اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق :
صنعت آبزی پروری یکی از بخش های مهم کشاورزی کشور است که از رشد و پیشرفت بسیار خوبی برخوردار شده است. امروزه به دلیل تقاضاهای روز افزون تولیدات دریایی در بازارهای داخلی و بین المللی و نیز به دلیل رقابت در عرصه بازارهای جهانی ضروری است که پرورش دهندگان ماهی بر خسارات ناشی از بیماری ها فایق آیند. توسعه راهبردی کنترل بار پاتوژن و اقدامات ایمونوپروفیلاکتیک در جهت تحقیق و تولید اقتصادی ماهی و بهبود کلی تولید ماهی ضروری به نظر می رسد. با دستیابی به نتایج مثبت این طرح علاوه بر تقویت سیستم ایمنی ماهی ها در برابر عوامل خطر زا، از میزان خسارات مالی ناشی از درمان بیماری ها نیز کاسته می شود. از طرف دیگر با کاهش تلفات ماهی ها و افزایش ضریب بازماندگی، بر میزان تولید ماهی پرورشی افزوده شده و سود بیشتری را عاید پرورش دهندگان ماهی خواهد نمود. جایگزین نمودن محرک های ایمنی طبیعی به جای دیگر محرک های ایمنی مورد مصرف در مزارع پرورش ماهی، که از قیمت بالایی برخوردارند و نیز تلاش در جهت کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها در مزارع پرورش ماهی از جمله مواردی است که اهمیت و ضرورت انجام این طرح را نمایان می سازد.
هدف اصلی این تحقیق
ارزیابی اثرات عصاره آبی-الکلی دوگیاه دارویی مرزنگوش Origanum Vulgare L. و صبر زرد Aloe vera بر سیستم ایمنی ماهی قزل آلا رنگین کمان پرورشی بود.
از دیگر اهداف این تحقیق
1- تعیین میزان تغییرات شاخص های خون شناسی و ایمنی شناسی پس از تجویز مکمل غذایی با عصاره خشک مرزنگوش و آلوئه ورا در گروه های آزمایش و کنترل
2- مقایسه شاخص های خون شناسی و ایمنی شناسی پس از تجویز مکمل غذایی با عصاره خشک مرزنگوش و آلوئه ورا بین گروه های آزمایش و کنترل و نیز بین گروه های آزمایش
در این تحقیق از ماهی قزل آلای رنگین کمان پرورشی (Oncorhynchus mykiss) در 2 مرحله وزنی به شرح ذیل استفاده شد.
1) مرحله پرورش ماهی با میانگین وزنی 2 گرم
2) مرحله پرورش ماهی با میانگین وزنی 13 گرم
در هر یک از مراحل فوق 4 گروه شامل 2 گروه عصاره گیاهی مرزنگوش و صبر زرد، یک گروه شاهد منفی (دارونما) و یک گروه شاهد مثبت (لوامیزول) در نظر گرفته شد. هر گروه شامل 3 تکرار و هر تکرار شامل 200 عدد ماهی 2 گرمی و یا 100 عدد ماهی 13 گرمی بود.
در این تحقیق از 2 نوع گیاه دارویی مرزنگوش (Origanum vulgare L.) و صبرزرد (Aloe vera) استفاده شد. برای انجام این کار در مرحله پرورش با ماهی 2 گرمی از 12 تراف و در مرحله پرورش با ماهی 13 گرمی از 12 تانک فایبرگلاس استفاده شد. گیاهان مورد نظر خریداری شد و مورد شناسایی هرباریومی قرار گرفت. سپس گیاهان در شرایط مطلوب خشک و عمل عصاره گیری آبی الکلی صورت گرفت. سپس عصاره ها در شرایط خلاء به شکل پودر در آورده شد و پودر به میزان 1 درصد وزن غذا در ترکیب با غذا مورد استفاده قرار گرفت. عصاره های گیاهی و سایر داروها شامل دارونما و لوامیزول به غذای پایه ماهی قزل آلا اضافه شد و با بخار آب به صورت پلت در آمد و پس از خنک شدن، روزانه یک بار و در اولین وعده غذایی و برای مدت 8 هفته متوالی به ماهیان خورانده شد. برای شاهد منفی از ماده بی اثر دارونما (لاکتوز 70%، نشاسته 20% و تالک 10%) و برای شاهد مثبت از لوامیزول استفاده شد. در طول دوره آزمایش، تعداد تلفات به طور روزانه ثبت شد. در پایان آزمایشات درصد مرگ و میر از طریق مربع کای مورد مقایسه قرار گرفت. همچنین بیومتری وزن به طور هفتگی و بیومتری طول هر دو هفته یکبار صورت گرفت . برای اندازه گیری میانگین وزن، تمامی ماهی های موجود در هر تکرار صید و مورد وزن کشی قرار گرفت و سپس وزن حاصله را بر تعداد ماهیان وزن شده تقسیم و میانگین وزن هر ماهی بدست آمد. برای تعیین میانگین طول نیز از هر تکرار، تعداد 15 عدد ماهی به صورت تصادفی صید و مورد اندازه گیری قرار گرفت و میانگین طول هر ماهی محاسبه و ثبت شد. آزمایشات خون شناسی و ایمنی شناسی در زمان های صفر (قبل از مصرف هر گونه دارو) و در پایان هر دو هفته یکبار از شروع تجویز داروها انجام شد. برای انجام آزمایشات، از هر تکرار تعداد 5 عدد ماهی به طور تصادفی صید شده و پس از بیهوشی با اسانس گل میخک، خون گیری از آن ها صورت گرفت. خون گیری در مرحله ماهی 2 گرمی از طریق قطع ساقه دمی و در مرحله 13 گرمی از طریق پونکسیون ورید ساقه دمی صورت گرفت. در واقع در هر دوره تعداد 60 نمونه خون، و در 6 دوره (زمان صفر و هفته های 2، 4، 6 و 8) تعداد 360 نمونه خون جهت انجام آزمایشات خونی و سرمی تهیه گردید. بنابراین در 2 مرحله پرورش مجموعاً تعداد 720 نمونه خون جهت آزمایشات خونی و سرمی مورد بررسی قرار گرفت. نمونه های خون هم به صورت هپارینه و هم به صورت غیر هپارینه تهیه شند. شاخص های خونی شامل سطوح هماتوکریت، لکوکریت، شمارش افتراقی گلبول های سفید، میزان پروتئین تام، آلبومین، گلوبولین پلاسما، میزان هموگلوبین و اندیس های گلبولیMCV) ، MCHC، (MCH بر اساس استانداردهای موجود مورد اندازه گیری قرار گرفتند. فعالیت لیزوزیم از طریق سوسپانسیون پلاسما با سلول های لئوفیلیزه میکروکوکوس لیزودیکتیکوس به روش اسپکتروفتومتر در طول موج 450 نانومتر و نیز فعالیت فاگوسیتوز و فعالیت انفجار تنفسی تعیین و مورد بررسی قرار گرفت.
پس از جمع آوری داده های خام و پردازش آن ها، گروه های وزنی از طریق برنامه های نرم افزاری SPSS یا دیگر برنامه های موجود و با در نظر گرفتن p<0.05 به عنوان سطح آماری معنی دار، مورد آنالیز آماری قرار گرفت. مقایسه هر گروه در دوره های مختلف و نیز با گروه های مختلف در زمان های یکسان با استفاده از آنالیز واریانس یک یا چند طرفه مورد ارزیابی قرار گرفت.
نتایج :
نتایج آزمایشات در هر دو گروه وزنی (13 گرمی و 2 گرمی) نشان دادند که بین شاخص های خون شناسی گروه های آزمایش با گروه دارونما در هفته های یکسان تفاوت آماری معنی دار وجود نداشتند (P>0.05) ؛ ولیکن بین شاخص های بیوشیمیایی و ایمنی شناسی گروه های آزمایش با گروه دارونما در هفته های یکسان تفاوت آماری معنی دار وجود داشتند (P<0.05). میزان پروتئین تام، آلبومین، گلوبولین و نیز فعالیت های لیزوزیم، فاگوسیتوز و انفجار تنفسی در گروه های آزمایش بیشتر از گروه دارونما در هفته های یکسان بودند. در مقایسه تغییرات شاخص های ایمنی شناسی بین دو گروه سنی 13 گرم و 2 گرم در پایان هفته هشتم پس از تغذیه مشاهده شد که پاسخ های فعالیت انفجار تنفسی، فعالیت فاگوسیتوز و فعالیت لیزوزیم سرم در بچه ماهیان 13 گرمی بیشتر از بچه ماهیان 2 گرمی بودند. در نتیجه پودر عصاره خشک گیاهان مرزنگوش و صبر زرد به میزان 1% وزن غذا موجب افزایش پاسخ های ایمنی اختصاصی و غیر اختصاصی بچه ماهیان قزل آلا رنگین کمان (13 گرمی و 2 گرمی) در هفته های یکسان (2، 4، 6 و 8 هفته) شدند. از این رو، می توان نتیجه گرفت که از این عصاره ها می توان در صنعت آبزی پروری به عنوان مکمل در غذا جهت تقویت سیستم ایمنی و افزایش مقاومت ماهی در برابر بیماری ها و عوامل استرسی و محیطی استفاده نمود.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
استفاده از عصاره خشک گیاه مرزنگوش و یا صبر زرد به میزان 1 درصد وزن غذای روزانه و در ترکیب با غذا برای مدت 2 ماه جهت ارتقاء سیستم ایمنی و افزایش مقاومت ماهی در برابر بیماری ها و عوامل استرسی و محیطی، کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها، کاهش هزینه های درمانی، افزایش درصد بازماندگی و در نهایت افزایش تولید ماهی توصیه می شود.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
در تمام مناطقی که ماهی قزل آلا پرورش داده می شود کاربرد دارد.