه، درصدی از ماهیان 1 گرمی در داخل رودخانه و ماهیان 3 گرمی نزدیک به مصب ( دهانه رودخانه ) رهاسازی شوند. اگر شرایط مصبی جهت رهاسازی بچه ماهی سفید مناسب باشد، با توجه به این که شوری مصبی در بیشتر نقاط جنوبی دریای خزر بیش از 7 گرم در هزار نیست، می توان از بچه ماهی سفید یک تا 3 گرمی (ترجیحا 5/2 تا 3 گرمی) برای حفظ ذخایر برای رهاسازی به محیط طبیعی استفاده نمود. اما در صورت نامساعد بودن شرایط رودخانه ای و مصبی جهت رهاسازی بچه ماهی سفید، می توان بچه ماهی های 5/2 تا 3 گرمی را مستقیم در مناطق ساحلی با شوری بین 7 تا 8 گرم در لیتر و می توان بچه ماهی های 10 تا 20 گرمی را مستقیم در مناطق با فاصله بیشتر از ساحل (مکانی که شوری بیش از 11 گرم در لیتر باشد)، رهاسازی نمود. اگرچه در صورت مناسب بودن شرایط رودخانه ای رهاسازی بچه ماهیان در مناطق رودخانه ای شرط لازم است تا آداپتاسیون تدریجی در بچه ماهیان بوقوع بپیوندد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
باتوجه به اینکه بچه ماهیان این گونه جهت باز سازی ذخایر به رودخانه ، هر ساله بالغ بر صدها میلیون قطعه رهاسازی می شوند