وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات و آموزشکشاورزی
مؤسسه تحقیقات شیلات ایران ـ مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی
01 ـ 0710102000 - 81
علی مصطفی زاده
1380
بررسی توسعه آبزی پروری در استان
آذربایجان غربی مشتمل بر تمام گونه ها
( گرم آبی ، سردآبی و... )
استان آذربایجان غربی
مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی
شماره ثبت
152/83
چکیده
فقر غذایی از نظر کمبود پروتئین و کالری ، عامل عمده مرگ و میر کودکان در کشورهای در حال توسعه است . بطوریکه بیماریهای ناشی از کمبود غذایی ، زندگی آسیب پذیرترین بخش جامعه را تهدید می کند . ماهی برای شمار زیادی از این افراد ، غذایی مهم و بسیار مطلوب است. غذایی سهل الهضم ، با پروتئین حیوانی بسیار مرغوب که دارای کیفیتهای غذایی قابل مقایسه با گوشت و لبنیات است . حتی کمی افزایش در میزان پروتئین اخذ شده از ماهی می تواند کیفیت رژیمهای غذایی مبتنی بر غلات را بهبود بخشد . ماهی همانند یک جاشنی غذاهای یکنواخت را مطبوع تر می کند و لذا موجب مصرف بیشتری از غذا و تغذیه می شود. ( حق بین و دیگران ، 1371 )
با توجه به افزایش جمعیت و مشکل تامین پروتئین حیوانی مورد نیاز جوامع انسانی و محدودیتهای موجود در برداشت آبزیان از دریاها و اقیانوس ها، امروزه پرورش ماهی در منابع آبهای داخلی نقش مهمی در تامین پروتئین مورد نیاز جامعه ، ایجاد اشتغال و درآمد برای خانوارهای شهری و روستایی ، بهره برداری بهینه از منابع آبی و ... در بسیاری از کشورها ایفا می کند. و هر روز بر دامنه این فعالیتها افزوده می شود . در همین راستا استان آذربایجان غربی نیز با توجه به استعداد ها ، توانمندیها و پتانسیلهای بالقوه و بالفعل اعم از منابع آبی ، اراضی مستعد برای آبزی پروری ، دشتهای مساعد برای ایجاد مجتمع های تکثیر و پرورش آبزیان ، رودخانه های دائمی و فصلی ، نیروی انسانی ، سرمایه های بخش خصوصی و ... از این امر مستثنی نبوده و در دهه گذشته حجم فعالیتهای آبزی پروری در این استان رو به توسعه بوده و از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد .بطوریکه در سال 1380 تعداد 40 مزرعه دومنظوره پرورش ماهیان سردآبی ، 14 مزرعه تکثیر و پرورش ماهیان سردآبی و 14 مزرعه پرورش ماهیان گرم آبی در استان مشغول فعالیت بوده اند . در بخش دولتی نیز 2 مجتمع تکثیر و پرورش ماهیان گرم آبی فعال بوده و 2 مجتمع پرورش ماهیان سردآبی نیز در حال احداث می باشند . علاوه بر فعالیتهای مذکور ، پرورش ماهی در قفس، پرورش ماهیان سردآبی در استخرهای خاکی ، پرورش خرچنگ دراز آب شیرین در استخر خاکی، پرورش آرتمیادر استخرهای خاکی و استحصال آن از دریاچه ارومیه را می توان از سایر فعالیتهای آبزی پروری در استان نام برد .
از آنجائی که توسعه فعالیتهای آبزی پروری بایستی با توجه به منابع و امکانات ، عوامل تولید یا نهادهها، عرضه و تقاضای بازار ، کمیت و کیفیت محصول ، الگو و سلیقه مصرف کنندگان و بطور خلاصه با توجه به توانمندیها و موانع و محدودیتها صورت گیرد و لذا همانطوری که در برنامه کلان شیلات توسعه فعالیتهای آبزی پروری مورد نظر می باشد ، بررسی عوامل مذکور و مرتبط با توسعه آبزی پروری نیز در استان آذربایجان غربی ضروری و با اهمیت بوده و در این راستا پژوهش حاضر تدوین و اجرا گردید. در این تحقیق ضمن بیان توانمندیهای استان برای توسعه آبزی پروری در منابع آبی داخلی به فعالیتهای انجام یافته در این زمینه ، مشکلات و موانع و محدودیتهای موجود در فعالیتهای آبزی پروری از دو دیدگاه بهره برداران و مدیران و کارشناسان بحث و بررسی شد . درضمن، پیشنهادهای آنها نیز برای بهبود و توسعه فعالیتهای آبزی پروری در استان مورد بحث قرار گرفت . با توجه به اطلاعات حاصله می توان گفت که در طول یک دهه گذشته فعالیتهای چشمگیری در زمینه توسعه آبزی پروری صورت گرفته ولی این توسعه بدون توجه به نیاز بازار ، کیفیت محصول ، الگو و سلیقه مصرف کننده ، مشکلات تامین منابع مالی، مشکلات خشکسالی و توسعه صنایع جنبی همراه با توسعه فعالیتهای آبزی پروری بوده است. از جمله مسائل بسیار مهم و اساسی در توسعه فعالیتهای آبزی پروری انتخاب محل مزرعه یا کارگاه می باشد که بایستی با توجه به مسائلی مانند : وجود جاده دسترسی و سهولت خدمات رسانی به مزرعه، سهولت دسترسی به بازار عرضه محصول، دسترسی آسان به منابع آب و ... انتخاب شود.
همچنین نتایج آماری تحلیلی با استفاده از آزمون آنالیز واریانس نشان داد :
1 ـ بین متغیرهای وسعت یا مساحت مزرعه پرورش ماهی ، نحوه پرورش ماهی در مزارع ، میزان تحصیلات مدیران و صاحبان مزارع پرورش ماهی ، میزان دسترسی به کارشناسان و متغیر سود آوری فعالیتهای پرورش ماهی با احتمال 99درصد رابطه وجود دارد .
2 ـ بین متغیرهای طول دوره پرواربندی ( پرورش ماهی ) ، نوع فعالیت ( سردآبی ، گرم آبی ، سردآبی و گرم آبی ) ، سطح اطلاعات و دانش فنی مدیر مزرعه و متغیر سودآوری فعالیتهای پرورش ماهی با احتمال 99% رابطه معنی داری وجود دارد .
3ـ با احتمال 99درصد بین متغیرهای تجربه اشتغال مدیران و صاحبان مزارع پرورش ماهی ، ظرفیت اسمی و عملی مزرعه ، دسترسی مدیران و صاحبان مزارع پرورش ماهی به کارشناسان با بهره وری کل فعالیتهای پرورش ماهی رابطه معنی داری وجود دارد .
4 ـ با احتمال 99درصد بین متغیرهای سطح اطلاعات و دانش فنی مدیران و صاحبان مزارع پرورش ماهی ، نوع فعالیت مزارع ، نحوه پرورش ماهی در مزارع و استخرهای دو منظوره گرم آبی و سردآبی، مدت پرواربندی ماهی ، میزان تحصیلات مدیران و صاحبان مزارع پرورش ماهی نمونه و متغیر بهره وری رابطه معنی داری وجود دارد .
5 ـ بین متغیر سطح سواد مدیران و صاحبان مزارع پرورش ماهی و متغیر تحقق اهداف فعالیت پرواربندی ماهی با احتمال 95 درصد رابطه معنی داری وجود دارد .
6 ـ با توجه به روند توسعه فعالیتهای آبزی پروری در استان استخرهای پرورش ماهی سردآبی دومنظوره و مزارع سردآبی از بهره وری بالایی برخوردار بوده و فعالیت سودآوری داشته اند ، هرچند تعداد 12 مزرعه دو منظوره در سال 80 بنا به دلایلی مانند : محدودیت منابع آب و منابع مالی و ... غیر فعال نبوده اند .
7 ـ با استناد به نتایج و یافته های تحقیقات در خارج از کشور و یافته های تحقیق در شمال استان آذربایجان غربی پرورش ماهی گرم آبی در مزارعی که توام با فعالیتهای دامپروری می باشند از موفقیت بیشتری برخوردارند و این به دلیل برخورداری و استفاده از ضایعات هر یک از فعالیتها در تغذیه فعالیت دیگر می باشد .
8 ـ در ایجاد و راه اندازی مجتمع های پرورش آبزیان توجه به تامین آب به مقدار کافی و دائمی از مسائل اساسی بهره برداران است که در برخی از این مجتمع ها به آن توجه کافی نشده است .
9 ـ برنامه ریزی و اقدام به پرورش آبزیان بومی از جمله : آرتمیا و خرچنگ دراز آب شیرین و گونه های ماهیان بومی در استخرهای مصنوعی و یا رهاسازی خرچنگ دراز آب شیرین در سد ارس و سایر منابع آبی موجود و مستعد استان از اهمیت اقتصادی بالایی برخوردار می باشد . هر گونه اقدام و برنامهریزی علمی و عملی در این زمینه با توجه به پتانسیلها و استعدادهای موجود ، توسعه اینگونه فعالیتها را به همراه خواهد داشت .
10 ـ از جمله مشکلات اساسی بهره برداران مشکل بوروکراسی اداری در تامین منابع مالی ، بیمه محصولات و نیروهای انسانی شاغل در کارگاهها ، مدیریت مجتمع های پرورشی ، خشکسالی و کمبود منابع آب ، بازاریابی محصولات با توجه به فسادپذیر بودن تولیدات ، تامین انرژی بخصوص برق برای چاههای آب کشاورزی، نبود سرد خا نه و سایر صنایع جنبی برای تبدیل و نگهداری محصولات ، مصرف سرانه پایین آبزیان در استان و ...
می باشد که در بخش یافته ها و نتایج تحقیق بصورت مشروح آورده شده است .
کلید واژه ها
توسعه ، پرورش آبزیان ( آبزی پروری ) ، آذربایجان غربی
وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
مؤسسه تحقیقات شیلات ایران ـ مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی
عنوان پروژه / طرح : بررسی توسعه آبزی پروری در استان آذربایجان غربی مشتمل بر تمام گونه ها ( گرم آبی ، سردآبی و... )
شماره مصوب : 01 ـ 0710102000 ـ 81
نام و نام خانوادگی نگارنده/ نگارنده گان : علی مصطفی زاده
نام و نام خانوادگی مجری مسئول ( اختصاص به پروژه ها و طرحهای ملی و مشترک دارد ) : -
نام و نام خانوادگی مجری / مجریان : علی مصطفی زاده
نام و نام خانوادگی همکاران : ـ
نام و نام خانوادگی مشاور (ان ) : حسن صالحی ، میر یوسف یحیی زاده
محل اجرا : آذربایجان غربی
تاریخ شروع : 1380
مدت اجرا : یک سال
ناشر : مؤسسه تحقیقات شیلات ایران
شمارگان ( تیتراژ ) : 30 نسخه
تاریخ انتشار : سال 1384
حق چاپ برای مؤلف محفوظ است . نقل مطالب ، تصاویر ، جداول ، منحنی ها و نمودارها با ذکر مأخذ بلامانع است .