چکیده
فيلماهي (Huso huso) با دارا بودن الگوي زيستي خاص و سن بالاي بلوغ نسبت به ساير گونههاي ماهیان خاویاری درياي خزر و همچنين كيفيت بالاي گوشت و خاويار از اهميت ويژهاي برخوردار است. در اين تحقيق، 10 عدد پيش مولد فيلماهي ماده با میانگین وزن 4 ± 50 کیلوگرم از یک مزرعه خصوصی (مزرعه پرورش ماهی هدایت واقع در استان گیلان) که در مرحله II رسيدگي جنسي قرار داشتند، به روش لاپاراسکوپي و بر اساس شاخصهای تولیدمثلی با هدف رعایت تنوع ژنتیکی انتخاب شده، و به مخازن فایبرگلاس 20 تنی موجود در بخش آبزیپروری انستیتو تحقیقات بینالمللی ماهیان خاویاری منتقل شدند. بر اساس مطالعات ژنتیکی انجام شده روی این مولدین از طریق نشانگرهای ریزماهواره (Microsatellite)، تعداد آللها و هتروزیگویستی مشاهده شده با میانگین 9 بود. میزان غنای آللی (Na) در این مطالعه قابل قبول و میزان تنوع ژنتیکی متوسط و رو به بالا برآورد گردید که نشاندهنده وجود جمعیت مؤثر مناسب و تنوع ژنتیکی بالای ماهیان نسبت به شاهد بود. 3 تيمار شامل جیره غذایی حاوی عصاره رازیانه با غلظتهای 0 (شاهد)، 100 و 200 میلیگرم در کیلوگرم جیره در نظرگرفته شد. روند رشد و تكامل گنادو – گامتوژنز فیلماهیان، از طریق روشهای سنجش سطوح هورمونهای استروئيد جنسي، لاپراسکوپی و سونوگرافی طی دوره پرورش پایش گردید. قطر تخمکها با دستگاه کولیس اندازهگیری شد. در نهايت روند ارتقاي کيفي رسيدگي جنسي و به دنبال آن افزايش کيفيت تخمک، درصد لقاح، لارو و بچه فيلماهيان تولید شده مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج، همه فیلماهیان پس از تغذیه با غلظت 200 میلیگرم در کیلوگرم رازیانه طی 2 سال، مراحل رشد گنادیک را طی نموده، و به طور همزمان از مرحلهII به مرحله IV رسیدگی جنسی رسیدند و در این تیمار تخمکهایی با میانگین قطر بالای 5/3 میلیمتر استحصال گردید. در دوره اول تخمکدهی و به منظور حصول مولدین مناسبتر برای تکثیر، به ماهیان اجازه بازجذب تخمکها داده شد. فیلماهیان پس از 2 سال به مرحله تخمکدهی مجدد رسیدند. در طی دوره رشد گنادیک، سطوح هورمون تستوسترون در ماهیان ماده همزمان با رشد گناد بهطور معنیداری افزایش یافت و در مرحله IV رسیدگی جنسی به حداکثر رسید (05/0 > P). در مقایسه، سطح هورمون تستوسترون بالاتر از هورمونهای 17 بتا – استرادیول و 17 آلفا – هیدروکسی پروژسترون در همه مراحل رسیدگی جنسی در مادهها بود (05/0 > P). سطوح هورمونهای جنسی پروژسترون و استرادیول در مادهها همزمان با رشد گناد و زردهسازی تا مرحله III رسیدگی جنسی افزایش یافت و در مرحله IV رسیدگی جنسی بطور معنیداری کاهش یافت (05/0 > P). سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز همزمان با رشد گناد و مراحل رسیدگی جنسی بطور معنیداری کاهش یافت (05/0 > P). سطوح کلسیم در ماهیان در مراحل رسیدگی جنسی بالاتر، کاهش یافت (05/0 > P). یک مولد تغذیه شده با 200 میلیگرم در کیلوگرم رازیانه و یک مولد از ماهیان شاهد که شرایط مناسب برای تکثیر را داشتند، در مخازن حاوی آب چاه و رودخانه با دمای 13 درجه سانتیگراد مورد تزریق هورمون LHRH-A2 قرار گرفتند. دمای انکوباسیون بین 15 – 14 درجه سانتیگراد بود. بر اساس نتایج، تعداد تخمک در گرم مولد فیلماهی ماده تیمار شده با رازیانه با وزن بدن 55 کیلوگرم نسبت به شاهد کمتر بوده، و معادل 45 عدد در هر گرم و قطر تخمک این مولد نیز بیشتر از 5/3 میلیمتر بود که بیانگر اندازه بزرگتر تخمک در مقایسه با شاهد بود. از این مولد 6100 گرم تخمک حاصل شد. درصد لقاح این ماهی بین 70 – 65 درصد در مقایسه با شاهد (60 – 50 درصد) بود که اختلاف معنیداری داشتند. درصد شکوفایی تخم در ماهیان تغذیه شده با عصاره رازیانه معادل 85 درصد در مقایسه با شاهد (70 درصد) بود که اختلاف معنیداری داشتند (05/0 < P). نتایج حاصل از تکثیر فیلماهی شاهد با وزن کل 61 کیلوگرم بیانگر تعداد تخمک در گرم 3/47 عدد و قطر تخمکهای این مولد 2/3 میلیمتر بود. از این مولد 7200 گرم تخمک استحصال شد. بطور همزمان، 7 مولد نر نیز مورد تزریق هورمون قرار گرفتند که بطور میانگین از آنها مقدار 200 تا 500 سیسی اسپرم استحصال شد. تخمهای حاصل از مولد ماده تغذیه شده با رازیانه به میزان 200 میلیگرم در کیلوگرم جیره مراحل رشد جنینی سریعتری (6 روز پس از لقاح) در مقایسه با ماهی شاهد (7 روز پس از لقاح) را طی نمودند. در نهایت 4000 عدد بچه فیلماهی 30 - 25 گرمی با تنوع ژنتیکی بالا از یک مولد ماده تولید گردید. در مجموع، استفاده از عصاره رازیانه در جیره غذایی بر تسریع روند رشد گنادیک و ارتقای کیفیت تخمک فیلماهیان ماده مؤثر بوده، و افزودن آن به میزان 200 میلیگرم در هرکیلوگرم جیره غذایی مولدین ماده توصیه میگردد.