بررسی جامع اکولوژیک امکان کنترل جمعیت شانه دار مهاجم دریای خزر فعالیت 1: بررسی پراکنش و فراوانی شانهدار Mnemiopsis leidyi در سواحل ایرانی دریای خزر
مجری:ابوالقاسم روحی
شماره ثبت
265/86
وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
مؤسسه تحقیقات شیلات ایران ـ پژوهشکده اکولوژی دریای خزر
چکیده
این پروژه طی سال های 1382 و 1383،جهت بررسی پراکنش زمانی و مکانی جانور مهاجم شانه دار Mnemiopsis leidyi در حوزه جنوبی دریای خزر (آبهای ایران) با جمع آوری داده های مربوط به 6 ترانسک شامل لیسار، انزلی ، سفید رود ، نوشهر ، بابلسر و امیرآباد و 24 ایستگاه طی سالهای 83-1382 با بررسی 236 نمونه شانه دار ، 302 نمونه فیتوپلانکتون ، 136 نمونه زئوپلانکتون ، 144 نمونه بنتوز و در مجموع 818 نمونه زیستی و 811 نمونه فیزیکوشیمیائی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت.
پراکنش شانه دار در آبهای مناطق مورد مطالعه نشان داد که درفصل تابستان (مرداد ماه) بیشترین میزان تراکم با 11627عدد درمترمربع و حداکثر زیتوده آن در فصل پائیز(مهر و آبان) با11/446 گرم بر مترمربع بوده است .میانگین و تراکم این شانه دار به ترتیب 2504 ،11627و 339 عدد در مترمربع ومتوسط و دامنه تغییرات زیتوده آن 42/142 ، 04/23 و 11/446 گرم وزن تر بر متر مربع بود. بزرگترین اندازه شانه دار در طی دوره مطالعه70 میلیمتر بود و حدود 2/92 درصد نمونه‌ها طولی کوچکتر از 10 میلی‌مترداشتند. بررسی ترانسکت های نمونه برداری نیز نشان میدهد که منطقه سفید رود نه تنها از نظر تراکم بلکه از نظر زیتوده دارای بیشترین میزان شانه دار می باشد.
در این بررسی در مجموع 142 گونه از شاخه فیتوپلانکتون Chrysophyta (دیاتومه ها) ، Chlorophyta، Cyanophyta، Pyrhophyta (دینوفلاژله ها) و Euglenophyta بترتیب 67 (48 درصد )، 23 (16 درصد )، 22 (15 درصد ) ، 21 (15 درصد ) و 9 (6 درصد ) گونه شناسائی شد. متوسط کل سالانه تراکم و زیتوده فیتوپلانکتون طی سال های مورد مطالعه بترتیب 11137032 عدد در متر مکعب و 26/40 میلی گرم در مترمکعب بود.
دربررسی زئوپلانکتونهای حوزه جنوبی دریای خزر طی سال های 83-1382 ، تعداد 21 گونه مشاهده گردید که 10 گونه آنها از زئوپلانکتونهای موقتی (مروپلانکتون) و 11 گونه از زئوپلانکتونهای حقیقی (هالوپلانکتون)می باشند که شامل گروه پاروپایان (Copepoda)، گردانتنان (Rotatoria) ، مژه‌داران (Cilliophora) و آنتن منشعبان (Cladocera) و بترتیب 37 درصد (4)، 36 درصد (4) ، 18 درصد (2) و 9 درصد (1) را تشکیل داده اند.در مجموع بیشترین میزان تراکم زئوپلانکتون در فصول بهار(خرداد) و پائیز(مهر) بترتیب با11497 و11321 عدد در مترمکعب وحداکثر زیتوده آن در تابستان با 95/48 میلیگرم در مترمکعب در مرداد ماه بود.
دربررسی‌کفزیان، مجموعاٌ 27 گونه شناسائی گردید که شاملGammaridae ،Cumacea ، Polychaeta ، Bivalvia ، Corophidae و Oligochaeta، Balanidae وXantidae بترتیب ( 8 گونه ،29 درصد )، (7گونه،26 درصد )، (4گونه، 15 درصد)، (3 گونه ، 11 درصد ) ، (2 گونه ،7 درصد ) و (هرکدام 1 گونه و 4 درصد ) بوده است.میزان متوسط تراکم و زیتوده موجودات کفزی بترتیب 1215 عدد در مترمربع و 09/20 گرم بر مترمربع بوده است که بیشترین تراکم متلق به گروه Polychaeta (49 درصد) بوده است.از نظر زیتوده گروه دوکفه ایها (Bivalvia) 8/82 درصد کل وزن موجودات را تشکیل داد.از نقطه نظر مکانی بیشترین میزان تراکم کفزیان در منطقه امیرآباد و بابلسر و کمترین میزان در منطقه سفید رود و انزلی مشاهده شد در حالیکه از نظر زیتوده بیشترین میزان موجودات کفزی در منطقه جنوب غربی دریای خزر ( سفید رود ، انزلی و لیسار) به ثبت رسید.
تغییرات درجه حرارت و شفافیت آب دریا بترتیب بین 3/29-8/7 درجه سانتیگراد و 5/10-20/0 متر در نوسان بوده است. شوری آب در در مناطق مختلف از حداقل 90/13-80/7 گرم در هزار متغیر بود و متوسط شوری آب 09/12 در هزار می باشد. اسیدیته (pH) آب 6/8 – 2/7 بود. مقدار اکسیژن محلول در سطح آب زیاد بود (تا 89/12 میلی گرم در لیتر)، هر چند که یک کاهش‌شدید اکسیژن در پایین ترین لایه ( 50 متر) تا کمتر از 4 میلی گرم در لیتر وجود داشت. بررسی مواد بیوژن آب در حوزه جنوبی دریای خزر نشان میدهد که غلظت یون نیتریت (-NO2) از 17/15-10/0 میکروگرم در لیتر نوسان داشته و همچنین میزان غلظت یون نیترات
(-NO3) از 40/133-40/133 میکروگرم در لیتر بود. میزان آمونیاک (+NH4) از 40/86 -36/0 میکروگرم در لیتر نوسان داشته و حداکثر غلظت نیتروژن کل در حوزه جنوبی دریای خزر00/1635 میکروگرم در لیتر بوده و حداقل آن 00/337 میکروگرم در لیتر به ثبت رسیده است . نوسانات میزان فسفر (آلی و معدنی) در طی زمانهای نمونه برداری از حداکثر 40/103 میکروگرم در لیتر و حداقل 90/14 میکروگرم در لیتر در نوسان بوده است .
واژههای کلیدی: شانه دار ( Mnemiopsis leidyi)، فیتوپلانکتون، زئوپلانکتون، بنتوز، پراکنش، زیتوده، تراکم، دریای خزر