چکیده
با توجه به سرعت فزاینده روند تخریب زیستگاه هاي طبیعی آبزیان در رودخانه‌های منتهی به دریای خزر، تکثير مصنوعي ماهیان با ارزش شیلاتی و رهاسازی بچه‌ماهیان آن‌‌ها به این رودخانه‌‌‌ها از سال‌ها پيش مورد توجه سازمان شیلات ایران قرار گرفته است. به منظور افزایش میزان بهره‌وری رهاسازی بچه‌ماهیان لازم است بهترین زمان و مکان رهاسازی در هر یک از رودخانه‌های مزبور مشخص گردد. در این راستا در تحقیق کنونی برای نخستین بار در سطح ملی به منظور بررسی مطلوبیت یک رودخانه از دیدگاه رهاسازی بچه‌ماهیان واجد ارزش شیلاتی، از شاخص مطلوبیت زیستگاهی (Habitat Suitability Index: HSI) استفاده گردید. هدف اصلی از اجرای این تحقیق، تعیین مطلوبیت زیستگاهی رودخانه تجن از دیدگاه رهاسازی بچه ماهیان سه گونه واجد اهمیت شیلاتی (سفید، کپور معمولی و قره برون) با استفاده از شاخص مطلوبیت زیستگاهی بود. با توجه به برخی مشکلات پیش‌بینی نشده در مدت اجرای این تحقیق، امکان نمونه برداری از بچه‌ماهیان قره برون در مقاطع زمانی مختلف فراهم نگردید. نظر به اینکه در حال حاضر تنها گزینه موجود سازمان شیلات ایران برای رهاسازی بچه‌ماهیان در رودخانه تجن، در منطقه مصب این رودخانه است، لذا در تحقیق کنونی این منطقه جهت نمونه‌برداری بچه ماهی‌ها و بررسی پارامترهای مختلف زیستی (فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون) و غیرزیستی (دماي آب، pH ، شوری، اکسيژن محلول، کدورت، کل مواد معلق، مواد جامد محلول، هدایت الکتریکی، سختی کل، ازت آمونيومی، گاز آمونیاک، اکسیژن‌خواهی بیوشیمیایی، اکسیژن‌خواهی شیمیایی، ازت نيتريتی، ازت نيتراتی، ازت کل و فسفر کل) انتخاب گردید. بررسی و ثبت پارامترهای مختلف زیستی و غیرزیستی در طی ماه‌های تیر، مرداد و شهریور سال 1401و مرداد و شهریور 1402 انجام شد. بیشترین مقادیر شاخص انتخاب (Selectivity Index) برای بچه‌ماهیان سفید مربوط به گاز آمونیاک و در مورد بچه‌ماهیان کپور مربوط به پارامترهای گاز آمونیاک، اکسیژن‌خواهی بیوشیمیایی، pH، ازت نيتريتی و ازت کل بود. مقادیرHSI مصب رودخانه تجن برای بچه‌ماهیان سفید و کپور در مقطع زمانی مورد مطالعه به ترتیب 592/0 و 927/0 محاسبه گردید. لذا می‌توان چنین استنتاج نمود که منطقه مطالعاتی برای بچه‌ماهیان کپور، زیستگاه بهینه (بسیار مناسب) و برای بچه‌ماهیان سفید، زیستگاه مناسب بوده است. با مقایسه HSI محاسبه شده در این تحقیق با سایر تحقیقات مشابه، مشخص می شود که شاخص مزبور در مورد بچه‌ماهیان کپور از سایر موارد یررسی شده بالاتر می‌‌باشد. مقایسه دامنه تغییرات متغیرهای زیستگاهی اندازه‌گیری شده در این تحقیق و دامنه‌های مجاز مربوطه نشان داد که شرایط محل رهاسازی بچه‌ماهیان متعلق به هر دو گونه در بازه زمانی مورد نظر از منظر دامنه تغییرات برخی پارامترها (شامل کل مواد معلق ، ازت کل ، فسفرکل ، ازت آمونيومی، هدایت الکتریکی و کدورت) مناسب نبوده است.