اهمیت، ضرورت، اهداف و روش تحقیق:
بهره برداری از ذخایر ماهی سفید علاوه بر تأمین بخش مهمی از نیاز پروتئینی جامعه، نقش بسیار مهمی در اشتغال و درآمد اقتصادی ساحل نشینان دریای خزر دارد. اقتصاد بیش از 11000 نفر صیاد در ارتباط مستقیم با صید و صیادی می باشد و همچنین گروهی از مردم که در تولید و فروش ادوات صیادی و یا تجارت و خرید و فروش ماهی به فعالیت دارند بطور غیر مستقیم به آن وابسته هستند. اگر صید بی رویه و غیر مسئولانه انجام شده و ذخایر ماهی سفید کاهش شدید یابد، علاوه بر خارج شدن تولید بیش از 10000 تن گوشت ماهی سفید، عواقب وخیمی در اقتصاد و اشتغال ساحل نشینان دریای خزر خواهد داشت و وضعیت اقتصادی قشر صیادان و دیگر صنایع وابسته به صیادی به مخاطره خواهد افتاد. از طرف دیگر مقدار صید سایر گونه های ماهیان استخوانی کمیاب نظیر: کلمه، سیم، ماش، آزادماهی دریای خزر و ... در دهه های اخیر بشدت کاهش یافته و در خطر انقراض نسل قرار گرفته اند. بدین ترتیب تلاش برای حفظ و پایداری ذخایر این ماهیان ضروری بوده و نیاز است که هر سال مطالعه و بررسیهای لازم در خصوص روند تغییرات میزان صید و تلاش صیادی، مقدار زی توده و حداکثر محصول قابل برداشت این گونه بسیار مهم انجام شود. با انجام این مطالعات علاوه بر حفاظت از ذخایر ماهی سفید که از اهمیت اکولوژیکی خاصی در دریای خزر بخصوص در سواحل ایران برخوردار می باشد، فرصتهای شغلی موجود حفظ شده، تولید گوشت تداوم خواهد داشت. نتایج حاصل از این مطالعه پیش نیاز پروژه تعیین مقدار زیتوده و حداکثر محصول قابل برداشت است و همچنین می توان اصلاحات لازم را در نحوه مدیریت صید، اعم از محدودیت زمانی، مکانی و ابزاری اعمال نمود.
نتایج:
این تحقیق به منظور تعیین شاخصهای زیستی، بررسی روند تغییرات صید و تلاش صیادی و برآورد میزان ذخایر و صید مجاز قابل برداشت ماهی سفید و سایر ماهیان استخوانی کمیاب در سواحل ایرانی دریای خزر در سال 92-1391 انجام شد. براساس نتایج بدست آمده در سال بهره برداری 92-1391 تعداد 124 شرکت تعاونی پره فعال بوده و با 45260 بار پره کشی حدود 8100 تن از انواع ماهیان استخوانی را صید نمودند. مقدار صید ماهی سفید حدود 6326 تن و مقدار صید در واحد تلاش 8/139 کیلوگرم در هر پره کشی برآورد شد. مقدار صید کل با احتساب صید قاچاق 16160 تن برآورد شد. ماهی سفید و سایر ماهیان استخوانی کمیاب به ترتیب با 11883 و 1338 تن 5/73 و 3/8 درصد از کل صید را به خود اختصاص دادند. در سال بهره برداری 92-1391 میانگین (± انحراف معیار) طول چنگالی ماهی سفید 47/5±6/39 سانتیمتر و وزن کل 82/356±3/806 گرم محاسبه شد. بیشترین فراوانی در طبقه طولی 42ـ38 سانتیمتر مشاهده گردید و فراوانی ماهیان غیراستاندارد 5/38 درصد محاسبه شد. دامنه سنی 2 تا 10 ساله بوده و ماهیان 4 تا 6 ساله با فراوانی 7/84 درصد بیشترین فراوانی را داشتند. با استفاده از داده های پارامترهای رشد و ساختار سنی میزان ذخایر ماهی سفید در سواحل ایران طی سالهای بهره برداری 39800 تن محاسبه شد. نقاط مرجع بیولوژیک ماهی سفید در دو نقطه F0.1 و F35% بترتیب 41/0 و 34/0 در سال برآورد شد. بر اساس مدلهای موجود، در این تحقیق میزان صید مجاز بیولوژیک ماهی سفید بین 9100-7300 (با رویکرد احتیاطی 7300 تن) برآورد شد. ماهی سفید نسبت به فاکتورهای محیطی حساس است بنابراین این فاکتورها باید در ارزیابی و مدیریت ذخایر این ماهیان مورد بررسی قرار گیرند. پیشنهاد می شود که در بهره برداری از ذخایر ماهی سفید بر اساس نتایج بدست آمده از رویکرد احتیاطی که از اطلاعات دقیق تر حاصل شده، بکار گرفته شود.
دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:
همانطوریکه ذکر شد بر اساس نتایج این طرح برای حفظ و تداوم بهره برداری مطلوب باید اصول صید شامل رعایت استاندارهای ادوات صیادی، رعایت زمان و مکان صید و به خصوص رعایت سقف برداشت سالانه باید توسط بهره برداران رعایت گردد. مطلوبترین سقف برداشت ماهی سفید با رویکرد احتیاطی 7300 تن برآورد شد.
ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:
این نتایج در تمام مناطق ساحلی ایران در دریای خزر می تواند به کار برده شود.