اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق
ماهی کپور (Cyprinus carpio)،اندازه آن تا 80 سانتیمترو وزن آن به15-10 کیلوگرم میرسدو حدود دمای قابل تحمل از 40-1 درجه سانتی گراد است، این ماهی در دمای بالاتر از 13 درجه سانتی گراد رشد نموده و در دمای بالاتر از 20 درجه سانتی گرادتولید مثل مینماید، ماهی ماده بین 4-3سال و معمولا نرها یکسال زودتر به سن بلوغ میرسند در نواحی معتدله ،در بهار هرسال تخمریزی مینمایدو ماهی ماده در ازای هر کیلوگرم وزن بدن خود ،تعداد 100000تخم میریزد.
از آنجائیکه سالانه میلیونها بچه ماهی کپور در یایی توسط کارگاههای تکثیر وپرورش استان گلستان ،تکثیر وتا وزن 1-2گرم پرورش داده شده و سپس جهت حفظ وبازسازی ذخایر ماهیان استخوانی به رودخانه های منتهی به دریای خزر رها سازی میشوندکه این مهم نیاز به تعداد زیادی مولد کپور دارد بطوریکه مولدین مورد استفاده در کارکاه باز سازی ذخایر ماهیان کلمه –سیجوال در سالهای 1386،1387،1388 به ترتیب885 ،1236،1156قطعه بوده است ودر سالهای 1382و1383 به علت نبود مولد در دریا هیچ گونه تکثیری صورت نگرفته است و برابر برنامه سازمان شیلات هر ساله نیاز به مولدین ماهی کپور در کارگاههای(سیجوال-سد وشمگیر-شهید رجایی) میباشد و از آنجائیکه ذخایرو نسل این ماهیان به علل مختلف از جمله از بین رفتن محیطهای تخمریزی طبیعی ،صید بی رویه،کم آبی و آلودگی رودخانه ها در معرض خطر میباشندلذا با توجه به اینکه این ماهی بومی دریای خزر بوده و نسبت به فاکتورهای محیطی بسیار مقاوم میباشدو در سطح کشور وبویژه در داخل استان بین مردم از اهمیت بالایی بر خوردار است و با توجه به برنامه پنجم توسعه کشور مبنی بر حفظ و استفاده از ماهیان بومی ، جادارد جهت حفظ ذخائر آن تلاش زیادی انجام داد که یکی از این راهها تولید مولد از بچه ماهیان پرورشی کپور دریایی در محیط محصور میباشدکه دارای محاسنی در قبال سایر روشهای پرورشی از قبیل استخرهای احداثی (خاکی ،بتنی )،مخازن طبیعی و نیمه طبیعی ،تانکها و آبهای جاری میباشد از جمله :
1- افزایش تولید در واحد سطح 2- فن آوری ساده 3- عملی تر بودن مدیریت پرورشی با توجه به محدود بودن سطوح پرورشی 4- سهولت جابجایی و صید ماهی 5- محصور شدن ماهیان در فضای محدود 6- برخوردار شدن ماهی از شرائط طبیعی7- برتری کیفیت گوشت ماهیان پرورش یافته در محیط محصور که بر اساس مطالعات تایید شده، ماهیان از نظر شکل ظاهری ، مزه و طعم گوشت خیلی بهتر از سایر سیستمهای پرورشی میباشد.
پرورش در محیط محصور دارای معایبی است از جمله محیطهای محصور نسبت به کولاکهای شدید ،طوفانهاو امواج زیاد آسیب پذیرندکه این مهم بایستی در انتخاب محل پن در نظر گرفته شود تااز آن مصون بماند وخسارتی از آن حاصل نگردد.
لذا جهت توسعه میتوان مبادرت به پرورش آن در سطح خلیج گرگان و آبگیر گمیشان با حفظ مسائل زیست محیطی جهت توسعه آبزی پروری نمودو با توجه به نرخ بالای بیکاری در منطقه میتوان ضمن حفظ ذخائراین ماهیان و تولید پروتئین نسبت به اشتغالزایی در منطقه گامهای موثری بر داشت که باعث رونق و تحول افتصادی میشود.
هدف:
1- بررسی امکان تولید مولد کپور دریایی از بچه ماهی در شرایط پن
2- بررسی اثر تراکم بچه ماهی جهت تولید مولد کپور
روش تحقیق:
ابتدادراین تحقیق نیازبه تامین 900 قطعه بچه ماهی با وزن100-50 گرم می باشد در ابتدای کار میتوان بچه ماهیان را در استخر خاکی ذخیره سازی نمود. این پروژه با 2 تیمار مختلف و هر تیمار با 3 تکرار در خلیج گرگان انجام گرفت . تیمار اول با تراکم 2 عدد بچه ماهی در متر مربع و تیمار دوم با 4 عدد بچه ماهی در متر مربع در هر پن بود بچه ماهیان با استفاده از آب لب شور بمدت 10-7 روز سازگار شده سپس بچه ماهیان با میانگین وزن و طول بترتیب 78/93 گرم و 53/20 سانتی متر جهت پرورش به محل اجرای پروژه( خلیج گرگان )با قایق موتوری بهمراه کپسول هوا منتقل شدند وبچه ماهیان بصورت کاملا تصادفی در حصار توری با تراکم مورد نظر ذخیره سازی شدند لازم بذکر است تعداد 6 عدد حصار توری( پن ) با مساحت هر کدام 50 متر مربع در محل اجرای پروژه با استفاده از دیرکهای چوبی به قطر 20-15 سانتی متر و طول 5/5 متر با اندازه چشمه توری 16 میلیمتر و با نخ شماره 33 از جنس کاپرون در ابتدای شروع پروژه احداث گردید ، بچه ماهیان در طول پرورش با استفاده از غذای کنسانتره روزانه در 2 نوبت(صبح و عصر) تغذیه شدند و فاکتورهای شیمیایی اّب نیز در طول پرورش اندازه گیری گردید. pH,DOودرجه حرارت روزانه دو باریکی قبل از طلوع و دیگری بعد ازظهر ودرجه حرارت آب و هوا روزانه 3 بارو شوری و شفافیت روزانه یکبار و نیتریت، نیترات،فسفات، قلیائیت کل هر ماه یکبارانجام شد درجه حرارت با دماسنج جیوه ای آلمانی و اکسیژن با اکسیژن سنج دیجیتال WTW و pH نیز با pH سنج دیجیتال WTW اندازه گیری شد و فاکتورهای آمونیاک ، نیتریت و نیترات با دستگاه اسپکتروفتومتر اندازه گیری شد جهت بررسی جوامع بنتیکی در هر پن 3 بار نمونه برداری توسط Vanveen Grab با (cm 18 و 16 × cm 18 و 16) مساحت 262 سانتی متر مربع و یک ایستگاه درخارج از محیط پرورشی (داخل دریا به فاصله 200متر) بطور فصلی برداشته شده که محتویات هر بار برداشت در الک با اندازه 202 میکرون در همان محل نمونه برداری ریخته و شستشو داده شد . سپس محتویات باقیمانده در الک به ظروف پلاستیکی درب دار منتقل و بعد از فیکس کردن توسط فرمالین 4% به آزمایشگاه منتقل گردیدند. نمونه ها مجددا در آزمایشگاه به الک با سایز 60 میکرون منتقل و شستشو داده شد و نهایتا در سینی تشریح تخلیه و کار جداسازی نمونه ها در زیر لوپ و یا مستقیم توسط چشم صورت گرفت . شناسایی دقیق تر توسط لوپ صورتپذیرفت . در پایان نمونه ها توسط ترازوی 0.0001 گرم توزین شند. جهت عکسبرداری و شناسایی نمونه های مشابه از رنگ آمیزی توسط لوگل یا گیمسا استفاده شد زیست سنجی ماهی کپور در حصار توری ماهیانه انجام شد که حداقل 10درصد ماهیان صید وطول و وزن بچه ماهیان ثبت گردید
غذادهی در طول دوره پرورش در تشتهایی که توسط طناب و کرفهایی که جای آنها بطور ثابت مشخص بود روزانه دو بار(صبح- عصر) اضافه می شدند ودر هر بار تشتها تمیز میشدند در آخر پرورش نمونه برداری هورمونی و بافت شناسی انجام گرفت نمونه ها به آزمایشگاه ارسال گردیدندهورمونهای تستوسترون، 17- بتا- استرادیول ،17- آلفا – دی هیدروکسی پروژسترون و11-Keto Testosterone در آزمایشگاه بر رسی شدند، جهت اندازه گیری هورمونهای تستوسترون، 17- بتا-استراویول ، 17- آلفا –دی هیدروکسی پروژسترون ، لازم بود که حداقل 2 تا 5 سی سی خون از ساقه دمی و یا هرقسمتی که بتوان عمل خونگیری را انجام داد ، خونگیری نموده و سپس به منظور جداسازی سرم از خون ،حجم خون داخل لوله های آزمایش را جهت سانتریفوژ کردن بالانس و پس ازآن لوله ها را داخل دستگاه سانتریفوژ قرار دادیم و در نهایت سرم خون را جدا کرده و جهت بر رسی به آزمایشگاه مربوطه ارسال گشت ،در ادامه نیز ماهیانی را که عمل خونگیری روی آنها صورت گرفت را کالبد شکافی کرده و از گنادهای آنها مقاطع بافتی جهت انجام کارهای بافت شناسی و رسیدگی جنسی تهیه ودر فیکساتور(فرمالین 10درصد) قرار دادیم و سپس بافتهای فیکس شده را که دارای بر چسب مخصوص حاوی کد ماهیان مورد آزمایش بودند مواد تثبیت کننده خارج و جهت تهیه مقاطع ابتدا کار آبگیری از بافت را با دستگاه تیشو پروسنسور انجام داده و سپس کار قالبگیری بافتها انجام گرفت ، پس از قالب گیری عملیات برش بافتها را در مقاطع 6-5 میکرون با دستگاه میکروتوم انجام داده و سپس لام های تهیه شده را رنگ آمیزی و در نهایت مونت نمودیم تا لام ها برای مطالعه آماده گردد و پس از تهیه لامهای بافت شناسی در زیر میکروسکوپ دیجیتال دوربین دار از نمونه ها عکس تهیه گردید
در نهایت کلیه گرافها و جداول از طریق برنامه نرم افزار Excel رسم شده وپارامترهای مو رد نظر با روش آماریone-Way T-Students test با برنامه نرم افزارExcel- Spss در سطح اعتماد 95 درصد محاسبه و آنالیز می شود .
نتایج :
براساس نتایج برآورد شده، در تیمار 1، میانگین بازماندگی به میزان 52.3 % و در تیمار 2 به میزان 49% که بازماندگی کل آن به میزان 50.11 % بدست آمد.
همچنین مجموع تلفات به میزان 449 عدد بوده که تعداد تلفات مشاهده شده آن 174 عدد و تلفات مشاهده نشده آن نیز به تعداد 449 عدد بوده است.
=تیمار 1 :
- میانگین وزن و طول در زمان ذخیره سازی بترتیب 78/93 گرم و 53/20 سانتی متر بوده است .
- میانگین وزن و طول در آخرین زیست سنجی بترتیب 410 گرم و 2/28 سانتی متر بوده است .
=تیمار 2 :
- میانگین وزن و طول در زمان ذخیره سازی بترتیب 78/93 گرم و 53/20 سانتی متر بوده است .
میانگین وزن و طول در آخرین زیست سنجی بترتیب 390 گرم و 66/27 سانتی متر بوده است.
بر اساس نتایج بدست آمده میزان ضریب چاقی( C.F ) برای تیمار 1 و2 بترتیب 82/1 و 84/1 بوده است. این نتایج نشان می دهد که ماهیان از رشد پایینی برخوردار بودند و مشاهدات عینی و ثبت دمای آب که در مرداد ماه بالا بوده که کم اشتهایی در بچه ماهیان مشهود بود و باعث لاغری ماهیان گردید .
تراکم ذخیره سازی: تراکم ذخیره سازی در این دامنه(2 و 4 قطعه ماهی در هر متر مربع ) نمی تواند در طول و وزن و در نهایت در رشد آنها اثر کاهشی و بازدارنده قابل توجه و معنی داری را به وجود آورد. در محیط های شش گانه آزمایش( پن ها ) مدیریت یکسانی در طول دوره پرورش( زمان ذخیره سازی، تغذیه، شرایط یکسان کمی و کیفی آب، همگنی بچه ماهیان در زمان ذخیره سازی، همگنی محیط پرورشی و غیره ) اعمال گردید وتنها عامل متغیر، تراکم ذخیره سازی در نظر گرفته شد شاید در تراکم های بالاتر اثر منفی و بازدارنده بیوماس زنده، نمایان گردد که نیاز به بررسی بیشتر می باشد.
رسیدگی جنسی:درسال اول پرورش مراحل جنسی ماهیان کپور بدلیل اینکه هنوز گنادهای آنها رشد نکردند مورد آزمایشات هورمونی قرار نگرفتند. در سال دوم، نمونه برداری بافتی هر فصل از 10 عدد ماهی در طول دوره پرورش صورت گرفت و هورمونهای تستوسترون، 17- بتا- استرادیول،17- آلفا – دی هیدروکسی پروژسترون در آزمایشگاه اندازه گیری گردید( ستاری، 1387 ).
بررسی گنادی: گناد ماهی ماده کپور معمولی پرورش یافته در پن در شرایط خلیج گرگان را نشان می دهند. اغلب تخمک های مشاهده شده در این مقاطع بافتی، مربوط به کپور، کاملا بالغ بوده و دارای قطری بین 800 – 1200 میکرون می باشند. این تخمک ها عملیات زرده سازی (Vitellogenesis ) را کامل نموده اند و هسته آنها در وسط تخمک قرار گرفته اند. این تخمک ها پس از اوولاسیون در مرحله متافاز 2 تقسیم میوز باقی مانده تا اینکه با آب شیرین برخورد کرده و فعال شوند(1995 Linhart et al., (.
برخی از تخمک ها نیز دارای قطر پایین تر بوده ( 200-400 میکرون ) که حاکی از شروع زرده سازی و حتی مراحل پایین تر می باشند. همانطور که از تصاویر مقاطع بافتی گناد کپور ماده برمی آید این ماهی ها در شرایط محیط پرورشی( آب لب شور خلیج گرگان ) به بلوغ کامل رسیده اند و به نظر می رسد قابلیت تکثیر و تولید مثل را دارا می باشند.
در همه نمونه ها، ماهی کاملا بالغ بوده و کیسه های اسپرم پر از اسپرماتوزوآ می باشند. اغلب نمونه های ماهی نر دارای بیضه سفید رنگ بوده اند. مقاطع بافتی تهیه شده نیز این مساله را تایید می نماید. مقاطع نشان دهنده مراحل spermatogenesis که درون لوله های اسپرم بر خوشه های اسپرماتوزوآ (Sperms clusters ) پر می باشند. بافت های پیوندی که لوبول های مختلف تشکیل دهنده بافت بیضه را از هم جدا میکنند و مویرگ های خونی تغذیه کننده در تصاویر کاملا مشخص می باشند.
بررسی هورمونی:عمل خونگیری جهت اندازه گیری هورمونی در پایان دوره پرورش انجام گرفت که در ماهیان مولد ماده بالغ، هورمون 17-β Estradiol با Radioimmunoassay بر اساس واکنش رقابتی بین هورمون نشانداربا ید رادیواکتیو 125 و با دستگاه گاما کانتر LKB فنلاندی مورد اندازه گیری قرار گرفتند. همچنین در ماهیان نر بالغ غلظت هورمون 11 –Keto Testosterone با روش ELISA مورد ارزیابی قرار گرفتند
ضریب تبدیل غذایی :بر اساس برآورد حاصله میزان ضریب تبدیل غذایی( F.C.R ) در تیمار 1 به مقدار 5/7 و در تیمار 2 به مقدار 8 بدست آمده که متوسط میزان ضریب تبدیل غذایی( F.C.R )به میزان 85/7 بوده است.
فاکتورهای فیزیکوشیمیایی: ثبت اطلاعات مربوط به فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب وبررسی زیست سنجی نهایی ماهی درپایان اجرای پروژه، نشان می دهد که خلیج گرگان دارای شرایط مطلوب جهت رشد وتولید مولدماهی کپوردریایی می باشد
دستور العمل فنی و توصیه ترویجی :
همه ساله میتوان بچه ماهی کپور دریایی را با وزن اولیه 100-80 پس از سازگاری با آب لب شور در محیط حصار توری جهت تولید مولد با اهداف تامین مولد کپور جهت مراکز تکثیر پرورش داد.از توصیه های ترویجی می توان به آداپتاسیون مناسب ، زمان رهاسازی مناسب(نیمه دوم فروردین)، استفاده از وزن بالادرزمان معرفی ماهی و استفاده از غذای کنسانتره با کیفیت بالا واستفاده از تورهای با چشمه مناسب وقطردیرک چوبی مناسبپ اشاره نمود
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی :
از آنجائیکه که ماهی کپور بومی دریای مازندران میباشد و در ماههای اسفند ، فروردین ، اردیبهشت به داخل خلیج گرگان مهاجرت مینماید و تقریبا در طول سال در داخل خلیج زیست میکند که این مهم نشان از اهمیت این منطقه برای ماهی کپور میباشد و نتایج حاصل اجرای این پروژه نشان میدهد که شرایط فیزیکی و شیمیایی خلیج گرگان و تغذیه، همگی جهت زیست و پرورش ماهی کپور مناسب میباشند .
با توجه به اینکه مراکز تکثیر ماهی کپور در داخل استان نزدیک خلیج گرگان میباشند که سالانه تعداد زیادی مولد کپور دریایی با اهداف تکثیر جهت باز سازی ذخایر بچه ماهیان به رودخانه های منتهی به دریای مازندران ،که از دریا صید مینمایند نیاز دارندبدین منظور میتوان ماهی کپور را در داخل حصار توری جهت تولید مولد پرورش داد که در کمترین زمان میتوان نسبت به صید مولدین جهت انتقال به مراکز مورد نظرجهت تکثیر مصنوعی اقدام نمود