اهمیت و ضرورت:
یکی از مشکلات موجود در پرورش لارو ماهیان و انواع میگو ها، پرورش در مرحله نوزادی است،که به دلایل فیزیولوژیکی وساختاری در لاروها با رشد بطئی همراه با تلفات بالا است، چون تامین نیازهای غذایی مراحل لاروی آبزیان از مشکلات و موانع اصلی در صنعت آبزی پروری محسوب می شود، در دو دهه اخیر آرتمیا به عنوان یک ترکیب غذایی زنده منحصر به فرد در تکثیر و پرورش آبزیان کاربرد های وسیعی پیدا کرده است، فقر اسیدهای EPA DHA, ARA از معایب استفاده از آرتمیا در این صنعت است ، ولی چون آرتمیا د ر کلیه مراحل زیستی خود بصورت غیرانتخابی تغذیه می کند، لذا می توان انواع پیش ترکیب های غذاها و سایر مواد مورد نیاز لارو مورد
زیادی برای غنی سازی آن با تکنیک های مختلف استفاده کرد،که می توان به روش های انگلیسی، ژاپنی، فرانسوی و بلژیکی آن اشاره کرد. که با استفاده از انواع جلبک های تک سلولی، مخمرها، خوراک های ریز آماده، جیره های ترکیبی، پروبیوتیک ها انجام می شود، که به این ترکیبات مواد غنی ساز گفته می شود، در برخی کشورها این ترکیبات به صورت جیره های غنی ساز آماده به نام امولسیون های غنی ساز به فروش می رسد، مشهورترین آنها امولسیون های تجاری غنی ساز سلکو و سوپرسلکو ساخت شرکت چند ملیتی اینوه در دنیا است،که در صنعت آبزی پروری مورد استفاده قرار دارد. سلکو یک ترکیب خود پراکن از روغن های با منشاء دریایی، ویتامین ها،کاروتنویید ها،....است،که با انحلال درآب دریا نهایتا میکروگلولهای پایدار پراکنده ای تولید می کند که برای جذب توسط آرتمیا آماده اند ترکیباتی که در خارج از کشور با نام های تجاری سلکو و سوپر سلکو عرضه می شود، گاها علی رغم قیمت های بسیار بالاو از کیفیت های لازم برای غنی سازی برخوردار نیستند، و واردات آنها به کشورمان با محدودیت های برخوردار است، از آنجایی که سالیانه صدها تن از ضایعات تن ماهیان صید شده نظیر ضایعات چشمی تن ماهیان در آب های جنوبی کشورمان بلا استفاده مانده است و مقدار زیادی از محصولات دیگر صید نیز نظیر ماهی مرکب که محصولات جانبی صید تلقی شده و معمولا غیر قابل استفاده هستند، این ضایعات و محصولات جانبی صید منابع مناسب چربی از نوع روغن های دریایی هستند روغن های دریایی حاوی مقادیر فراوانی اسیدهای چرب غیر اشباع UHFA) )واسید های بلند زنجیره نظیر با پیوندهای امگا 3 و امگا 6 هستندکه می توانند استخراج و به فراورده های با ارزش افزوده بالایی تبدیل ومورد مصرف قرار گیرند، یکی از موارد مصرف مهم آنها همانا برای تولید امولسیون های غنی ساز آرتمیا است،که مصارف زیادی در صنعت پرورش آبزیان دارد.
اهداف:
این پروژه جهت دستیابی به ا هد اف ذیل:
1- امکان تولید مایع غنی ساز آرتمیا از امکانات و توان داخلی مشابه نمونه وارداتی آن
2- استفاده از ضایعات چشمی تن ماهیان صید جنوب و ماهی مرکب و روغن های کبدی کوسه ماهیان که می توانند به عنوان منابعی غنی از روغن های دریایی حاوی ترکیبات زیادی از اسیدهای چرب بلند زنجیره امگا 3 و امگا در ساخت امولسیون های غنی ساز مورد استفاده قرار گیرند.
3- استفاده از ضایعات کارخانجات تولید روغن های گیاهی در منطقه و کشورمان نظیر آفتابگردان، کلزا، زیتون، روغن حیوانی به عنوان منابعی سرشار از اسیدهای چرب غیر اشباع 18 کربنه برای غنی سازی امولسیون های غنی ساز استفاده کرد.
4- از اهداف جانبی پروژه این است که درصد و ترکیب اسیدهای چرب ضایعات چشمی تن ماهیان وماهیان مرکب به عنوان یافته های جدید و قابل دسترس و مناسب از روغن های دریایی با ساختار اسیدهای چرب امگا 3 و امگا 6 مورد شناسایی قرار می گیرند.
5- تبدیل ضایعات (چشم تن ماهیان، ماهی مرکب، روغن کبد کوسه و ضایعات کارخانجات و روغن های گیاهی) به فرآوری با ارزش افزوده بالا را می تواند ضمن استفاده بهینه از منابع داخلی، توسعه صنعت آبزی پروری را به دنبال داشته باشد.
6- ایجاد اشتغال و توسعه اقتصادی- اجتماعی فعالیت های صید و صیادی منطقه جنوب کشورمان را می تواند به دنبال داشته باشد .
7- قطع وابستگی به واردات این محصول و ممانعت از خروج ارز از کشوراز دیگر اهداف فرعی این پروژه محسوب می شود.
روش تحقیق:
در این پژوهش ضایعات چشم تن ماهیان به میزان یکصد کیلوگرم و ماهی مرکب به میزان 50 کیلوگرم و روغن کبد کوسه ماهی به میزان 5 لیتر از بندرعباس و استان سیستان و بلوچستان تهیه و به مرکز تحقیقات آرتمیای کشور حمل شد. حمل ضایعات چشمی تن ماهیان و ماهی مرکب بعد از فریز نمودن در دمای 18- درجه سانتی گراد و با بسته بندی کائوچوی با هواپیما انجام و برای بررسی و انجام کارهای بعدی در دمای 4 - درجه سانتی گراد نگهداری شد. روغن کبد کوسه ماهی در ظروف شیشه ای 5 لیتری با بسته بندی فویل و با پوشش پارچه ای سیاه رنگ انجام شدو نگهداری می شد، ضایعات روغن های گیاهی کلزا و زیتون و آفتابگردان از کارخانجات عمل آوری آنها در منطقه واز استان گیلان به مقدار مورد نیاز تهیه شد. روغن حیوانی از منطقه به مقدار 3 کیلوگرم از نوع روغن حیوانی گاوی تهیه شد، بر اساس اطلاعات درج شده بر روی برچسب این روغن تجاری وارداتی و اطلاعات حاصله از رایانه جستجو و جمع آوری شد، سپس با انجام مهندسی معکوس نسبت به شناسایی ساختار ترکیبی آن در آزمایشگاه شیمی تجزیه مواد دانشگاه ارومیه اقدام و صحت داده باهم مورد مقایسه قرار گرفت، روش استخراج چربی های دریاییچربی های دریایی با روش Bligh &dyer انجام شد. تولید 3 تیمار ترکیبی از روغن های غنی ساز با امکانات داخلی انجام شد.تخم گشایی سیست های آرتمیا: شرایط لازم برای تخم گشایی سیست های آرتمیا شامل آب شور ppt 35، دمای 28 درجه سانتی گراد، pH آب محیط معادل 8.5- 8 و نوری معادل 2000 لوکس و اکسیژن دهی در حدود تا 5 میلی گرم در لیتر ( طبق روش استانداردSorgeloos et al, 1980). برای انجام عملیات هچ دمای آب درون آکواریم به وسیله دو بخاری آکواریمی تا 30 درجه سانتی گراد تنظیم شدند.
برای جداسازی لاروها از پوسته سیست ها و مواد زاید دیگر از ویژگی نورگرایی مثبت لاروهای آرتمیا استفاده شد. به این ترتیب که ابتدا محتویات زوک ها بعد از قطع هوادهی درونشان به مدت 10 الی 15 دقیقه با استفاده از شلنگ داخل آکواریم شیشه ای بود. البته در این مدت بخاری آکواریم نیز خاموش می شود. سپس با قرار دادن یونولیت زیر آکواریم به حالت شیب دار درآورده تا لاروهای فعال به بالای شیب بروند. و لاروهای ضعیف به حالت معلق در نیایند. سپس تمامی لامپ های محوطه خاموش و فقط به قسمت شیب دار آکواریم نور تابانده می شود تا با خاصیت نورگرایی مثبت ناپلیوس های آرتمیا جمع شوند. پس از آن با استفاده از سمپلر 250 میکرولیتری از نواحی مختلف آکواریم حاوی ناپلیوس های منتقل شده 5 عدد نمونه برداری و به درون خانه های میکروپلت انتقال داده می شوند و بعد از ریختن یک قطره محلول لوگل در هر خانه حاوی نمونه های ناپلیوس ها، تعداد ناپلیوس ها زیر میکروسکپ شمارش می شوند. تهیه محلول های غنی ساز آرتمیا و اعمال عملیات غنی سازی برای غنی سازی آرتمیا بر اساس تکنیک های غنی سازی بلژیکی استفاده شد، که برای 5 تیمار از انواع محلول های غنی ساز استفاده شد. از هر کدام از تیمارهای 1و 2 و3 و4 و5 به میزان 1 گرم نائوپلی نائوپلی غنی شده آرتمیا برداشت شده و با آب مقطر شستشو داده شده و پس از آب گیری از زیر کاغذ صافی با اسپاتول جمع آوری و به درون میکروتیوب ها منتقل شدند. پس از درج مشخصات هر تیمار بر روی میکرو تیوب ها برای تعیین پروفیل و میزان اسیدهای چرب با مخلوط یخ در داخل یخدان فایبرگلاسی به مرکز آزمایشگاهی جهاد دانشگاهی ارومیه منتقل شدند. توسط دستگاه ، کروماتوگرام های پروفیل اسیدهای چرب نمونه ها به دست آمد. تست و انجام مرحله دوم که بر روی تعداد500 لارو ماهیان تازه به تغذیه افتاده ماهی قزل آلا بود، برای این کار، کارگاه تکثیر و پرورش ماهی سردآ بی زیوه واقع در کیلومتر 37 ارومیه به دلایل داشتن امکانات کافی و انجام عملیات تکثیر ماهی قزل آلا انتخاب و انجام شد.
نتایج :
در روغن کبد کوسه ماهی، میزان کل اسید های چرب اشباع ) (SFA آن معادل 5/24 درصد اسید چرب تشکیل دهنده از کل اسید های چرب میزان کل اسید های چرب غیراشباع تک باند MUFA) ( معادل 56/19 و میزان کل اسید های چرب غیر اشباع چند باند PUFA) ) 24/34 و میزان آراشیدونیک آن 45/3 درصد و LA ان 4.46 درصد وALA 08/5 آن در صد به دست آمد. ماهی مرکب در برخی موارد استفاده می شود، ولی دارای مقدار زیادی چربی در بدن می باشد (حدود 3 ±13 درصد از ترکیب بدن این موجود را چربی ها تشکیل می دهد) که از 50 کیلویی نمونه آن پس از صید و انتقال به مرکز تحقیقات ارومیه با روش Dyer & Bligh به مقدار 5 لیتر روغن با کیفیت عالی استخراج شد. روغن استخراج شده از این ماهی حاوی میزان کل اسید های چرب اشباع ) (SFA آن معادل 38.09 درصد اسید چرب تشکیل دهنده از کل اسید های چرب میزان کل اسید های چرب غیراشباع تک باند MUFA) ( معادل 48/35 و میزان کل اسید های چرب غیر اشباع چند باند PUFA) )آن 86/22 و میزان آراشیدونیک آن 78/1درصد و LA آن 80/2درصد وALA آن 87/4 درصد است.
. نتیجه نهایی تحقیق نشان می دهد که سوسپانسیون های ساخت داخل با موفقیت می توانند در غنی سازی ناپلی آرتمیا برای صنعت آبزی پروری جایگزین نمونه های تجاری وارداتی آن شود. و امکان تولید روغن های غنی ساز سلکو در داخل کشور با توانمندی های داخلی مشابه نمونه های خارجی آن به خوبی امکان پذیر بوده وکلیه تست های میدانی آن موفقیت آمیز می باشد و به راحتی می توانند جایگزین روغن های غنی ساز خارجی شوند. مقایسه نتایج حاصل از تست های آزمایشگاهی وتست های میدانی در ساختار ترکیبی، درصد وپروفیل اسید های چرب ،میزان غنی شدگی در تست بر روی آرتمیا، نتایج درصد بازماندگی، ضریب رشد، وزن تر، وزن خشک، درصد پروتیئن، ضریب چاقی، ضریب تبدیل غذایی، ونتایج آن برروی حذف ناهنجاری ها در روی لارو های مورد آزمایش همگی این صحت را تایید و در مقایسه با منابع تحقیقاتی دیگران بیانگر این مسئله است.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
پس از مشخص شدن ساختار ترکیبی امولسیون غنی ساز تجاری سلکو و دست یابی به مواد و ماتریال های داخلی برای فرمولاسیون سوسپانسیون های داخلی تولید سه امولسیون روغن غنی ساز داخلی به ترتیب غنی ساز شماره های به شرح جداول ذیل قابل سنتز می باشد:.
|
نوع ترکیبات تشکیل دهنده امولسیون شماره 1
|
درصد
|
امولسیون شماره 2
|
درصد
|
امولسیون شماره 3
|
درصد
|
|
روغن خام
|
65 (35درصد روغن دریایی + 30درصد ازمنبع روغن های نباتی
|
روغن خام
|
65 (25درصد روغن دریایی + 40درصد ازمنبع روغنهای نباتی
|
روغن خام
|
65 (35درصد روغن دریایی + 15درصد ازمنبع روغنهای نباتی
|
|
خاکستر خام
|
1
|
خاکستر خام
|
3
|
خاکستر خام
|
1
|
|
ترکیبا ت فیبری: گندم وبرنج
|
1
|
ترکیبا ت فیبری
|
5/1
|
ترکیبا ت فیبری
|
1
|
|
ترکیبات فسفری
|
2/
|
ترکیبات فسفری
|
2/
|
ترکیبات فسفری
|
2/
|
|
ویتامین E
|
3/600mg/kg
|
ویتامین E
|
3/600mg/kg
|
ویتامین E
|
3/600mg/kg
|
|
ویتامین3 D
|
150000Iu
|
ویتامین3 D
|
150000Iu
|
ویتامین3 D
|
150000Iu
|
|
ویتامین C
|
800mg/kg
|
ویتامین C
|
800mg/kg
|
ویتامین C
|
800mg/kg
|
|
ویتامین A
|
1/5000000IU
|
ویتامین A
|
1/5000000IU
|
ویتامین A
|
1/5000000IU
|
|
آنتی اکسیدان ( (BHA
|
1
|
آنتی اکسیدان
( (BHA
|
1
|
آنتی اکسیدان ( (BHA
|
1
|
|
رطوبت
|
30 درصد
|
رطوبت
|
35درصد
|
رطوبت
|
30
|
|
امولسیفایر(لیسیتین ،...
|
1 تا3 درصد
|
امولسیفایر (لیسیتین.....
|
1تا 3 درصد
|
امولسیفایر(لیسیتین....
|
1تا 3 درصد
|
- در امولسیون غنی ساز اول سعی شود که میزان مجموع اسید های چرب غیر اشباع چند باندی معادل 200 میلی گرم در هر گرم وزن مرطوب آن باشد. 200 mg/g/wt ≤ 3Ω £ ∑باشد.
2- در امولسیون غنی ساز دوم ساخت داخلسعی شود که میزان مجموع اسید های چرب غیر اشباع چند باندی معادل 150 میلی گرم در هر گرم وزن مرطوب آن باشد.150 mg/g/wt Ω £∑ باشد.
3- در امولسیون غنی ساز سوم سعی شد که میزان مجموع اسید های چرب غیر اشباع چند باندی معادل 100 میلی گرم در هر گرم وزن مرطوب 100 mg/g/wt Ω £∑ باشد.. با توجه به موفقیت در تست های سوسپانسیون های تولید داخل در مقایسه با نوع تجاری و وارداتی آن پیشنهاد می گردد ،خط تولید نیمه صنعتی آن به صورت پایلوت به مرحله اجرا گذاشته شود.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
کلیه مراکز تکثیر و پرورش آبزیان شامل مراکز تکثیر وپرورش انواع میگوها، ماهیان زینتی، ماهیان دریایی، ماهیان خاویاری در سراسر کشور قابل اجراء و ترویج می باشد.