اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق : در سال 1387 با بروز پدیده کشند قرمز در خلیج فارس و دریای عمان ( بخصوص در استان هرمزگان) خسارات زیادی به بخش ماهیگیری وارد شد بطوریکه باعث تلف گردیدن حدود 32 تن ماهی شد. وقوع این پدیده همراه با گسترش بوی نامطبوع از دریا در کناره های ساحل شهر بندرعباس، مخاطرات جدی را ایجاد کرد و شایعات زیادی مبنی بر سمی بودن گوشت ماهیان گسترش یافت، بطوریکه مردم حتی از خرید ماهیان سالمی که به بازار عرضه می شد، خوداری میکردند. این رخداد باعث کسادی بازار ماهی، و نگرانی های زیادی در جامعه صیادی و مردم هرمزگان گردید؛ بطوریکه تقریبا بیک بحران منطقه ای تبدیل شد. لذا مسئولین امر را واداشت تا چاره ای بیاندیشند وکارشناسان خود را به تکاپو وادارند و حتی کارشناسان خارجی را به کمک بطلبند؛ اقدامات زیادی در این زمینه صورت گرفت که در نهایت به انجام رس پاشی توسط شناور و هواپیما در مناطق آلوده و اتمام کشند قرمز در چند ماه بعد گردید. بروز این پدیده باعث گردید مسئولین ذیربط بودجه های خاصی را جهت پژوهش در مورد بررسی علل و عوامل بروز کشند قرمز، نحوه کنترل، مبازره و جلوگیری از وقوع مجدد آن اختصاص دهند. از اینرو پژوهشگران ذیربط پروژه های زیادی را تدوین کردند که پاره ای از آنها به اجرا درآمد. پروژه حاضر نیز از این نوع و در جهت بررسی وجود و شناسائی سیستهای داینوفلاژله ها در رسوبات دریایی آبهای استان هرمزگان تدوین و به اجرا درآمدلازم بذکر است که سیستهای داینوفلاژله ها یکی از عاملین اصلی تولید کشند قرمز می باشند، لذا جهت روشن شدن مطلب نیاز به توضیحاتی در اینجا است:
در چند دهه اخیر در مناطق دیگری از آبهای دریائی جهان شکوفائی های جلبکی مضر خسارت فراوانی به صنعت ماهیگیری وارد آورده و مخاطرات جدی برای سلامت عمومی ایجاد کرده است که مولفه های اصلی آنها داینوفلاژله ها(دوتاژکیان) بوده اند
داینوفلاژله ها یکی از مولفه های اصلی فیتوپلانکتونها هستند که مسئول تولیدات اولیه در محیط های دریائی می باشند. این موجودات در اثر وجود شرایط مناسب محیطی( دما، مواد غذائی وغیره) تکثیر انبوه می کننند و به رنگهای مختلف در سطح آب دیده میشوند که بنام شکوفائی پلانکتونی( Bloom) معروف است.
.
بعضی از داینوفلاژله ها در چرخه زندگیشان تولید 2 نوع سلول مختلف میکنند، که سیست های موقتی و سیست های ساکن (Resting cyst) نامیده میشوند. سیست های ساکن میتوانند در شرایط ناگوار محیطی زنده بمانند و در برهه معینی از دوره نهفتگی(کمون) همزمان با مناسب شدن شرایط محیطی رویش نمایند. بنابراین سیست های ساکن نقش مهم اکولوژیک بعنوان بذر و منشاء ظهور مجدد شکوفائی جلبکی و توسعه و انتشار آن دارند. (Kazumi,and Yasuwo, ) 2000
یکی از عوامل اصلی بروز پدیده کشند قرمز همین سیستها ساکن می باشند. این سیستها می توانند توسط جریانات دریائی و موجودات آبزی(خورده شده) و به سایر نقاط برده شوند. مطالعه وجود و پراکنش سیستها در رسوبات دریایی به منظور بررسی پدیده کشند قرمز و یا بررسی تغییرات شرایط محیطی در دنیا امروزه توسعه زیادی یافته است .
حداقل 260 گونه از کل داینوفلاژله ها(2000 گونه) تولید سیست می کنند؛ از این تعداد 16 گونه کشند قرمز ایجاد می کنند که 7 تای آنها سمی هستند و مخاطرات جدی بوجود می آورند. بنابراین مطالعه سیست داینوفلاژله های جدید یکی از موضوعات مهم است که از طریق آن میتوان به مکانیزم شکوفائی جلبک های مضر پی برد. (Kazumi, and Yasuwo, 2000)
بنابر این دلایل و ضروریات پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان بر آن شدکه با توجه به اهمیت سیست داینوفلاژله ها این بررسی را انجام دهد
اهداف پروژه:
-شناسائی سیست گونه های مختلف داینوفلاژله ها موجود در منطقه مورد بررسی و تعیین تراکم طبیعی آنها(بخصوص آنهائیکه کشند قرمز تولید می کنند )
-تایید نهائی گونه های مختلف داینوفلاژله ها منطقه (بخصوص آنهائیکه عامل کشند قرمز هستند) با استفاده از کشت سیست آنها
روش تحقیق:
- ناحیه مورد بررسی
ناحیه مورد بررسی این پروژه از دورترین نقطه شرقی استان(راس میدانی) تا انتهائی ترین نقطه غرب آن(بندر مقام) بوده است. جهت سهولت بررسی این ناحیه به سه بخش شرقی، مرکزی و غربی تقسیم شد که هر بخش خود به سه منطقه تقسیم شده است. در این تقسیم بندی بخش شرقی شامل بندر تیاب، بندر جاسک و منطقه میدانی، بخش مرکزی شامل بندرعباس، جزیره هنگام و بندرپل-خمیر، و بخش غربی شامل بندر لنگه، بندر چارک و بندر مقام بوده است. اتنخاب هر یک از مناطق مذکور بر مبنی دلائل خاصی بوده که اهم این دلائل عبارت بوده اند از :
نزدیکی به سایتهای کشت و پرورش میگو، وجود مناطق نوزادگاهی آبزیان، نزدیکی به مناطق صیادی(صیدگاه ها) و مناطق گزارشات وقوع کشند قرمز
زمان این پروژه بطور کلی 18 ماه و مدت نمونه برداری از رسوب بستر دریا یک سال و در چهار فصل از زمستان 89 تا پائیز 90 و در هر فصل یکبار در هریک از 9 منطقه یاد شده بوده است. در هر منطقه از 3 ایستگاه (اعماق 5-20 متر ، 20-35 متر و 35-50 متر) نمونه برداری توسط گراپ انجام شده و موقعییت جغرافیائی ایستگاه ها در دستگاه GPS ثبت شده اند. از نمونه هر ایستگاه 2 زیر نمونه بوسیله ظروف کوچک پلاستیکی بحجم 100 میلی لیتر برداشته شده و در شرایط تاریکی به آزمایشگاه منتقل شده ومورد بررسیهای لازم قرار گرفته اند.
عملیات آزمایشگاهی
1-مقداری 3 تا 5 گرم از هر زیر نمونه رسوب در یک لوله آزمایشگاهی با مقداری از آب فیلتر شده دریا مخلوط شده است
2- این مخلوط بمدت 2 دقیقه در حمام سونیکاتور قرار داده شده است.
3-سپس این مخلوط بترتیب از الکهای آزمایشگاهی(با سایز چشمه 250، 125، 38 و20 میکرون) عبور داده شده و با آب (فیلتر شده) دریا شستشو شده است.
4- پسمانهای روی الکهای 20 و 38 میکرون هرکدام به یک پتری دیش جداگانه منتقل و بامقداری از آب (فیلتر شده) دریا مخلوط گشته است
5- بتدریج آب روئی این مخلوط توسط پیپت به لام مخصوص آزمایشگاهی(سدویک) منتقل و در زیر میکروسکپ اینورت مشاهده شده است.
6- سیستهای مشاهده شده در زیر میکروسکپ عکسبرداری و تعدادی از آنها به محیط کشتهای مختلف منتقل شده است
7-پس از رویش سیستها درون محیط کشت، داینوفلاژله های رشد یافته در زیر میکروسکپ مشاهده و عکسبرداری شده اند.
8- در نهایت تصاویر مزبور توسط کتب کلید شناسائی گردیده اند.
نتایج :
نتایج نشان داد که سیستهای داینوفلاژله های موجود در نمونه ها به ترتیب از راسته های Peridiniales ، Gonyaulacales و Gymnodiniales و سیستهای دیاتومه های موجود عمدتا از جنس Coscinodiscus می باشند. از راسته Peridiniales ، 27 عدد کیست در حد راسته، 31 عدد کیست در حد جنس (21 عدد از جنس Protoperidinium ، و 10 عدد از جنس Scrippsiella ) و 1 عدد کیست در حدگونه ( از گونه Ensiculifera carinata ) شناسائی شد.
از راسته Gonyaulacales ، 29 عدد کیست در حد راسته، 9 عدد کیست در حد جنس( 7 عدد از جنس Alexandrium و 2 عدد از جنس Gonyaulax ) و 1 عدد کیست در حدگونه ( از گونه Alexandrium affin ) تشخیص داده شد و از راسته Gymnodiniales ، 7 عدد کیست در حد راسته، 2 عدد کیست در حدگونه(از گونه های Cochlodinium polykrikoides و Gymnodinium catenatum Graham هر کدام 1 عدد) شناسائی گردید .
گونه های Cochlodinium polykrikoides و Graham Gymnodinium catenatum و Scrippsiella sp. (c.f. trochoidea) 3 گونه مضر تولید کننده کشند قرمز هستند که گونه G. catenatum عامل مسمومیت فلج کننده (PSP) می باشد
درمجموع راسته های Peridiniales با 59 سیست(6/54%) بیشترین و راسته Gymnodiniales با 9 سیست(3/8%) کمترین فراوانی را دربین داینوفلاژله ها داشته اند و فراوانی راسته Gonyaulacales ، 39 سیست(11/36%) بوده است. فراوانی سیستهای دیاتومه ها(11 سیست) نیز قابل توجه بوده است.
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
این پروژه توصیه ترویجی نداشته است و دستورالعمل فنی برای کسانیکه بخواهند در زمینه سیست داینوفلاژله ها مطالعه نمایند همان روشهائی است که در متن گزارش نهائی(بطور مفصل) و در این فرم در بخش مواد و روشها(بطور خلاصه) آمده است.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
چون این پروژه توصیه ترویجی نداشته بنابراین ویژگی مناطق کاربردی نیز برای آن منتفی می باشد.