اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
کاهش بسیار شدید ذخایر ماهیان خاویاری طی دو دهه گذشته و عدم اجرای پروژه و جمع آوری اطلاعات مدون از ترکیب سنی و طولی ماهیان مخصوصاٌ صید در واحد تلاش آنها از سال 1382 تاکنون و اهمیت شناخت اطلاعات کمی و کیفی ذخایر ماهیان خاویاری و نقش آن در برنامه ریزی میان مدت و بلند مدت مدیران جهت صید و بهره برداری از ذخایر ماهیان خاویاری در راستای حفظ و تضمین بقاء ماهیان خاویاری در دریای خزر از اصلی ترین دلایل اجرای پروژه مذکور می باشد اهداف اصلی اجرای پروژه بررسی روند تغییرات کمی ( تعداد، میزان صیدو استحصال خاویار) و کیفی(ترکیب جنسی، سن، طول و ...)، محاسبه صید در واحد تلاش ماهیان خاویاری و بررسی روند صید و بررسی پراکنش صید ماهیان خاویاری به تفکیک گونه در مناطق و زمانهای مختلف سال بود اطلاعات زیست سنجی تمامی ماهیان صید شده اعم از طول چنگالی ، طول کل، وزن شکم پر و شکم خالی، جنسیت، مرحله رسیدگی، میزان خاویار و کیفیت (دانه بندی )آن ثبت شد . همچنین از اولین شعاع سخت باله سینه ای برای تعیین سن نمونه برداری گردید. همچنین اطلاعات صید نظیر تعداد دام ، عمق دام، نوع دام و ... به تفکیک صیدگاه ثبت شد.اطلاعات تحت نرم افزار اکسل 2007 ذخیره شده ، از نرم افزار17Spss برای تجزیه وتحلیل داده ها استفاده شد. محاسبه تلاش صید (Fishing effort) و صید در واحد تلاش (CPUE) که برای برآورد تلاش صید در صیدگاه های شیلات فعالیت صیادی یک قایق با تعداد 100 رشته دام گوشگیر در یک روز بعنوان استاندارد تلاش صید تعیین شد که ازحاصل ضرب تعداد قایق های صیادی در روزهای صید و ضریب تعداد دام ( حاصل تعداد دامهای مستقر در دریا تقسیم بر 100) برآورد گردید. درشرکتهای تعاونی ماهیگیران پره هر بار پره کشی بعنوان استاندارد تلاش صیدتعیین شد. صید در واحد تلاش عبارت از وزن ماهیان صید شده برتلاش صید است. رابطه طول و وزن بر اساس فرمول W=a Lb محاسبه گردید
نتایج:
آمارهای صید اعم از تعداد ماهیان خاویاری صید شده، میزان صید نشان از کاهش مقادیر صید طی سالهای 1388 الی 1391 می باشد.تاسماهی ایرانی با 61 درصد بیشترین فراوانی صید را داشته است. فیل ماهی گونه غالب صید در پره های صیادی بود. در سال های 88 الی 91 بین 50 الی 60 درصد از کل خاویار بوسیله تاسماهی ایرانی تامین شده است. میزان صید در واحد تلاش کل ماهیان در صید گاه های ماهیان خاویاری سال 91 نسبت به سال 88 به میزان 3/34 درصد و در پره های صیادی به مقدار 1/44 درصد 88 کاهش یافته است. بیشترین صید در واحد تلاش سال 91 در ناحیه چهار بود. فیل ماهی و شیپ در ناحیه چهار، تاسماهی ایرانی در ناحیه 5، ازون برون در مناطق مرکزی و تاسماهی روسی در نواحی شرقی و غربی بیشترین صید در واحد تلاش را داشته اند. میانگین وزنی و طولی گونه های مختلف ماهیان خاویاری باستثنای فیل ماهی درطی زمان بررسی روند نزولی داشته است. ماهیان ماده در تمامی گونه ها جنس غالب در سهم صید می باشند ولی در پره های صیادی گونه غالب تاسماهی ایرانی جنس نر می باشد.بیشترین کیفیت خاویار گونه ها رقم یک بوده ولی در مهر ماه درصد خاویار رقم دو در پره های صیادی و هم در صید گاهها نسبت به سایر ارقام بیشتر بود. میانگین وزن تاسماهیان ایرانی صید شده در دامهای صید ماهیان خاویاری به مراتب بیشتر از پره ها می باشد. درصد وزن خاویار به وزن بدن ماده رسیده در ازون برون2/17درصد، تاسماهی ایرانی 8/21، درصدتاسماهی روسی 4/24 درصد، شیپ1/24 درصد و فیل ماهی 6/23 درصد بوده است. با توجه به کاهش شدید تکثیر طبیعی و همچنین تکثیر مصنوعی ماهیان خاویاری در سالهای اخیر و عدم حفاظت مناسب از ذخایر مخصوصا بچه ماهیان خاویاری به نظر می رسد که جمعیت این ماهیان در سالهای آتی نیز روند شدید کاهشی خود را ادامه داده و طی ده سال آینده به حداقل میزان خود برسد اجرای طرح جامع حفاظت از منابع ماهیان خاویاری به منظور کاهش صید قاچاق ،توجه بیشتر به فراهم نمودن شرایط جهت تکثیر طبیعی، مصنوعی و رهاسازی بچه ماهیان و همکاری همه جانبه اجرایی و تحقیقاتی کشورهای حاشیه دریای خزر از اعم فعالیتهای مهم در احیا و حفظ ذخایر بارزش ماهیان خاویاری می باشد.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
بر اساس نتایج این طرح و با توجه به وضعیت ذخایر که روند کاهشی را نشان می دهد. پیشنهاد می شود برنامه ریزی کامل برای مبارزه با عوامل منفی موثر بر ذخایر ماهیان خاویاری مانند صید غیر مجاز و صید بی رویه و تدوین روش مناسب ارزیابی مستمر وضعیت ذخایر ماهیان خاویاری و بررسی دینامیک جمعیت تاسماهیاندر دریای خزر با همکاری کشورهای حاشیه دریای خزر صورت پذیرد و با توجه به اهداف صید در حال حاضر مبنی بر تهیه مولدین ، مدیریت لازم در خصوص صید حمل و نقل و انتخاب و نگهداری مولدین مناسب بازسازی ، در زمانهایی از سال که حداکثر صید صورت می پذیرد انجام گیرد.
ویژگی های مناطق کاربردی و توصیه ترویجی:
نتایج و گزارشات این پروژه می تواند در مناطق شیلاتی استانهای شمالی (گیلان، مازندران و گلستان) و نواحی بهره بردار از ماهیان خاویاری با تعیین میزان ذخایر تاسماهیان و مقدار صید و بهره برداری از این ذخایر حائز اهمیت باشد.