وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
مؤسسه تحقیقات شیلات ایران ـ انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری
02-0710113000-76
محمد پورکاظمی
با همکاری:
محمود بهمنی ـ شهروز برادران نویری ـ محمدرضا نوروز فشخامی شادروان سیدامیر پروانه ـ کورش امینی ـ یعقوب وهابی
گ.ف. متالوف ـ آناتولی رومانوف ـ و.پ. اکسیونوف ـ پ.پ. گراسکین
1377-1376
بررسی اصول فیزیولوژیک انتخاب مولدین (نر و ماده)
مناسب برای باز تولید مصنوعی ازون برون
گیلان ـ رشت
انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری
بخش آبزی پروری
پاییز 1383
چکیده
ماهی ازون برون (Acipenserstellatus) یکی از ماهیان با ارزش و تجاری دریای خزر می باشد که سهم عمده ای در تولید خاویار دارد. در چندین سال اخیر مشکلاتی در تکثیر مصنوعی این گونه بوجود آمد بطوریکه بر خلاف سایر گونه های تاسماهی براحتی به تزریق هورمونی پاسخ مثبت نمی دهد یا میزان بازدهی تکثیر مصنوعی آن پائین است. در این پروژه با استفاده از روشهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیک وضعیت مولدین ماهی ازون برون نر و ماده صید شده مورد ارزیابی قرار گرفتند. از هریک از مولدین 2 بار نمونه برداری خون بعمل آمد، یکبار قبل از تزریق هورمون مولدین و بار دوم در هنگام گرفتن مواد تناسلی یا قبل از تکثیر. از خون ماهیان ماده و نر هم در محل صید و هم در کارگاه نمونه برداری بعمل آمد و از ماهیان ماده علاوه بر خون از تخمک آنها هم نمونه برداری شد. ائوسیتها جهت ارزیابی وضعیت ظاهری و موقعیت هستک در ائوسیت مورد بررسی قرار گرفت. در سال 1356، از 105 عدد ماهی ازون برون منتقل شده به کارگاه 58 عدد ماده (نمونه های تخمک و خون) و 40 عدد نر (نمونه خون) مورد بررسی قرار گرفتند. در نمونه های خون ماهیان پارامترهای بیوشیمیایی از قبیل غلظت هموگلوبین، سرعت رسوب اریتروسیتها، میزان آلبومین کل، میزان کلسترول کل، غلظت بتالیپوپروتئیدها اندازه گیری شد. بعلاوه، بررسیهای هیستولوژیک در مورد ائوسیت و غشاء تخمک صورت گرفت. از آنجائیکه براساس توافق نامه و سند همکاریها بین شیلات دو کشور این پروژه می بایست برای 2 سال متوالی به اجراء درآید، نتایج مقدماتی براساس نمونه های مطالعه شده در سال اول پرورش بشرح ذیل اعلام می گردد:
1- در بین ماهیان صید شده نوسانات وسیعی از لحاظ مقادیر اندازه گیری شده در سرم خون ماهیان مشاهده شده است. این امر بیانگر آن است که وضعیت رسیدگی جنسی و فیزیولوژیک مولدین کاملاً از همدیگر متفاوت بوده و همه آنها در شرایط یکسانی بسر نمی برند. دامنه تغییرات در ماهیان مولد نر بمراتب کمتر از ماهیان ماده بوده است.
2- تغییرات بیوشیمیایی قابل محسوسی در خون ماهیان ماده بعد از انتقال به کارگاه در مقایسه با نمونه برداری خون ماهیان در محل صید شده مشاهده می گردد بطوریکه میزان هموگلوبین تا حد 69 گرم در لیتر، سرم خون تا 24 گرم در لیتر، میزان بتالیپوپرتئیدها از 54/4 به 95/2 گرم در لیتر رسید و سرعت رسوب اریتروسیت ها تقریباً ثابت باقی ماند ولی میزان کلسترول خون از 55/1 به 14/2 گرم در لیتر افزایش یافت.
3- براساس نتایج آزمایشات بیوشیمیایی در مورد ماهیان مولد ماده ازون برون مشخص گردید که گرچه ماهیان ماده نسبت به تزریق هورمون واکنش نشان می‌دهند اما دراکثر ماهیان، ائوسیتها سیر طبیعی رسیدگی را طی نکردند. غلظت آلبومین بطور متوسط مقدار کمی کاهش می یابد ولی میزان بتالیپوپروتئیدها بر عکس بمیزان 2/1 بار افزایش یافته و میزان کلسترول به میزان 5/2 برابر کاهش می یابد. در نتیجه گیری کلی می توان اعلام نمود که تقریباً تمامی ماهیان بررسی شده فاقد شرایط بیوشیمیایی و فیزیولوژیک مناسب برای تکثیر مصنوعی هستند.
4- بررسیهای هیستومورفولوژیک ائوسیتها نشان می دهد که میزان رسیدگی ائوسیتها با هم متفاوت است. در میان ماهیان بررسی شده مرحله 4-3 و همچنین مرحله 4 وقتی مرحله a4 مشاهده شد. ماهیان ماده دارای ائوسیت مرحله 4-3 رسیدگی بطور ناقص به تزریق هورمونی جواب دادند. در واقع تخمک گذاری رخ نداده و تخمها در داخل تخمدان باقی می ماندند. میزان تزریق زیاد هیپوفیز سبب تخمک گذاری مصنوعی چنین ائوسیتها گردید اما این تخمها قابلیت باروری نداشته زیرا تخمهای رسیده ای نیستند. از سوی دیگر، تخمهای مرحله a4 بعد از تزریق حالت فوق رسیدگی و یا حالت شیرابه مانند پیدا می کنند.
5- حالت تخریب ساختار غشاء تخمک در بیش از 82% مولدین صید شده از صیدگاهها و مصب رودخانه مشاهده گردید غشاء تخمکها گهگاه بسیار نازک گردید بطوریکه ضخامت آن از حالت نرمال 60 تا 80 میکرون به میزان 10 میکرومتر رسید و در سایر تخمکها گاهی ضخیم تر و به 112-110 میکرومتر می رسد. این تخریب ها که بیشتر بخاطر آلودگی محیط زیست ماهیان می باشد، به قطب حیوانی و گیاهی تخمکها آسیب رسانده و سبب اختلال در تقسیم میوز شده و درعمل نمی تواند تخمکهای مناسبی برای تکثیر مصنوعی باشند.