چکیده
هر ساله تعداد زيادي از مولدين طبيعي ماهیان خاویاری در زمان تكثير مصنوعي به دليل عدم قابليت سازگاري به تغذيه در شرايط پرورشي از چرخه حيات خارج مي‌‌شوند. بطوريكه، در حال حاضر يكي از مشكلات و نيازهاي اصلي بخش اجرا همين موضوع مي‌‌باشد. بمنظور انجام تحقیق كاربردي، در مجموع 10 عدد از مولدين تاسماهي ايراني و 8 عدد از مولدین ازون‌‌برون طبیعی (دریایی) صيد شده از حاشيه جنوبي درياي خزر و انتقال يافته به مجتمع تکثیر و بازسازی ذخایر ژنتیکی شهيد بهشتي انتخاب، و مورد تزریق هورمون GnRH قرار گرفتند. برای تکثیر مولدین، بجاي استفاده از روش متداول كشتن مولدين هنگام تخمكشي، از روش ريز برش مجراي تخمكبر يا ميکروسزارين (ايجاد شکافي بطول 3 - 5/1 سانتيمتر در ناحيه مجراي تخمبر و پس از وارد كردن فشار جزئي در ناحيه شكمي ماهي) استفاده شد. سپس مولدين تکثیر شده در استخرهاي کورانسکي تحت شرايط كنترل شده برای سپري‌‌کردن دوران نقاهت نگهداري شدند. تعداد 3 مخزن فایبرگلاس 20 تنی مجهز به سیستم آبرسانی چاه و رودخانه و نیز سیستم هوادهی برای نگهداری و پرورش مولدین در نظر گرفته شد. براي تغذيه مولدين از جیره‌‌های غذایی مختلف شامل رژیم غذايی الهام گرفته از طبیعت، يک ترکيب غذايي خميري حاوي 49 درصد پروتئين، 14 درصد چربي، 20 درصد کربوهيدرات و مکملهاي غذايي ديگر شامل ويتامينها و مينرالها و جاذب‌‌هاي غذايي و در نهایت جیره‌‌های کنسانتره تجاری استفاده شد. تعيين روند رشد گناد طي دوره نگهداري به روش اولتراسونوگرافی و نیز سنجش سطوح هورمون‌‌هاي استروئيد جنسي (17 آلفا - هيدروكسي تستوسترون، پروژسترون و 17 بتا - استراديول) انجام شد. نتایج نشان داد از تعداد 10 تاسماهی ایرانی طبیعی مورد آزمایش (5 ماده و 3 نر)، بعبارتی 80 درصد آنها به تغذیه در شرایط پرورشی عادت نموده و افزایش رشد سوماتیک معنی‌‌داری نشان دادند. روند رشد سوماتیک (وزنی) ماهیان تا زمان عادت‌‌دهی نزولی بوده، و پس از سازگاری به تغذیه، به روند عادی برگشته، و سپس صعودی می‌‌شد. بطوریکه، یکی از مولدین ماده تاسماهی ایرانی از 20 کیلوگرم در هنگام شروع آزمایش، به 34 کیلوگرم در هنگام تخمک‌‌دهی رسید. از نظر رشد گنادیک نیز رشد اووسیت‌‌ها و اسپرماتوسیت‌‌ها مشاهده گردید که تغییرات معنی‌‌دار سطوح هورمونهای استروئید جنسی، آنزیم آلکالین فسفاتاز و یون کلسیم مؤید آن بود (05/0 ≥P). بطوریکه، یک مولد ماده و 1 مولد نر تاسماهی ایرانی طبیعی پس از 5/3 سال به تخمک‌‌دهی و اسپرم‌‌دهی مجدد رسیدند. قطر تخمک تولید شده 9/2 میلی‌‌متر بود. مولد ماده رسیده مجدداً مورد تزریق هورمون LHRHA2 قرار گرفت که به دلیل افزایش ناگهانی دما تخمک‌‌ها اووله نشدند. از یک مولد نر تاسماهی ایرانی نیز 200 سی‌‌سی اسپرم با کیفیت و با میزان تحرک بالای 85 درصد استحصال شد که منجمد گردید. از تعداد 8 ماهی ازون‌‌برون مورد مطالعه، در نهایت 5 ماهی (شامل 4 ماده و 1 نر)، بعبارتی 5/62 درصد به تغذیه در شرایط پرورشی عادت نمودند که در حال رشد گنادیک و سوماتیک می‌‌باشند که یکی از مولدین ماده در ابتدای مرحله IV بوده، که برای تکثیر مجدد آن برنامه‌‌ریزی خواهد شد. بر اساس نتایج حاصل، ماهیان خاویاری طبیعی تا زمان عادت‌‌دهی به تغذیه در شرایط پرورشی به دستکاری و استرس ناشی از آن بسیار حساس بوده، ولی پس از سازگاری به استرس مقاوم‌‌تر می‌‌شوند. بنابراین، توصیه می‌‌شود تا زمان سازگاری کامل به تغذیه در شرایط پرورشی از هرگونه دستکاری ماهیان خاویاری طبیعی اجنتاب گردد. در مجموع، با توجه به نتایج حاصل، بیوتکنیک نگهداری مولدین طبیعی ماهیان خاویاری بدست آمده و اجرای آن در مراکز اجرایی توصیه می‌‌گردد.