چکیده
لایروبی عبارت است از استخراج یا جا به جایی خاک یا سنگ در بستر دریا و خلیج، خوریات، رودخانه و دریاچه، نواحی مصبی، و یا حوضچه ها و کانال های ساحلی و بنادر. به طور معمول فعالیت های لایروبی به دو صورت انجام می‌شود، لایروبی احداث که برای بار اول انجام می‌شود و لایروبی به منظور نگهداری که به دو تصویر ادواری و منظم است. لایروبی اهدافی را در پی دارد که به اختصار شامل عمیق کردن بدنه آبی مورد نظر (لایبرداری)، پر کردن گودی ها در زیر آب یا خشکی (لای ریزی)، جایگزینی مواد با کیفیت خوب و مناسب به جای مواد ضعیف در زیر آب. احیاء با مواد مناسب و مهمتر از همه توسعه محیط زیست، استخراج مواد تمیز و قرار دادن روی مواد آلوده به عنوان لایه پوشاننده از آلاینده ها از مهمترین اصول عملیات لایروبی است. در این میان زیستگاه هایی وجود دارند که به منظور استخراج و قرار دادن لای حاصل از عملیات، مناسب و مساعدتر از زیستگاه هایی مانند زمین های در معرض کشند مداوم کنار ساحل هستند. در بسیاری از نقاط جهان شن و ماسه و لای حاصل از لایروبی، در آبادسازی و ترمیم نواحی احداث ساحل جزایر مصنوعی و یا ساخت موج شکن، مورد استفاده قرار می گیرد. استخراج این مواد می تواند توسط لایروب لنگری و یا لایروب کششی انجام شود. یکی از مهمترین موضوعات محیط زیستی در پروژه های لایروبی و احداث کانال های ارتباطی، اهمیت موضوع حفاظت از زیست بوم و احیاء و باز سازی زیستگاه های حساس و آسیب پذیر شیلاتی تحت تاثیر فعالیت های انسانی و عملیات ناشی از لایروبی – لایریزی و همچنین تردد ماشین آلات سنگین و سبک است. بدیهی است که اراضی پیرامون عملیات لایروبی – لایریزی که مورد دست کاری گرفته و طی این فرآیند تخریب صورت گرفته است، می بایست بر اساس دستورالعمل های مربوط به حفاظت، باز سازی و احیاء مورد بررسی قرار گیرد و با توجه به شرایط محیطی (ویژگی های آب و خاک) زیست بوم و اقلیم منطقه، از جوامع گیاهی بومی و سازگار با محیط زیست منطقه برای ترمیم و بازگرداندن شرایط طبیعی پوشش گیاهی، حضور جوامع جانوری وابسته و در نهایت تثبیت اراضی پیرامون و زیستگاه الگو برداری نمود. لذا با شروع پروژه ملی علاج بخشی و لایروبی کانال های ارتباطی خلیج گرگان و تالاب میانکاله، موضوع ملاحظات و اقدامات سازگار با محیط زیست در کاهش / حذف اثرات ناشی از فعالیت های لایروبی – لایریزی در دستور کار سازمان بنادر و دریانوردی، سازمان حفاظت محیط زیست و همچنین با قید فوریت در برنامه های توسعه ای استانداری گلستان قرار گرفت. در این ارتباط با تاکید بر توسعه پوشش گیاهی و تثبیت خاک اراضی لایروبی - لایریزی شده منطقه مورد بررسی، و با هدف کشت گیاهان بومی ساحلی (کنار آبزی) چند ساله آب دوست / رطوبت پسند / شن دوست / خشکی پسند ، و انتخاب گونه های غالب و فراوان بومی منطقه نظیر Salicornia, Artemisia, Salsola مورد توجه قرار گرفت. بطوریکه سناریو های مختلف از جمله ایجاد کرت آزمایشی و کشت گیاهان بومی منتخب با هدف توسعه پوشش گیاهی و تثبیت خاک اراضی لایریزی شده در حوضچه های رسوبی موسوم به دایک به عنوان یک آزمایشگاه صحرایی پایلوت برای اولین بار در سطح کشور اجرا گردید. همچنین آزمایش انتقال و کشت نهال گیاهان بومی، انتقال خاک حیاتی – لایه سطحی همراه با بذور گیاهان همراه با گیاهان در مرحله رویشی بذر دهی نیز مورد مطالعه و اجرا قرار گرفت. دستور العمل ارائه شده بصورت راهنمای مصور برای کشت گیاهان بومی کنار آبزی و سازگار با محیط زیست در تثبیت و احیاء زیستگاه های حساس شیلاتی پیرامون خلیج گرگان و تالاب گمیشان است که می تواند به عنوان الگویی برای اقدامات مشابه در تثبیت مناطق ساحلی تحت تاثیر فعالیت های انسانی و بویژه عملیات لایروبی و لایریزی با هدف حفظ و احیاء زیستگاه های حساس و آسیب پذیر شیلاتی ساحلی مورد استفاده قرار گیرد.