چکیده
آب از اصلیترین عناصر تشکیلدهنده زمین به شمار میرود و نقش اساسی در تنظیم آبوهوا دارد. همچنین، یکی از مؤثرترین مواد شیمیایی در فرآیندهای حیاتی و زیستی است. ارزیابی میکروبی آب و اكوسيستم هاي آبي نظير رودخانه ها، درياها و سدها از اهميت خاصي برخوردار بوده، زيرا اين ميكروارگانيسم ها جزء اصلي زنجيره غذايي بوده و تغييرات كمي وكيفي آنها بر جمعيت ساير موجودات تاثيرگذار مي باشد. در این مطالعه شاخصهای میکروبی شامل شمارش کلی باکتریها یا باکتریهای هتروتروف، شمارش کلیفرم ها و شمارش کلیفرم های مدفوعی در طول سالهای 1403-1402 مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه جهت همبستگی شاخصهای باکتریایی با برخی از شاخصهای فیزیکوشیمیایی (دما، pH، کدورت، اکسیژن محلول، سختی کل، هدایت الکتریکی، کل مواد جامد محلول، نیترات، نیتریت، کلرید و سولفات) از نتایج شاخصهای فیزیکوشیمیایی زیر طرح دیگر که همزمان با پروژه میکروبی انجام شد، استفاده گردید.
نتایج این مطالعه، تغییرات شمارش کل باکتریها، کلیفرم کل، کلیفرم مدفوعی و اشریشیاکلی (CFU/100ml) در ایستگاه ها و ماههای مختلف سد ژاوه را نشان می دهد. حداکثر شمارش کل باکتریها، کلیفرم کل، کلیفرم مدفوعی و اشریشیاکلی به ترتیب برابر108× 1، 105×7 ، 105× 2/4 و 105× 7/3 CFU/100ml ثبت گردید میانگین تغییرات کل باکتریها، کلیفرم کل، کلیفرم مدفوعی و اشریشیا کلی در ماههای مختلف معنیدار نبود (05/0<p). میانگین و انحراف شمارش کل باکتریها در فصول تابستان 1402، پاییز 1402، زمستان 1402 و بهار 1403 در 6 ایستگاه به ترتیب32/0±56/6، 78/0±02/6، 87/0±55/5، 83/0±66/5 تعداد در 100 میلی لیتر بوده است. لگاریتم تعداد باکتریها در فصل تابستان ۱۴۰۲ بیشترین مقدار و در فصل زمستان ۱۴۰۲ کمترین مقدار را نشان داد (05/0<p). تعداد باکتریهای مذکور در ایستگاه 3 در تمامی فصول بیشتر از ایستگاههای دیگر بوده و ایستگاه 2 نسبت به سایر ایستگاهها از بار میکروبی پایینتری برخوداری بوده است (05/0<p). میانگین و انحراف معیار کلیفرم کل در فصول تابستان 1402، پاییز 1402، زمستان 1402 و بهار 1403 در ایستگاههای مورد بررسی به ترتیب 77/0+87/4، 95/0±27/4، 91/1±12/3 و 50/0±86/3 تعداد در 100 میلی لیتر بوده است. لگاریتم تعداد کلیفرم کل در فصل تابستان 1402 و زمستان 1402 به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار بوده است (05/0>p). تعداد کلیفرم کل در ایستگاههای4 و 3 و در برخی از موارد ایستگاه 2 نیز از سایر ایستگاهها بیشتر بوده است. یانگین و انحراف معیار تعداد کلیفرمهای مدفوعی در تابستان 1402، پاییز 1402، زمستان 1402 و بهار 1403 به ترتیب 72/1±23/3، 33/1±03/3، 72/1±72/2 و 70/0±44/3 تعداد در 100 میلی لیتر بوده است. لگاریتم تعداد کلیفرمهای مدفوعی در فصل تابستان 1402 و زمستان 1402 به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار بوده است. بیشترین بار آلودگی کلیفرم مدفوعی در ایستگاههای 4 مشاهده گردید که در مقایسه با سایر ایستگاهها دارای اختلاف معنیدار بوده است (05/0>p). میانگین تغییرات این گروه از باکتریها در فصول مختلف معنیدار نبوده است(05/0<p). میانگین و انحراف معیار تعداد اشریشیاکلی در فصول تابستان 1402، پاییز 1402، زمستان 1402 و بهار 1403 به ترتیب 58/1±09/3، 56/1±02/3، 51/1±97/2 و 32/1±3 تعداد در 100 میلی لیتر بوده است. لگاریتم تعداد اشریشیاکلی در فصل تابستان 1402 و زمستان 1402 به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار بوده است. بیشترین بار آلودگی اشریشیاکلی در ایستگاههای 3 و 4 مشاهده گردید که در مقایسه با سایر ایستگاهها دارای اختلاف معنی دار بوده است و (05/0>p). ایستگاه 5 و 1 از نظر شمارش کلیفرم کل، کلیفرم مدفوعی و اشریشیاکلی دارای آلودگی کمتری در مقایسه با سایر ایستگاهها بوده است(05/0>p). میانگین تغییرات این گروه از باکتریها در فصول مختلف معنی دار نبوده است(05/0<p). کیفیت فیزیکوشیمیایی کل دوره نمونه برداری به شرح زیر بودند: دمای آب (28 – 1/4 درجه سانتیگراد)،pH (2/9 - 4/7)، کدورت (134 – 2/0 NTU)، اکسیژن محلول ( 2/10 – 2/0 میلیگرم در لیتر)، سختی کل (600 - 245 میلیگرم در لیتر) هدایت الکتریکی (762-372 میکروزیمنس بر سانتیمتر)، کل مواد جامد محلول ( 381 -186 میلیگرم در لیتر)، نیترات (5/29 – 5/3 میلیگرم در لیتر)، نیتریت (4/2- 012/0 میلیگرم در لیتر)، یونهای کلرید (62 – 2/14 میلیگرم در لیتر)، سولفات (6/979-9/32 میلیگرم در لیتر). آنالیز واریانس یکطرفه برای باکتریها نشان داد که توتال کلیفرم با توجه به محلهای نمونهبرداری تفاوت معنیداری داشتند (P<0.05)، در حالی که شمارش کل باکتریها، کلیفرم مدفوعی و اشریشاکلی تفاوت معنیداری نداشتند(P>0.05). آنالیز واریانس یکطرفه برای شاخصهای فیزیکوشیمیایی نشان داد که دما، pH، هدایت الکتریکی، سختی کل، کل جامدات محلول و کلرید از هر شاخص با توجه به محلهای نمونهبرداری تفاوت معنیداری داشتند(P<0.05)، در حالی که اکسیژن محلول، کدورت، سولفات، نیتریت و نیترات تفاوت معنیداری نداشتند(P>0.05). همبستگی شاخصهای کیفیت آب نشان داد که دمای آب با برخی شاخصها رابطه معنیدار داشت. بهطور مشخص، دما با هدایت الکتریکی، کل مواد جامد محلول (TDS) و کلرید همبستگی مثبت داشت(P<0.05)، در مقابل، دما با pH و سختی کل رابطه منفی نشان داد همچنین، بین اکسیژن محلول و pH، همبستگی مثبت و معنیدار در سطح ۱٪ وجود داشت(P<0.01). رابطهای مشابه بین TDS و هدایت الکتریکی نیز مشاهده شد. افزون بر این، نیترات و نیتریت نیز همبستگی مثبت و معنیدار در سطح ۱٪ نشان دادند(P<0.01). چند همبستگی منفی معنیدار نیز در سطح ۱٪ گزارش شده است(P<0.01). اکسیژن محلول با کدورت رابطه منفی داشت، هدایت الکتریکی با pH و اکسیژن محلول، و TDS با pH و اکسیژن محلول نیز همبستگی منفی نشان دادهاند. در نهایت، بررسیها نشان داد که سولفات با pH رابطه مثبت و معنیدار در سطح ۵٪ داشت(P<0.05).