چکیده
ماهی سفید، کفال طلایی و کفال پوزه باریک مهمترین ماهیان اقتصادی آب های دریایی استان گیلان هستند که معمولا بیش از 70 درصد صید را هر ساله تشکیل می دهند. هدف اصلی این تحقیق، بررسی اثرات عوامل زیستی و غیر زیستی در بخش جنوب غربی دریای کاسپین بر کاهش صید ماهیان سفید و کفال در سواحل گیلان انجام گردید. مطالعه حاضر در چهار منطقه لیسار، بندرانزلی، سفیدرود و چابکسر در3 ایستگاه شامل اعماق 5، 10 و 20 متر در سال های 1399تا 1400 انجام شد. در این بررسی تعداد گونه های فیتوپلانکتون در مقایسه با دهه 80 به میزان 4 برابر افزایش داشته است. گروه اکروفیتا ، فیتوپلانکتون غالب بوده است، یافته ها نشان داد، بیشترین تراکم را گونه غیر بومیPseudo-nitzschia seriata از اکروفیتا و گونه سمی Nodularia spumigena از شاخه سیانوباکتریا داشته است، این گونه در تیر 1400 در سواحل بندرانزلی شکوفایی داشت و میزان آن به بیش از 5 میلیون سلول در لیتر رسید. بیشترین تراکم فیتوپلانکتون در منطقه بندرانزلی تا عمق 5 متر در سواحل گیلان مشاهده شد. یافته ها کاهش تراکم شانه دار Mnemiopsis leidyi را در دریای کاسپین به میزان 70 درصد در مقایسه با سال 1392 نشان داد. در این مطالعه تراکم شانه دارخوار ovata Beroe افزایش 2 برابر در مقایسه با سال حضورش در دریای کاسپین داشت. نتایج نشان داد، تنوع گونه ای و تراکم زوپلانکتون 3 برابر در مقایسه با دهه 80 شد. بررسی نشان داد، تراکم کفزیان دریا نیز کاهشی بوده است. میانگین فراوانی کفزیان 180 عدد در متر مربع ثبت شد که در مقایسه با سال 1387 نصف گردید. همچنین تراکم صدف دوکفه ای glucaum Cerastoderma کاهش شدیدی را در سواحل گیلان داشت و فراوانی آن به میزان یک دهم در مقایسه با سال های قبل 1380 رسید. نتایج نشان داد ، تراکم بچه ماهی سفید در کل سواحل گیلان 273 عدد در هکتار، تراکم بچه ماهی کفال طلایی 294 عدد در هکتار و تراکم بچه ماهی کفال پوزه باریک 1185 عدد در هکتار است. طی بررسی حاضر، تکثیر طبیعی ماهی سفید در 10 رودخانه مشاهده شد. ماهی سفید دارای سنین +0 تا 11 سال، کفال طلایی دارای سنین +0 تا 12 سال و کفال پوزه باریک دارای سنین +0 تا 7 سال بودند که بیانگر تکثیر طبیعی کفال ماهیان و رهاسازی ماهی سفید سالیانه بوده است. میانگین طول چنگالی در ماهی سفید در سنین 1 تا 9 سال به ترتیب 1/8 و 1/56 سانتی متر، در ماهی کفال طلایی در سنین 1 تا 10 سال به ترتیب 0/8 و 6/48 سانتی متر و در ماهی کفال پوزه باریک در سنین 1 تا 7 سال به ترتیب 0/9، و 0/32 سانتی متر تعیین شد. درمطالعه رژیم غذایی بچه ماهیان سفید، جلبک رشته ای، کفزی، فیتوپلانکتون، زوپلانکتون و نیز تخم و لارو ماهی شناسایی شد. صدف ، فیتوپلانکتون و نوزاد دوکفه ای ها غالب بودند. همچنین در رژیم غذایی ماهیان سفید بالغ، 4 نوع طعمه مشاهده شد که شامل صدف، بارناکل، ناجورپایان و خرچنگ شناسایی شد، غالب رژیم غذایی ماهی سفید را صدف تشکیل دادند. رژیم غذایی ماهیان کفال طلایی شامل دتریت، کفزیان، فیتوپلانکتون و زوپلانکتون بود. رژیم غذایی کفال پوزه باریک تقریبا مشابه کفال طلایی بود. در مجموع می توان اظهار کرد که در سواحل گیلان، شدت تغذیه و نیز تنوع غذایی ماهیان کوچک تا بزرگ همه گونه ها بجز بالغین ماهی سفید، مطلوب بود. افزایش تراکم فیتوپلانکتون و زوپلانکتون نیز در این مطالعه تائید کننده وفور مواد غذایی برای ماهیان در دریا می باشد. لازم به توضیح است که کاهش فراوانی صدف در سواحل گیلان با کاهش شدت تغذیه ماهی سفید از صدف دو کفه ای ارتباط داشته است و شاید یکی از دلایل کاهش صید ماهی سفید در سواحل گیلان باشد. مطالعه رژیم غذایی ماهیان نشان داد، بچه ماهی سفید از کفزیان و پلانکتون و بالغین آن از صدف تغذیه می کنند و ماهی کفال، رژیم غذایی آن از بقایای مرده و پلانکتون بوده است. همچنین نتایج حاصله از بررسی ژنتیک جمیت های ماهیان کفال و سفید نشان داد که نمونه های ماهی سفید در سواحل استان گیلان صید شده دارای 97 درصد شباهت بوده و 3 درصد با یکدیگر اختلاف تکاملی دارند. همچنین نمونه های کفال طلایی در مناطق صید شده مشابه دارای 90 درصد شباهت بوده و 10 درصد با یکدیگر اختلاف تکاملی دارند. در بررسی عوامل بیماریزا 8 گونه انگل از ماهی سفید و شش گونه انگل از کفال ماهیان جدا شد. دو گونه مونوژن Solostamenides mugilis و Ligophorus szidati برای اولین بار از کفال پوزه باریک دریای کاسپین گزارش شناسائی شد. آلودگی به باکتری های Aeromonas hydrophila و Pseudomonas aeruginosa در نمونه های ماهی کفال و آلودگی به P. aeruginosa در ماهی سفید مشاهده شد. این باکتری ها جزء باکتری های فرصت طلب بوده و در مواقع بروز تنش می توانند موجب بیماری و تلفات در ماهیان آلوده شوند. بیماری ویروسی VNN در ماهیان کفال مانند سال های قبل اما با میزان کمتری مشاهده شد، که شاید یکی از دلایل تلفات پراکنده این ماهیان باشد.