اهمیت،ضرورت،اهداف و روش تحقیق:
در سال های اخیر با وجود افزایش مصرف ماهی در جهان، ولی به دلیل عدم کنترل بسیاری از بیماری های شایع توسط پاتوژن های بیماری زای مختلف، تولید جهانی ماهی کاهش یافته است. ماهی قزل آلا رنگین کمان از ارجح ترین ماهیان سردآبی در صنعت آبزی پروری ایران است. افزایش سرعت رشد و حفظ وضعیت سلامت این ماهی در جهت توسعه اقتصادی صنعت آبزی پروری پایدار اهمیت عمده ای دارد. بیماری های ماهی از جدی ترین تهدیدات اقتصادی در اعمال آبزی پروری است. اخیراً صنعت آبزی پروری تجاری ترجیح داده است که از هزینه های تولید ناشی از مصرف آنتی بیوتیک های مورد استفاده در پیشگیری و درمان بیماری ها و نیز از مصرف هورمون های رشد جهت بهبود و سرعت عملکرد رشد، بکاهد. با این وجود، به دلیل توسعه نژادهای مختلف مقاوم به آنتی بیوتیک ها، تجمع باقی مانده های دارویی در بدن ماهی و مشکلات محیطی در ارتباط با مصرف مواد شیمیایی منجر به بررسی راهکارهای مناسب برای مدیریت بیماری شده است. لذا، رویکرد جدید ایمنی درمانی در پیشگیری از شیوع بیماری ها، افزایش مقاومت، بهره وری تغذیه و عملکرد رشد ماهیان پرورشی به طور فعال در صنعت آبزی پروری پایدار مورد استفاده قرار گرفته است. در این راستا، تحقیقات گسترده ای برای آزمودن مواد جدیدی که منجر به توسعه پایدار شود انجام شده است.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
بخش اول: در این تحقیق، از عصاره خشک گیاهان مرزنگوش و صبر زرد و نیز دارونما (ترکیبی از 70% لاکتوز، 10% نشاسته و 20% تالک) هر یک به میزان 1 درصد و از لوامیزول به میزان 1/0 در صد وزن غذای ماهی استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد پودر عصاره خشک گیاهان مرزنگوش و صبر زرد به میزان 1% وزن غذا موجب افزایش پاسخ های ایمنی اختصاصی و غیر اختصاصی بچه ماهیان قزل آلا رنگین کمان (13 گرم و 2 گرم) در هفته های یکسان (2، 4، 6، 8 و 10 هفته) گردیدند. از این رو، می توان از این عصاره ها در ترکیب با غذا جهت ارتقاء سیستم ایمنی در صنعت پرورش ماهی استفاده نمود.
بخش دوم: در این تحقیق از عصاره دو گیاه سرخارگل (Echinacea purpurea)و گون (Astragalus sp.) به منظور ارزیابی برخی از پارامترهای ایمونولوژی، بیوشیمیایی و هماتولوژی در بچه ماهیان قزل آلا (16باوزن متوسط گرم و در دمای 20-14 درجه سانتی گراد) استفاده شد و مقاومت آنها در برابر استرپتوکوکوس اینیایی(Streptococcus iniae) مورد ارزیابی قرار گرفت.نتایج نشان داد که مقادیرC3، لیزوزیم و رادیکال آزاد اکسیزن پس از 60 روز افزایش معنی داری در تیمارهای حاوی گون و سرخارگل نسبت به تیمار کنترل داشته و غلظتهای بالاتر عصاره های مورد استفاده نیز نتایج بهتری به همراه داشته است. روند افزایشیC4 وIgM چشمگیر نبوده و در واقع دارای اختلاف معنی دار نبوده اند(P>0/05). میزان آلبومین، پروتئین کل و گلوکز در انتهای آزمایش باکاهش نسبی همراه بوده است. در ارزیابی نتایج مربوط به شمارش فاگوسیتها مشخص گردید که تعداد نوتروفیل هابعد از 60 روز به طور معنی دار افزایش داشته ولی افزایش نسبی سایر پارامترها، معنی دار نبوده است(P>0/05). در مواجهه سازی ماهیان مورد آزمایش با باکتری فوق الذکر، مشخص شد که ماهیان دریافت کننده عصاره های گیاهان گون و سرخارگل(بالاترین غلظت مورد آزمایش) به ترتیب دارای ماندگاری 33/93 و 11/91 درصد بوده اند، در صورتی که در تیمار کنترل این تعداد 44/44 درصد بوده است. نتیجه گیری کلی آنکه اولاً گیاهان مورد استفاده دارای اثرات تقویت کننده بر سیستم ایمنی ذاتی بوده و غلظتهای بالاتر نتایج بهتری به همراه داشته است. از طرف دیگر استفاده از عصاره های گیاهی باعث افزایش مقاومت بچه ماهیان قزل آلا در برابر استرپتوکوکوزیس شده و بنظر می رسد می توان از آن به عنوان محرک ایمنی در جیره غذایی استفاده نمود.
بخش سوم: امروزه همگام با توسعه پرورش ماهیان خاویاری در کشور، لزوم توجه به سلامت آبزیان و استفاده از موادی با منشاء طبیعی در مبارزه با عوامل بیماریزای این ماهیان امری ضروری محسوب می گردد. در این راستا کاربرد گیاهان دارویی بجای مواد شیمیایی در کنترل عوامل ایجاد کننده بیماری از جمله انگلها حائز اهمیت می باشد. از آنجائیکه انگلهای تک یاخته ای خارجی از مهمترین عوامل انگلی خارجی تهدید کننده ماهیان خاویاری محسوب می شوند. لذا این تحقیق با اهداف تعیین غلظتهای کشنده عصاره های هیدروالکلی سیر و آویشن شیرازی بر روی بچه تاسماهی ایرانی، بررسی اثر بخشی و تعیین دوزهای تأثیرگذار عصاره های مذکور در کنترل انگل تک یاخته ای تریکودینا انجام پذیرفت. این نتایج نشان داد که انگل مذکور از سطح آبشش و پوست بچه تاسماهیان ایرانی در تمامی تیمارهای عصاره هیدروالکلی سیر در مدت زمان 9 ساعت بطور کامل حذف گردید. این زمان برای عصاره هیدرو الکلی آویشن شیرازی 12 ساعت تعیین شد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که عصاره های هیدروالکلی سیر و آویشن شیرازی بترتیب باEC50 ، 58/172و 62/437 میلی گرم در لیتر در دسته مواد با سمیت کم طبقه بندی شده و جهت جایگزینی با مواد شیمیایی مناسب می باشند.نتایج این مطالعه نشان داد که شاخص درمانی عصاره هیدرو الکلی سیر معادل 15/73 بوده که نسبت به عصاره هیدروالکلی آویشن شیرازی با میزان 69/22 از مقدار بیشتری برخوردار بوده و بالطبع با توجه به تعریف این شاخص، از سلامتی بیشتری برخوردار است. با توجه به نتایج بدست آمده می توان به سلامتی عصاره های گیاهی مورد استفاده در این تحقیق و امکان جایگزینی این گیاهان دارویی با مواد شیمیایی تأکید نمود.
بخش چهارم: این تحقیق که به منظور بررسی تاثیر عصاره های هیدروالکلی سیر و آویشن شیرازی بر روی باکتری آئروموناس هیدروفیلا در بچه تاسماهی ایرانی صورت پذیرفت نسبت به جداسازی و شناسایی باکتری مورد بررسی ،تعیین حداقل غلظت مهارکنندگی (MIC) و حداقل غلظت کشندگی(MBC) باکتری آئروموناس هیدروفیلا توسط عصاره های سیر و آویشن شیرازی،تعیین غلظتهای کشنده عصاره های هیدروالکلی سیر و آویشن شیرازی بر روی بچه تاسماهی ایرانی و نیز بررسی اثر بخشی و تعیین دوزهای تأثیرگذار عصاره های مذکور بر روی باکتری آئروموناس هیدروفیلا در شرایط آزمایشگاهی (in vitro) و کارگاهی (in vivo ) اقدام گردید. بررسی تصاویر تهیه شده از مقاطع بافتی آبشش، کبد و پوست بچه تاسماهیان ایرانی که تحت تأثیر غلظتهای مختلف عصاره هیدروالکلی سیر و آویشن شیرازی در آزمایش مربوط به تعیین غلظتهای کشنده قرار داشتند، برخی از آسیب های میکروسکوپیک نظیر پرخونی، چسبندگی در رشته های آبششی، نکروز سلولی، وجود رنگدانه های ملانین رشته های اولیه در آبشش،عوارضی نظیر تورم ابری در هپاتوسیتها ، نکروزسلولی، پرخونی، افزایش رنگدانه های ملانین و مراکز ملانو ماکروفاژها در کبد و نیز تغییراتی نظیر پرخونی اتساع فضای گلومرولی و مسدود شدن فضای بومن، خونریزی، نکروز سلولی، تورم ابری وهیپرتروفی را در کلیه نشان دادند.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
قابل اجرا در کلیه مراکز تکثیر وپرورش آبزیان کشور