چکیده
در عملیات آبزی پروری، تغذیه مناسب در بهبود رشد و حفظ سلامت ماهیان اهمیت دارد به طوریکه بیش از نیمی از هزینه ها مربوط به تغذیه می شود. قزل آلای رنگین کمان مهمترین گونه سردآبی در کشور است. این تحقیق با هدف بررسی تاثیر مکانیزاسیون بر مدیریت تغذیه و غذادهی مزارع دو منظوره کشاورزی پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان استان مرکزی در30 مزرعه واقع در5 شهرستان استان مرکزی به ترتیب شامل فراهان (6 مزرعه)، اراک (11 مزرعه)، خنداب (3 مزرعه)، شازند (7مزرعه)و خمین (3مزرعه) در سال 1400انجام شد. مزارع مورد بررسی با توجه به میزان تولید و با همکاری و طبق نظر شیلات استان انتخاب شدند. کارشناسان محقق با اعزام به مزارع معرفی شده و تهیه مستندات لازم درخصوص تجهیزات موجود و فعال مکانیزاسیون و تکنولوژی های بکار رفته و تولید واقعی در مزرعه، نوع غذای مصرفی،کارخانه سازنده خوراک، تراکم ذخیره سازی ماهیان، وزن و طول اولیه و ثانویه، زمان غذادهی، نوع غذاده (اتوماتیک، دستی) و تعداد دفعات غذادهی، هم اندازه بودن ماهیان، وضعیت و نحوه انبار مواد خوراکی، اطلاعات موردنیاز را از طریق تکمیل پرسشنامه تهیه نمودند. برخی فاکتورهای فیزیکی شیمیایی آب مرتبط نظیر اکسیژن محلول، pH، ازت نیتریته، ازت آمونیاکی، ازت نیتراته، فسفر فسفاته و کل مواد جامد معلق با نمونه برداری از آب ورودی و خروجی مزارع اندازه گیری شد. شاخص های رشد و تغذیه ای مزارع شامل ضریب تبدیل غذایی، شاخص وضعیت، میزان رشد ویژه، میزان رشد موثر، میزان اخذ غذای روزانه، افزایش وزن و کارایی غذادهی تعیین شد. به لحاظ تجهیزات و ادوات مکانیزه موجود در مزارع، 27 مزرعه(90 درصد) دارای برج هواده، 7 مزرعه(4/23 درصد) دارای درام فیلتر، 16 مزرعه(3/53 درصد) دارای استخر رسوب گیر، 2 مزرعه(7/6 درصد) دارای غذاده نیمه اتوماتیک، 30 مزرعه(100 درصد) دارای دستگاه های هوادهی( اسپلش، ایرجت، بلوئرفورس، کمبوجت...) بودند. کلیه مزارع مورد بررسی فاقد اکسیژن سنج، pH متر، کیت سنجش کیفیت آب بودند. همچنین 9 مزرعه(30 درصد) دارای سیستم تهویه(هواکش) در انبار غذا، 20 مزرعه(7/66 درصد) برخوردار از پالت در انبار غذا، 23 مزرعه(7/76 درصد) دارای برنامه رقم بندی، 7 مزرعه(3/23 درصد) دارای برنامه قطع غذادهی یک روز در هفته و 17 مزرعه(7/56 درصد) دارای سیستم آب برگشتی بودند. بین 30 مزرعه مورد بررسی تنها دو مزرعه(7/6 درصد) در شهرستان های خنداب (مزرعه15) و اراک (مزرعه30) مجهز به غذاده نیمه اتوماتیک دست ساز بودند. با وجود کاهش هزینه کارگری و کاهش بار بیوژن نیتروژنه و فسفره پساب، استفاده از غذاده نیمه اتوماتیک تاثیر مثبت معنی داری بر ضریب تبدیل غذایی نداشت. در شهرستان های خمین و خنداب با توجه به یکدست بودن کارخانه سازنده خوراک مصرفی و کیفیت خوراک ها، مدیریت تغذیه ای مطلوب تری وجود داشته است. مکانیزاسیون و نوع غذا بر روند رشد ماهی تاثیر گذار بوده و بهبود مدیریت تغذیه ای، استفاده کارآمدتر از منابع با بهینه سازی و انتخاب صحیح نوع، مقدار، روش و زمان مصرف خوراک موجب افزایش بهره وری اقتصادی استخرهای دو منظوره کشاورزی پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان استان مرکزی می شود. استفاده از هواده ها، انواع اسپلش ها و ایرجت ها در تامین نیاز اکسیژنی ماهی نقش بسزایی داشتند. با وجود اینکه فاکتورهای آب اکثر مزارع مورد بررسی در حد قابل قبول برای پرورش قزل آلای رنگین کمان بود، متغیرهای مختلفی از جمله میزان تولید، مقدار و کیفیت غذا، مدیریت بهداشتی، تراکم، وزن ماهی، نحوه و میزان شستشوی استخرها، تخلیه نامناسب استخرها، عدم بکار گیری سیفون بین دو خروجی، عدم اجرای الگوهای شیلاتی، سیفوناژ و تخلیه نامناسب، احداث استخر رسوب گیر، رقم بندی ماهیان، نگهداری خوراک و دارو به صورت مناسب و بهداشتی، تعبیه هواکش و نصب توری در پنجره های موجود در انبار، آزمایش دوره ای پارامترهای فیزیکی شیمیایی و میکروبی آب، می توانند در عملکرد مزرعه موثر بوده و موازنه فاکتورهای فیزیکی شیمیایی آب را بر هم بزنند و کارایی دستگاه ها و تجهیزات مکانیزاسیون به کار رفته در مزارع یاد شده را به چالش بکشند.