اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
عناصر غذایی جهت تولید محصول و غذای سالم برای جمعیتی که به صورت دائم در حال افزایش است، ضروری می باشد. بنابراین عناصر غذایی بخشی حیاتی از کشاورزی پایدار می باشند که برای رشد بهینه گیاه باید در مقدار مناسب و در حد متعادل در دسترس گیاه، قرار گیرند. خاکها دارای ذخیره ای طبیعی از عناصر غذایی مورد نیاز گیاه می باشند اما حجم زیادی از این عناصر به صورت غیر قابل استفاده برای گیاه می باشند و نمی توانند تمامی نیازهای گیاه را فراهم سازند . بنابراین کودها برای تامین عناصر غذایی که مقدار آنها در خاک کافی نیست، طراحی شدند. طبیعت و خصوصیات کودهای شیمیایی، آلی و بیولوژیکی متفاوت بوده و هر نوع کود دارای اثرات مثبت و منفی از لحاظ تاثیر بر رشد گیاه و حاصلخیزی خاک می باشد. امروزه تاکید زیادی بر حفظ کیفی محیط زیست وجود دارد چرا که در نتیجه کشت متراکم ، کودهای شیمیایی به نحو وسیعی استفاده شده و این امر در طی سالیان متمادی همراه با عامل کمبود مواد آلی خاکها، باعث کاهش پتانسیل تولید در اراضی کشاورزی شده است.با توجه به افزایش جمعیت در قرن بیستم و نیاز روز افزون مردم به مواد غذایی و اشتیاق به مصرف ماهی و دیگر آبزیان و همچنین محدودیت ذخائر طبیعی ماهی، کار تولید و پرورش ماهی بسیار مورد توجه قرار گرفته است .در ایران نیز طرحهای بسیاری برای پرورش ماهیان سردآبی و گرم آبی در نقاط مختلف در حال اجرا یا بهره برداری می باشد . ولی باید توجه داشت که احداث و ا یجاد بی رو یه و بدون مطالعه این کارگاهها می تواند ب حاصل از فعالیت این کارگاهها اثرات مخرب زیست محیطی را در بر داشته باشد و باعث تغییر کیفیت پس آبهای پذیرنده شود. .با توجه به آنکه دستیابی به هر مقدار معینی از تولید در محیط های آبی مستلزم صرف مواد غذایی در مراکز پرورش ماهی می باشد، لذا مواد غذایی مصرف نشده همراه با فضولات و مواد دفعی آبزیان و سموم و داروهای مورد استفاد ه سبب کاهش شدید کیفیت آب خروجی می گردند ومشکلاتی را در استفاده مجدد از پساب خروجی ایجاد می نماید. در سالهای اخیر استفاده چند منظوره از پتانسیلهای بالقوه منابع آبی و بویژه آبهای خروجی کارگاههای پرورش ماهی در راستای استفاده مجدد از این پسابها که غنی از ترکیبات و عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان میباشد بصورت جدی مورد توجه قرار گرفته است. در این مطالعات نمکهای محلول و مواد مغذی آب در ورودی مزارع پرورش ماهی که عموما از چاه می باشد و همچنین در خروجی اندازه گیری و تغییرات ایجاد شده بر اثر فعالیت ماهی پروری تعیین گردید .هرچند بر اساس تحقیقات انجام گرفته استفاده از کودهای تلفیقی(آلی ، شیمیایی) به همراه باکتریهای افزایش دهنده رشد ، یک پیشرفت مهم در جهت کاهش مصرف کودهای شیمیایی و آلودگی زیست محیطی در کشاورزی مدرن محسوب می گردد ،لذا این پژوهش به منظور بررسی اثر پساب حاصل از فعالیت آبزی پروری بر میزان تولید عناصر غذایی با هدف کاهش مصرف کودهای شیمیایی و افزایش کمی و کیفی محصولات کشاورزی با حفظ و رعایت ضوابط محیط زیست به سمت کشاورزی پایدار اجرا گردید. روش اندازه گیری پارامترهای فیزیکی وشیمیایی ، آلودگی میکروبی و فلزات سنگین طبق روش استاندارد آب و فاضلاب آمریکا صورت گرفت . غلظت یون کلرید ، کربنات و بی کربنات ، کلسیم ، منیزیم ، ستخی کل ، کسیژن محلول و BOD5 و به روش تیتراسیون و میزان مواد مغذی ( فسفر و نیتروژن کل ، ارتوفسفات ، نیتریت ، نیترات ، آمونیم ، سولفات ، سیلیس و COD به روش اسپکتروفتومتری اندازه گیری شد غلظت عناصر کمیاب بوسیله دستگاه جذب اتمی تعیین گردید و سدیم و پتاسیم با دستگاه فلیم فتومتر اندازه گیری شد.
نتایج :
نتایج بررسی حای بعمل آمده نشان میدهد pH آب ورودی و خروجی استخر های مورد مطالعه در محدوده خنثی بوده است. مقادیرEC یا قابلیت هدایت الکتریکی در ورودی و خروجی استخر های تغییراتی نداشته و درسیستم مدار بسته پساب خروجی نسبت به ورودی سیستم افزایش جزئی مشاهده شد. میانگین در پساب خروجی استخر معمولی 8/23± 258 میلی گرم بر لیتر بوده ودر پساب خروجی سیستم مداربسته با دامنه تغییرات حد اکثر 300 میلی گرم بر لیتر و حد اقل 8/181 میلی گرم بر لیتر متغییر بوده است . میانگین سختی کل در آب ورودی استخر مدار بسته 8/787 میلی گرم بر لیتر و در پساب خروجی این استخر 6/756 میلی گرم بر لیتر بر حسب کربنات کلسیم ثبت شده است . میانگین سختی کل در آب ورودی استخر معمولی 3/873 میلی گرم بر لیتر و در پساب خروجی این استخر 5/905 میلی گرم بر لیتر بر حسب کربنات کلسیم سنجش گردید. میانگین یون کلرور در پساب خروجی استخر مدار بسته 5/239 میلی گرم بر لیتر و در پساب خروجی استخر معمولی به میزان 305 میلی گرم بر لیتر اندازه گیر شد. میانگین یون سدیم در خروجی استخر مدار بسته به میزان 49 میلی گرم بر لیتر و در پساب خروحی استخر معمولی معادل خروجی آن 8/51 میلی گرم بر لیتر بوده است. میزان نسبت جذب سدیم SAR در ورودی استخر مدار بسته 44/0 و در خروجی آن 53/0 و در ورودی استخر معمولی 68/0 و در خروجی آن 78/0 محاسبه شد. میانگین سولفات در آب ورودی استخر مدار بسته 7/915 میلی گرم بر لیتر و در پساب خروجی این استخردر طی این بررسی 6/865 میلی گرم بر لیتر سنجش شد . میانگین سولفات در آب ورودی استخر معمولی8/789 میلی گرم بر لیتر و در پساب خروجی آن 4/797 میلی گرم بر لیتر بوده است. میزان بار مغذی تولید شده در اثر فعالیت پرورش ماهی با میزان غذای داده شده ارتباط مستقیم برقرار بوده و بین غلظت ترکیبات مغذی در ورودی و پساب تولید شده استخر ها اختلاف معنی داری آماری مشاهده شد(05/0< p). بطوریکه حد اکثر میزان غلظت بار فسفر خروجی استخر مدار بسته 086/2 میلی گرم بر لیتر و حد اقل آن 454/0 میلیگرم بر لیتر برآورد گردید . حد اکثر میزان غلظت بار فسفر خروجی در استخر پیوسته 094/2 میلی گرم بر لیتر و حد اقل آن 236/0 میلیگرم بر لیتر و با میانگین کل 85/0 میلی گرم بر لیتر اندازه گیری شده است. میانگین غلظت یون آمونیم در ورودی استخر مدار بسته 05/0± 255/0 میلی گرم بر و در پساب خروجی این استخر 12/0 ±441/0 میلی گرم بر لیتر اندازه گیری گردید. میانگین ازت نیترات در ورودی سیستم مداربسته 37/1 ±023/5 میلی گرم بر لیتر بوده و در پساب خروجی این استخر 33/1 ±7/4 میلی گرم بر لیتر سنجش شد. در استخر پیوسته یا معمولی میانگین ازت نیترات در ورودی 85/0± 29/4 میلیگرم بر لیتر و در پساب خروجی این استخر 5/1 ±42/4 میلیگرم بر لیتر برآورد گردید. میانگین ازت کل در آب چاه ورودی استخر مدار بسته 7/1 ± 39/6 میلی گرم بر لیتر بوده و میانگین ازت کل در پساب خروجی این استخر 2 ±98/8 میلی گرم بر لیتر بوده است. میانگین ازت کل در ورودی استخر پیوسته 4/1 ±13/5 میلی گرم بر لیتر ومیانگین ازت کل در پساب خروجی این استخر 87/1 ±3/7 میلی گرم بر لیتر اندازه گیری شد. میانگین COD در ورودی استخر مدار بسته 96/0± 25/6 میلی گرم بر لیتر بوده و میانگین COD در پساب خروجی این استخر 8/8 ±5/24 میلی گرم بر لیتر بر آورد گردید. میانگین BOD5 در ورودی استخر مدار بسته 64/0± 748/0 میلی گرم بر لیتر بوده و میانگین BOD5 در پساب خروجی این استخر2/3 ± 53/5 میلی گرم بر لیتر اندازه گیری گردید. میانگین غلظت پتاسیم در ورودی و پساب تولیدی استخر معمولی به ترتیب 81/0±78/2 و 33/0 ± 23/3 میلی گرم بر لیتر سنجش گردید.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
مدیریت در کارگاههای پرورش ماهی بویژه مدیریت در تغذیه مهمترین عامل در بهینه سازی استفاده از منابع در آبزی پروری است واثرات ناسازگار زیست محیطی را به حداقل می رساند.منابع، هزینه های تغذیه و ترکیبات مواد غذایی در کارایی اقتصادی سیستم تولید موثر است. در فرایند آبزی پروری,سهولت دسترسی و اقتصادی بودن استفاده از غذای آبزیان از عوامل مهم تولید است.با توجه به رژیم غذایی ماهی قزل آلا که شامل مقادیر زیادی پروتئین، چربی و هیدرات کربن است،مواد دفعی ماهی نیز شامل مواد نیتروژن دار، چربی دار وقند دار هضم نشده می باشد. حجم ماده دفعی ، به نوع تغذیه ( تر، خشک، مرطوب) ، میزان غذای مصرفی ماهی و کیفیت غذا بستگی دارد. تصفیه در سیستم های پرورش ماهی قزل آلا بویژه در سیستم های متراکم و مدار بسته یکی از مهم ترین ابزارهای مدیریت کیفی آب محسوب می شود. ترکیبات نیتروژن دار، عمده ترین آلودگی موجود در سیستم های آبزی پروری به شمار می روند. مسائل مربوط به ارزیابی کیفیت آب جهت کاربری کشاورزی را می توان در چهار دسته به نامهای شوری، نفوذپذیری، سمیت و متفرقه طبقه بندی نمود نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که کلیه آنیونها و کاتیونهای اندازه گیری شده پس از فعالیت آبزی پروری در حد نرمال و طبیعی بوده و برای مزراع کشاورزی محدودیتی ایجاد نمی نمایند اما آنچه در نتایج حاصل مهم و قابل توجه بوده میزان عناصر غذایی حاصل از فعالیت آبزی پروری و مصرف غذا در استخرها بوده این مقادیر باید مورد توجه و در برنامه کوددهی سالانه مزارع کشاورزی لحاظ گردد. بر اساس مطالعات و منابع معتبرذکر شده تولید هر تن ماهی 300-150کیلو مواد غذایی مصرف نشده و 300-250 کیلو مدفوع وارد آب و محیط میکند.بر این مبنا و محاسبات انجام گرفته مزرعه سنتی با ظرفیت 5/1 تن 450-225کیلو و با مزرعه مدار بسته با ظرفیت 55 تن 16500-8250کیلومواد غذایی مصرف نشده وارد محیط می کند و نیز مزرعه با ظرفیت 5/1 تن به میزان450-375 کیلو و مزرعه با ظرفیت 55 تن به میزان 16500-13750کیلو مدفوع وارد منبع پذیرنده پساب می کنند. این حجم از غذای مصرف نشده و فضولات ماهی تولید شده دارای مقادیر زیادی از عناصر غذایی (بویژه فسفر ، نیتروژن و پتاسیم) مورد نیاز گیاهان و باغات درختان میوه می باشد . بر اساس نتایج بدست آمده حاصل از این پژوهش در مزرعه معمولی یا سنتی میزان فسفر ، نیتروژن و پتاسیم به ترتیب به مقدار583/0 ، 39/2 و47/0 و در مزرعه مدار بسته عناصر غذایی ذکر شده به ترتیب به میزان 773/0 ، 593/2 و 6/2 میلی گرم بر لیتر در اثر فعالیت آبزی پروری افزایش یافته است که این مقادیر موجب افزایش پتانسیل عملکرد و بر کمی و کیفی محصولات کشاورزی (میوه درختان) نقش بسزایی ایفا می نماید .در این تحقیق بر اساس درصد عناصر غذایی در فرمول کودهای شیمیایی میزان تولید کود حاصل از فعالیت آبزی پروری با توجه به ظرفیت تولید استخر جهت اطلاع کشاورزان منطقه محاسبه گردید . کود حاصل ازفعالیت پرورش ماهی باظرفیت تولید 5/1 تن ازتی : معادل 8 کیسه مونو فسفات آمونیم ، 4 کیسه دی آمونیم فسفات ، 2 کیسه اوره ، 4 کیسه سولفات آمونیم ، 2 کیسه نیترات آمونیم و 4 کیسه سولفات نیترات آمونیم (50 کیلوئی)می باشد . این مزرعه پتانسیل تولید کود از نوع فسفره معادل 2 کیسه سوپر فسفات تریپل ، یک کیسه مونو آمونیم فسفات و 2 کیسه دی آمونیم فسفات 50 کیلوئی می باشد .پساب حاصل از فعالیت پرورش ماهی در مقیاس 55 تن (مدار بسته) پتانسیل تولید ازتی : معادل 166 کیسه دی آمونیم فسفات ، 76 کیسه اوره ، 174 کیسه سولفات آمونیم ، 101 کیسه نیترات آمونیم و 56 کیسه سولفات نیترات آمونیم (50کیلوئی ) می باشد ، همچنین فسفر موجود در پساب مزرعه پرورش ماهی معادل 40 کیسه سوپر فسفات تریپل ، 36 کیسه مونو آمونیم فسفات و 42 کیسه دی آمونیم فسفات (50 کیلوئی ) می باشد .بنابر این کیفیت پساب خروجی کارگاههای پرورش ماهی قزل آلا و نظارت بر انتخاب مناطق مناسب جهت احداث حوضچه های پرورش ماهی، طراحی سیستمهای تصفیه پساب حوضچه های پرورش ماهی جهت کاهش بار آلودگی پساب ورودی به منبع پذیرنده آن و استفاده مجدد از پساب این حوضچه ها جهت آبیاری اراضی دیم، ازجمله مواردی است که می توان در این خصوص به کشاورزان بومی و اطراف مزارع پرورش ماهی اطلاع رسانی کرد .شایان ذکر است که مالکین و کشاورزان که از پساب تولیدی کارگاههای پرورش ماهی در آبیاری مزارع استفاده می کنند لازم است اطلاعات کامل و کافی در خصوص میزان عناصر غذایی تامین شده از طریق مصرف پساب آبیاری داشته باشند تا از یک طرف صرفه جوئی لازم در میزان مصرف سرانه کود های شیمیایی صورت گیرد و افزایش بی رویه کودهای شیمیایی که باعث آثار زیست محیطی وکاهش کمی و کیفی محصولات کشاورزی می گردد جلوگیری بعمل آید و از طرف دیگر استفاده دومنظوره وبهینه از منابع آب که هم افزایش تولید پروتئین سفید در کشور را بدنبال خواهد داشت و هم زمینه اشتغال برای جذب افراد بیکار و تحصیل کرده در رشته های شیلات و کشاورزی فراهم خواهد شد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
جمعیت کشور همچنان رو به افزایش بوده نیاز به تامین غذای بیشتر را در کشور دیکته می نماید که عمدتا بایستی در داخل تولید گردد. از سوی دیگر امکان افزایش سطح زیر کشت به راحتی وجود ندارد. در نظر گرفتن وضعیت منابع آب و بالانس منفی آن در کشور مطلب فوق را تایید می نماید بدین ترتیب که اولاً: دیگر امکان کشت برای زمینهای جدید وجود ندارد؛ ثانیاً : برای زمینهای در حال کشت نیز با مشکل و بحران آب روبرو هستیم و باید چاره های اندیشید. لحاظ نمودن امنیت غذایی که عبارتست از دسترسی کافی به غذای سالم در تمام طول عمر برای داشتن یک زندگی سالم و فعال پیچیدگی موضوع را واضح تر می نماید. بدین معنی که از منابع موجود نه تنها بایستی بیش از گذشته غذا تولید نمود بلکه بایستی غذای تولیدی از کیفیت و سلامت بالایی برخوردار باشد که خود نیازمند به یک مدیریت کار آمد و پایدار است. با توجه به مطالب ذکر شده مشخص می شود که فشار بر منابع خاک و آب آغاز شده و بایستی فشار بیشتری را در آینده تحمل نماید چرا که افزایش سطح زیر کشت براحتی امکان پذیر نیست و حداکثر تلاش بایستی اجبارا بر روی افزایش تولید در واحد سطح متمرکز شود. از طرف دیگرامروزه تاکید زیادی بر حفظ کیفی محیط زیست وجود دارد چرا که در نتیجه کشت متراکم ، کودهای شیمیایی به نحو وسیعی استفاده شده و این امر در طی سالیان متمادی همراه با عامل کمبود مواد آلی خاکها، باعث کاهش پتانسیل تولید در اراضی کشاورزی شده است. از طرفی تامین عناصر غذایی از طریق کودهای آلی جوابگوی مقدار محصولی که برای جمعیت روبه رشد باید فراهم نمود ، نخواهد بود. لذا برای تولید پایدار محصولات کشاورزی استفاده تلفیقی از کودهای شیمیایی و آلی که مکمل یکدیگرند بایستی گسترش یابد.با توجه به موقعیت کشاورزی منطقه مطالعاتی که اکثر مزارع باغات میوه می باشند و میزان کودهای مختلف حاصل از فعالیت آبزی پروری دو مزرعه پرورش ماهی سرد آبی برآورد گردید که این میزان کود باید در برنامه کود دهی باغات کشاورزی توسط مالکین مزارع لحاظ گردد . میزان مصرف کودهای شیمیایی باید بصورت بهینه و نسبت متعادل با توجه به نوع کود ، نوع درختان میوه ،سن و بارور و غیرباروربودن درختان میوه صورت گیرد . با توجه به نتایج بدست آمده در این تحقیق و اهمیت پساب خروجی مزراع از لحاظ عناصر غذایی باید ترویج فرهنگ استفاده از پساب مزارع پرورش ماهی در آبیاری مزراع کشاورزی بطور وسیع در منطقه رایج و صورت گیرد. بنابر این چنانچه استانداردهای بهداشتی و زیست محیطی در استخرهای پرورش ماهی رعایت شود استفاده از پساب خروجی از این استخرها بویژه بصورت مختلط با آب رودخانه یا چاه جهت آبیاری اغلب گیاهان مفید بوده و موجب افزایش راندمان تولید می گردد. لذا بخشی از فرایند مدیریت بهینه در استفاده از پساب های استخر ماهی در گرو وجود باور عمومی در خصوص پتانسیل استفاده از اینگونه پسابها در میان کشاورزان می باشد.با توجه مطالب اشاره شده و موقعیت کاربری پساب خروجی استخرها منبع پذیرنده پساب این مزراع در شهرستان زنجان مزارع کشاورزی و باغات میوه ( سبیب ، هلو ، زرد آلو ، گیلاس ...) می باشد لذا در این خصوص نکاتی رادر خصوص چگونگی مصرف بهینه کودهای شیمیایی به باغات میوه اشاره می گردد. الف: برای درختان سیب : سیب یکی از محصولات استراتژیک کشور است ، در حال حاضر به دلایل متعدد از جمله متعادل نبودن مصرف کودها ، میانگین عملکرد هکتاری آن پایین بوده است . فرمول میزان کود های مورد مصرف برای هر درخت سیب بارور(10 تا 15ساله) مورد توجه قرار گیرد ،در باغات جوان (غیر بارده) میزان مصرف نصف میزان مصرف باغات بارده لحاظ گردد، در صورت امکان کود ازته در دو نوبت مصرف شود . نوبت اول در اوایل بهار و نوبت دوم هنگام که میوه ها به اندازه فندوق هستند، تمامی کودها با مواد آلی مخلوط شده و در 2 یا 4 چاله به اندازه 5/0×5/0 متر در اطراف درخت در فاصله حدود یک متری در مسیر عبور آب آبیاری جایگذاری شوند، اولین مرحله محلول پاشی کلرید کلسیم چهار هفته پس از تمام گل است ، در باغهای که محصول پایین دارند در پاییز قبل از خزان برگها مخلوط از اسید بوریک با سولفات روی ، اوره هر کدام به نسبت 5 در هزار محلول پاشی شوند، در خاکهایی که فسفر آنها بالای 7 میلیگرم در کیلوگرم باشد ، مصرف کود فسفر توصیه نمیشود، کود ازته بهتر است از منبع سولفات آمونیم استفاده شود . درصورت نبود ، نیترات آمونیم مصرف شود.ب - برای درختان میوه هلو ، شفتالو، شلیل، گیلاس،آلبالو و زرد آلو: میزان مصرف کودهای مختلف درهر هکتار مورد توجه قرار گیرد، تمام کود های شیمیایی می بایستی با کود دامی مخلوط شده و در فاصله یک متری از تنه درخت و به عمق نیم متر جایگذاری شود و برای افزایش عمر انبار داری میوه های هلو ، گیلاس ، شلیل و زرد آلو می بایستی پس از رسیدن به مرحله فندوقی شدن میوه (حدود سه هفته پس از تشکیل میوه ) چند ین مرتبه اقدام به محلول پاشی کلرور کلسیم با غلظت پنج در هزار نمود ، محلول پاشی برای انگیزش جوانه های گل و نیز تشکیل میوه با تر کیبات اوره ، سولفات روی و اسید بوریک در مرحله پس از بر داشت محصول و در پاییز هر یک با غلظت پنج در هزار توصیه می شود . ضمنا باید در نظر داشت در شرایطی که گیاه تحت تنش قرار دارد و یا در اوج نیاز غذایی خود باشد (بیش از شروع گل دهی در گیاهان زراعی و یا حدود دو ماه و نیم پس از شکوفه دهی در درختان میوه) ، چون توانمندی خاک برای تامین به هنگام مقدار عناصر غذایی مورد تردید است ، در چنین شرایطی مصرف 25 تا 50 کیلو گرم در هکتار کود آبیاری کامل توصیه می شود ، مصرف کود بصورت چالکود توصیه می گردد و در این چالکود ها تمامی کود های مورد نیاز درختان بعلاوه گوگرد کشاورزی (ساری کود) با کودهای آلی مخلوط و در داخل چالکود قرار گیرند . با توجه به مطالب اشاره شده دریک مدیریت بهینه پساب و مدیریت کودی صحیح باید تمامی عوامل ذکر شده را در نظر داشت و با توجه به نوع مزارع کشاورزی، خصوصیات خاک ، آب و مدیریت آبیاری ، نوع ومیزان مصرف کود سالانه را انتخاب نمود. در بسیاری از شرایط باید سعی شود در صورت امکان مخلوط کود ها را به کار برد . محاسبات میزان عناصر غذایی در آب آبیاری امری ضروری است در این صورت می توان کم وکاستی های کود دامی را با اضافه کردن مقایر مناسب کود های شیمیایی مربوطه جبران کرد ، بطوریکه امروزه برای رسیدن به عملکرد های بالا چاره ای جز کار برد تلفیقی کود های آلی و شیمیایی نیست چرا که اغلب کود های آلی با توجه به سرعت کم آزاد سازی عناصر نمی توانند تمام نیاز غذایی گیاهان ، مخصوصا گیاهان پر توقع را تامین نمایند و استفاده تنها از کود های شیمیایی نیز خاک را در جهت تخریب و کاهش حاصلخیزی سوق خواهد داد اما منظور از استفاده تلفیقی از کود های آلی و شیمیایی این نیست که کود آلی همه عناصر غذایی در قالب کود های شیمیایی اضافه شود بلکه منظور این است که کود های آلی غنی شده با عناصر غذایی مختلف و با نسبتهای متفاوت تهیه شود تا باغدار بر اساس شرایط باغ و نتایج تجزیه خاک و برگ بنا به توصیه کارشناسان و اهل فن از هر کدام کود های آلی غنی شده مناسب استفاده نمایند در شرایط حاضر اولین قدم در این راه سرو سامان دادن به کود های مصرفی باغات کشاورزی است و سالانه میزان عناصر پر مصرف غذایی در آب آبیاری مزارع کشاورزی تعیین و در برنامه کوددهی مزراع لحاظ گردد. .