چکیده
تشکیل زنجیره تولید در مزارع استخری با مزارع قفس دریایی در آینده نزدیک به دلیل محدودیت آب شیرین و تامین امنیت غذایی با روش توسعه آبزی پروری در کشور و همچنین اهمیت صادرات ماهی بزرگ سایز قزل آلای رنگین کمان(Oncorhynchus mykiss) اجتناب ناپذیر است. هدف اصلی از اجرای این پروژه بررسی اقتصادی به روش تجزیه و تحلیل هزینه- فایده(CBA: Cost-Benefit Analysis) و تعیین زی فن پرورش قزل آلای رنگین کمان بزرگ سایز (بیش از 1500 گرم) در قفس شناور در جنوب دریای خزر است. همچنین، بررسی کیفیت گوشت ماهی با تعیین اسیدهای چرب اشباع وغیراشباع در پایان دوره پرورش انجام شد. این پروژه در چهار منطقه و در چهار مزرعه و هر مزرعه دارای یک قفس فعال در جنوب دریای خزر در استان مازندران انجام شد. در این تحقیق از ماهیانی با گروه وزنی ۵۰۰ گرم به قفس ها معرفی شد. با توجه به هزینه های زیاد اجرایی پروژه (قفس، ماهی و خوراک)، امکان تعدد تیمار آزمایشی (قفس) برای صاحبان مزارع دریایی میسرنبود و مطالعات بر اساس امکانات موجود صورت گرفت. سپس داده های میدانی به مزرعه دریایی معمول با چهار قفس و میزان تولید 30 ، 20، 15، 10 و 5 تن برای هر قفس تعمیم داده شد. بررسی ها شامل بیومتری ماهی، آنالیز خوراک و لاشه ماهی بود. نمونه برداری از ماهیان در قفس به منظور زیست سنجی و تعیین پارامترهای رشد و تعیین پارامترهای تغذیه ای هر ماه یکبار انجام شد. نمونه برداری از خوراک ماهی در ابتدای دوره پرورش و نمونه برداری از لاشه ماهی به منظور انجام تعیین ترکیبات بیوشیمیایی و کیفیت بافت خوراکی آن ها در انتهای دوره پرورش از دو مزرعه دریایی و یک مزرعه آب شیرین استخری انجام شد. نتایج نشان داد که وزن ماهی در چهار مزرعه دریایی در بازه زمانی 90 روزه از 500 گرم به 71±1517 گرم تا 178±1799 گرم افزایش یافت. ضریب رشد ویژه 06/0±18/1 تا 11/0±40/1 و ضریب چاقی 05/0±00/1 تا 08/0±13/1 و متوسط نرخ رشد روزانه 79/0±02/11 تا 98/1±34/14 گرم در نوسان بود. خوراک مصرفی دارای پروتئین خام 45-37 درصد، چربی خام 19-13 درصد، فیبرخام 4-1 درصد و خاکستر 14-7 درصد و رطوبت 10-5 درصد بود. ضریب تبدیل غذایی قزل آلای رنگین کمان در این بررسی 1-97/0 و نسبت کارائی پروتئین 05/3 – 46/2 بود. در آزمایش بافت خوراکی ماهی مقدار پروتئین 23/23 – 56/19 درصد، چربی 64/10-25/2 درصد، پراکسید در چربی استخراجی meq/kg 02/0-0 ، ازت فرار mgN/100g 23-18 ،اسید تیوباربیتوریک mg MDA/kg 71/0-61/0 بود. آنالیز اسید چرب بافت خوراکی ماهی نشان داد که مجموع اسید های چرب اشباع در ماهیان پرورش یافته در آب دریا 68/0±23/25 و 23/0±16/26 درصد و ماهی پرورش یافته در آب شیرین 07/1±24/22درصد بود. همچنین بترتیب میزان اسید چرب امگا3 و نسبت امگا3 به امگا6 در بافت خوراکی ماهی آب شیرین 15/3 درصد و 11/0 و ماهی پرورش یافته در آب دریا 67/2 درصد و 11/0 بود. بررسی های میدانی نشان داد که بازار فروش قیمت قزل آلای رنگین کمان بزرگ سایز (بیش از 1500 گرم) بهتر از ماهیان دارای وزن کمتر از 1000 گرم بوده است. همچنین ماهی پرورش یافته در آب دریا از 20 درصد افزایش قیمت در هر کیلوگرم نسبت به ماهیان پرورش یافته در آب شیرین برخوردار بودند. نتایج بررسی اقتصادی به روش تحلیل هزینه- فایده تولید ماهی در قفس های دریایی شناور نشان داد که حداقل حاشیه سود منطقی برای یک مزرع، با تعداد 4 حلقه قفس شناور و به تناسب بهره وام بانکی 23 درصد و دوره استهلاک تجهیزات 10 ساله با تولید 80 و 120 تن ماهی، بترتیب به میزان 30 و 70 درصد سود خالص خواهد بود. از طرفی پرورش ماهی در قفس های شناور فوق الذکر برای تولید کمتر از 20 تن برای هر قفس در مزارع دریایی منطقه جنوب دریای خزر توصیه نمی گردد.