اهمیت ، ضرورت ، اهداف و روش تحقیق :
طی سالهای اخیر، روند صعودی میزان تولید ماهی قزل‌آلای رنگین کمان در ایران پیشرفت بسیار قابل توجهی داشته است، بطوریکه میزان تولید سالانه این ماهی در سال 1374، از حدود 1300 تـن، به 90000 تـن در سـال 1389 رسـیده است(سالنامه اماری شیلات ایران ، 1390 ). فرآیند بلوغ جنسی در ماهی قزل آلای رنگین کمان که ماهی پرورشی غالب در مناطق معتدل و سردسیر دنیا می‌باشد، به دلیل صرف انرژی جهت تولید مواد تناسلی و در نتیجه تقسیم انرژی بین فعالیت های تولیدمثلی و تولید لاشه میگردد. نتیجه این تقسیم انرژی، کاهش میزان رشد به ویژه در جنس نر خواهد بود و از طرفی دیگر بلوغ جنسی قزل آلای رنگین کمان ، باعث کاهش کیفیت گوشت و بروز اثرات نامطلوب در بافت و رنگ آن میگردد. به علاوه به هنگام بلوغ جنسی، حساسیت ماهی نسبت به عوامل بیماریزا و استرس های محیطی افزایش می‌یابد (Bromage and Cumaranatunga1988). این تغییرات در جنس نر قزل آلای رنگین کمان بارزتر بوده و زودتر آشکار می‌شود، زیرا جنس نر حداقل یک سال زودتر از جنس ماده (جنس نر در سن 2 سالگی و جنس ماده در سن3 سالگی)بالغ میگردد(Simpson et al., 1979: Solar et al., 1984) . از آنجاکه عمده مصرف کنندگان به مصرف ماهی های بالای 250 گرم علاقه دارند، بنابراین درصد قابل توجهی از ماهیان نر، قبل از آن که به اندازة بازاری برسند، به سن بلوغ رسیده و علاوه بر رشد کمی که دارند، به دلیل کیفیت نامطلوب گوشت، بازارپسندی آنها نیز کاهش می‌یابد) (Solar et al., 1987; Bye and Lincoln, 1986. بدین ترتیب تغییر جنسیت گونه های پرورشی به سمت تولید جنس بهتر و جمعیت های تک جنس یکی از روش های اصلاح نژاد ماهیان به حساب می آید.
نتایج :
در این پروژه ابتدا ماهیان تک جنس ماده قزل آلای رنگین کمان از روش ماده سازی مستقیم حاصل شد. مراحل میدانی و مراحل آزمایشگاهی پروژه در مرکز تحقیقات ژنتیک و اصلاح نژاد شهید مطهری یاسوج انجام گردید. بچه ماهیان تولیدی بامیانگین1± 12 گرمی پس از تک گذاری در 11 مزرعه پرورش ماهی قزل آلا در استان کهکیلویه وبویر احمد ، چهار محال بختیاری و استان فارس به ازاء هر حوضچه 3000 عدد همراه با سایر ماهیان هم اندازه مزرعه رها سازی شدند .پس از 6 ماه دوره پرورش و در انتهای دوره نسبت به نمونه برداری و تعیین شاخص های ضریب رشد ویژه ، نرخ رشد ،ضریب وضعیت و نسبت رشد گناد مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده در طی 6 ماه دوره پرورش حاکی از رشد مناسب ماهیان تک جنس بوده، بطوری که متوسط وزن نهایی ماهیان تک جنس شده ماده 11± 342 گرم بود . در جنس نر متوسط وزن در پایان دوره پرورش9± 317 گرم بدست آمد . ضریب رشد ویژه در ماهی تک جنس ماده، ماده های موجود در مزرعه و نر ها به ترتیب معادل 2.1 ، 2.2. و 1.9 درصد محاسبه شد . نرخ رشد وزنی در ماهی تک جنس ماده، ماده های موجود در مزرعه و نر ها به ترتیب معادل 258 ،261 و 232 درصد محاسبه شد . همچنین ضریب چاقی در ماهی تک جنس ماده، ماده های موجود در مزرعه و نر ها به ترتیب معادل 1.1 ،1.1 و 0.9 درصد بدست آمد .وزن گناد در ماهیان ماده تک جنس شده و ماهیان ماده طبیعی در مزرعه اختلاف معنی داری از خود نشان نداد . وزن گناد در پایان دوره برای ماهیان نر با محدوده وزنی 500 تا400 گرم معادل 32 گرم و برای ماده ها 3.4 گرم حاصل شدکه حاکی از اختلاف معنی دار در وزن در پایان دوره بوده(p< 0.001) ومیتواند زمینه افزایش تولید گوشت را با تک جنس نمودن ماهی قزل آلا فراهم آورد.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی :
- استفاده از ماهیان قزل آلای تک جنس شده در مزارع کشور
2- استفاده از روش مستقیم یرای تک جنس سازی ماهیان سرد آبی با محرک ها
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
پرورش دهندگان ماهیان سرد آبی در نواحی اقلیم کشور و کلیه مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی