چکیده
در این تحقیق تأثیر بالقوه عوامل آب و هوایی (الگوی روسیه اقیانوس اطلس شرقی-غربی EA_WR، سطح آب دریا ، دمای سطح دریا دریا ، حجم ورودی رودخانه ها) بهمراه تلاش صیادی بر روی شاخصهای زیستی سه گونه از مهمترین ماهیان اقتصادی ایران در دریای خزر شامل دو گونه از ماهیان بنتوپلاژیک (ماهی سفید و کفال طلائی) و یک گونه از ماهیان پلاژیک (کیلکای معمولی) با استفاده از تحلیل عامل پویا (Dynamic Factor Analysis, DFA) مورد بررسی قرار گرفت. شاخصهای زیستی شامل صید سالانه، فراوانی تعداد ماهی در دریا، زی توده مولدین، فراوانی ماهیان نابالغ، فراوانی مولدین بزرگ و ضریب چاقی نسبی (و برای ماهی سفید یک شاخص دیگر یعنی تعداد بچه ماهیان رهاسازی) طی سالهای 99-1370 (برای ماهی کیلکای معمولی سالهای 99-1374) برآورد شد. در مجموع برای هر گونه 324 مدل تحلیل عامل پویا اجرا شد. مدل بهینه برای ماهی سفید شامل ماتریس diagonal and unequal با دو روند رایج و بهمراه متغیرهای محیطی سطح تراز آب و دمای سطح آب به عنوان متغیرهای کمکی اکتشافی مشخص شد. روند اول با متغیرهای صید، فراوانی ماهی در دریا و زیتوده مولدین رابطه مثبت و با فراوانی ماهیان نابالغ ارتباط منفی داشت. روند دوم فقط با فراوانی ماهی در دریا ارتباط قوی داشت. برای کفال طلائی بهترین مدل دارای ماتریس diagonal and unequal، یک روند متداول، و سه متغیر محیطی سطح تراز آب، دمای سطحی آب و تلاش صیادی مشخص شد. روند مذکور با همه متغیرهای زیستی رابطه مستقیم داشت ولی فقط دو متغیر فراوانی ماهیان در دریا و زیتوده مولدین رابطه معنی داری نشان داد. برای کیلکای معمولی بهترین مدل دارای diagonal and unequal، دو روند متداول، و دو متغیر محیطی سطح تراز آب و تلاش صیادی تعیین شد. این روند با همه متغیرهای زیستی کیلکای معمولی (بجز فراوانی مولدین بزرگ) رابطه مثبت داشت ولی فقط سه متغیر صید، فراوانی ماهی در دریا و زیتوده مولدین دارای رابطه قوی بود. روند دوم نیز با همه متغیرهای زیستی رابطه مثبت داشت ولی فقط فراوانی ماهیان نابالغ رابطه خیلی قوی داشت. این مطالعه بر نظارت و مدیریت یکپارچه برای حفظ ذخایر ماهیان و اکوسیستم دریای خزر تاکید می نماید و همچنین ضرورت بکارگیری استراتژی‌های منطبق بر شرایط موجود برای مقابله با عوامل استرس زای محیطی و اثرات فعالیتهای انسانی در دریای خزر را نشان می دهد.