چکیده
در حال حاضر آبزی پروری سریع‌‌ترین رشد را در صنعت تولید غذا داشته و تقریباً نیمی از غذاهای دریایی مورد نیاز انسان در دنیا را تأمین می‌‌کند. گزارش‌های فراوان، از بروز بیماری‌ها و تلفات ناشی از آنها و درنتیجه خسارت اقتصادی در آبزیپروری ماهیان دریایی، نشان می‌دهد که بیماری‌ها خصوصا بیماریهای باکتریایی چالش بزرگ پیش روی توسعه آبزیپروری در بیشتر کشورهای پیشگام این صنعت خواهند بود و به‌عنوان یک هشدار برای پرورش دهندگان و برنامه‌ریزان شیلاتی در این کشورها محسوب می‌‌شوند. باکتری‌‌ها از جمله پاتوژن‌‌های بیماریزای جدی آبزیپروری دریایی می باشند که از آن‌‌جمله، می توان به بیماری ویبریوزیسیس ناشی از باکتریهای جنس ویبریو به‌ویژه ویبریو هاروی ویبریو آلجینولیتیکوس در مناطق گرم و معتدله و استرپتوكوكوزيس ناشی از باکتری گرم مثبت استرپتوکوکوس اینیایی اشاره کرد که هر ساله خسارت سنگینی به اقتصاد تولید ماهیان دریایی وارد می‌کنند. شناسایی عوامل دخیل در بروز سپتی‌‌سمی‌‌های باکتریایی در ماهیان دریایی پرورشی و تعیین حدت و بیماری‌‌زایی آنها و در آخر معرفی جدایه‌‌های حاد منطقه برای اقدامات پیشگیرانه مانند تولید واکسن بسیار حائز اهمیت است. واکسن به عنوان اقتصادی‌‌ترین، کارآمدترین و روشی با کمترین آسیب به محیط زیست برای محافظت از میزبان در برابر عفونت های باکتریایی مطرح می‌‌باشد. این طرح در 3 فاز به ترتیب انجام گردید. جهت انجام این طرح در ابتدا از 130 عدد ماهی دریایی پرورشی که مظنون به سپتی سمی باکتریایی بودند، نمونه برداری و شناسایی مولکولی جدایه‌‌ها با استفاده از پرایمرهای اختصاصی انجام شد. تعداد 48 جدایه ویبریو آلجینولیتیکوس، 39 جدایه ویبریو هارویی و 10 جدایه استرپتوکوکوس اینیایی شناسایی شده و ردیابی ژن‌‌های حدت و فاکتورهای حدت فنوتیپی انجام شد. همچنین کاندید بذر واکسن در بانک ژن جهانی گردید. سپس واکسن به 3 روش مونو والان ویبریو آلجینولیتیکوس، دی والان ویبریو آلجینولیتیکوس + استرپتوکوکوس اینیایی و پلی¬والان ویبریو آلجینولیتیکوس + استرپتوکوکوس اینیایی + ویبریو هاروی به صورت سلول کامل کشته شده با فرمالین تهیه شد. بررسی ایمنی زایی با ارزیابی میزان آنتی بادی ضدِ ویبریو هارویی، ویبریو آلجینولیتیکوس و استرپتوکوکوس اینیایی با استفاده از روش الایزا و اندازه گیری فاکتورهای سرمی ایمنی غیر اختصاصی شامل: کمپلمان، لیزوزیم، پروتئین کل، آلبومین و گلوبولین انجام شد. جهت ارزیابی کارایی واکسن های تهیه شده، ماهیان با با سوسپانسیون زنده جدایه‌‌های بذر واکسن (که داراي بيشترين حدت بودند)، به‌صورت داخل صفاقی مواجهه شده و میزان بقای نسبی بعد از چالش مشخص گردید. نتایج نشان داد بیشترین میزان محافظت در گروه پلی والان با بوستر به میزان 71/85% در برابر ویبریو هاروی بود. نتایج آزمایش الیزا نشان داد بالاترین عیار آنتی بادی اختصاصی علیه ویبریو هاروی، ویبریو آلجینولیتیکوس مربوط به گروه واکسینه با باکترین پلی والان با بوستر خوراکی در 5 هفته و علیه استرپتوکوکوس اینیایی مربوط به گروه واکسینه با واکسن دی والان با بوستر خوراکی و واکسن پلی والان با بوستر خوراکی در 5 هفته پس از ایمن سازی است. در مرحله آخر محافظت کنندگی واکسن ویبریو هاروی تولید شده در موسسه تحقیقات واکسن و سرم رازی _ شعبه جنوب کشور، در شرایط مزرعه‌ی شرکت پرورش ماهی در قفس طرح توسعه نیکسا انجام شد. بچه ماهی واکسینه شده به مزرعه قفس منتقل شده و در قفس های آزمایشی در کنار سایر قفس ها، پرورش داده شد. تیتر آنتی بادی در ماهی واکسینه شده به طور قابل توجهی افزایش یافت و تا 12 هفته پس از ایمن سازی نسبت به گروه کنترل معنی دار بود و حفاظت معنی داری در برابر ویبریوزیس در گروه واکسینه شده نسبت به گروه کنترل غیر واکسینه مشاهده شد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که استفاده از سویه‌‌های باکتریهای بیماریزای داخلی کارامد بوده و سبب ایجاد مقاومت و کاهش تلفات در ماهیان می‌‌شوند و انتخاب واکسن مناسب با واکسن‌‌های تهیه شده از نمونه باکتری-های بومی و داخلی ارجحیت دارد.