چکیده
مطالعه حاضر در راستای افزایش بهرهوری مولدین، ارتقای عملکرد تولیدمثل، درصد زندهمانی لارو و بچه فیل‌ماهی پرورشی (Huso huso) به منظور بهینه سازی بهرهوری مولدین و جیره غذایی آنها در سه فاز مطالعاتی طراحی و اجرا گردید.
در راستای اجرای پروژه در فاز اول (تاثیر تیامین بر تغییرات فیزیولوژیک و عملکرد تولید مثلی فیل‌ماهی پرورشی): تعداد 97 عدد مولد فیل‌ماهی در مرحله رسیدگی جنسی 3 به 4 با میانگین وزن 38 کیلوگرم در 4 حوضچه بتنی گرد (قطر 8 متر - مساحت 50 متر مربع- ارتفاع آبگیری 6/1 متر- حجم آبگیری 80 متر مکعب- دبی آب 7/2 لیتر بر ثانیه) تقسیم و با جیره غذایی ویژه مولدین محتوی سطوح مختلف 0، 5، 10 و 20 میلیگرم تیامین هیدروکلراید درکیلوگرم جیره (محتوی 49 درصد پروتئین، 4300 کیلوکالری درکیلوگرم انرژی قابل هضم، 14 درصد چربی، 22 درصد کربوهیدرات قابل هضم، 600 میلی گرم ال کارنتین و 2/1 درصد اسید چرب لینولئیک و ریز مغذیهای مورد نیاز بصورت سوپرمکمل) مورد تغذیه قرار گرفتند. در پایان هر سال، ماهیان زیست سنجی شده و پارامترهای رشد مانند وزن نهایی، افزایش وزن کسب شده، نرخ رشد ویژه و درصد افزایش وزن بررسی شدند که اختلاف معنی داری در پارامترهای رشد بین تیمارها دیده نشد (05/0P˃). برخي شاخص‌‌هاي توليد‌‌مثلي از قبيل ميانگين سطوح تستوسترون (T) و استراديول (E2) و 17 بتا – استراديول در انتهای دوره بطور معني‌‌داري در تيمارهای 10 و 20 گرم در كيلوگرم تیامین نسبت به نمونه شاهد افزايش يافت (05/0P<). در انتهای دوره پرورش مقادیر متوسط G6PDH (گلوگز شش فسفات دهیدروژناز) در ماهیان تغذیه شده با سطوح 10 و 20 میلی گرم بطور معنیداری نسبت به نمونه شاهد بالاتر بود.
میزان تیامین کل تخم حاصل از ماهیان تغذیه شده با سطوح 10 و 20 میلیگرم تیامین، به طور معنی داری نسبت به نمونه شاهد افزایش یافت (05/0p<). مشخص گردید که اضافه نمودن تیامین باعث افزایش میزان تیامین و در نتیجه افزایش اندازه تخمک در مولدین گردید. این مطالعه نشان داد که تیامین عملکرد تولید مثلی ماهیان را تحت تأثیر قرار میدهد، به طوریکه بالاترین میزان قطر تخمک در ماهیان تغذیه شده با سطوح 10 و 20 میلی گرم تیامین مشاهده شد. با توجه به اهمیت تیامین در سنتز کربوهیدرات به نظر میرسد افزایش تیامین در ماهیان باعث افزایش ویتلوژنین و در نهایت درشت تر شدن اندازه تخم شده باشد. دو سال پس از تغذيه با تیامین تعداد 20 عدد از مولدين به مرحله IV رسيدگي جنسي رسيدند كه اغلب مربوط به تيمار تغذیه شده با سطوح 10 و 20 میلیگرم تیامین در كيلوگرم جیره بود که منجر به تولید تخمکهایی با قطر 56/3 تا 81/3 میلیمتر شد. میانگین، نسبت خاویار به وزن بدن در مولدین فیل‌ماهی در پروژه مذکور 74/13درصد بوده که از نرخ بسیار مناسبی برخوردار میباشد. با توجه به تحقیق حاضر، به نظر میرسد تیامین می‌تواند بر برخی از پارامترهای فیزیولوژیک و تولید مثلی اثر بگذارد و یک ماده موثر در تولید مثل ماهیان خاویاری باشد که نیاز به مطالعات کاملتری دارد.
فاز دوم (اثر غوطه‌وری تخم در سطوح مختلف تیامین محلول در آب بر بهبود شاخصهای انکوباسیون و رشد لارو فیل‌ماهی پرورشی): به‌منظور بررسی اثر تیامین بر شاخصهای انکوباسیون فیل‌ماهی تخم‌های حاصل از تکثیر مولدین نر و ماده پرورشی پس از لقاح و در زمان جذب آب به‌ترتیب با چهار تیمار و سه تکرار در هر تیمار شامل غلظت‌های شاهد (صفر میلیگرم تیامین در لیتر آب)، T500 (500 میلیگرم تیامین در لیتر آب)، T1000 (1000 میلیگرم تیامین در لیتر آب) و T1500 (1500 میلیگرم تیامین در لیتر آب) به مدت 30 دقیقه به روش غوطه‌وری تحت درمان با تیامین محلول در آب قرار گرفتند. سپس تخم ها پنج بار با آب تازه شستشو داده و تا زمان تخم‌گشایی در انکوباتورهای مخصوص نگهداری شدند. شاخصهای انکوباسیون و رشد لارو از 24 ساعت پس از لقاح تخم تا 44 روز پس از شروع تغذیه فعال لارو بررسی شدند. نتایج نشان داد که بیشترین و کمترین بازماندگی تخم از 24 ساعت پس از لقاح تا زمان تخم‌گشایی به ترتیب در تیمار T500 و تیمار شاهد بود (05/0p<). تیامین در سطوح T1000 و T1500 توانست منجر به افزایش معنی‌دار طول و وزن به دست آمده در انتهای دوره شود (05/0p<). همچنین غوطه‌وری تخم در تیامین محلول توانست منجر به افزایش نرخ رشد ویژه و درصد افزایش وزن بدن در دو تیمار T1000و T1500 در روز 36 پس از شروع تغذیه فعال گردد (05/0p<). ضریب تبدیل غذایی، کارایی پروتئین و کارایی چربی در تیمارهای T500 و شاهد به طور معنیداری کمتر از سایر تیمارها بود (05/0p<). کمترین درصد بازماندگی لارو از زمان شروع تغذیه فعال تا 44 روز بعد در تیمار شاهد مشاهده شد (05/0p<). در مجموع نتایج تحقیق نشان داد، غوطه‌وری تخم در محلول تیامین می‌تواند منجر به افزایش رشد و بازماندگی لارو گردد. لذا پیشنهاد میشود که تخم فیل‌ماهی پس از لقاح به مدت 30 دقیقه در محلول تیامین حداقل به‌میزان 1000 میلی گرم در لیتر قرار داده شود.
فاز سوم: تأثیر سطوح مختلف تیامین جیره غذایی بر رشد، ترکیب لاشه، آنزیمهای گوارشی و برخي فراسنجههای خونشناسی و بيوشيميايي سرم خون بچه فیل‌ماهی پرورشي): تیامین یک ماده مغذی حیاتی در مرحله لاروی و رشد ماهی است، بنابراین مطالعه حاضر با هدف بررسی اثرات مکمل غذایی تیامین بر بقا، عملکرد رشد و پارامترهای بیوشیمیایی لاروهای فیل‌ماهی و نیز اثر این مکمل بر پاسخ‌های فیزیولوژیکی، ایمنی و آنتی‌اکسیدانی در فیلماهیان جوان طراحی و اجرا شد. بدین منظور بررسی به صورت دو مرحلهای انجام گردید: مرحله اول بررسی اثر تیامین برای لاروهای تا 3 گرم و مرحله دوم برای ماهیان با وزن 3 گرم به مدت 12 هفته بود. لاروهای ماهی از وزن 50 میلیگرم (18 روز پس از تفریخ) تا 3 گرم (44 روز پس از تفریخ) با جیره‌‌های حاوی 0 (شاهد)، 5، 10 و 20 میلی گرم بر کیلوگرم تیامین تغذیه شدند. تیامین به طور قابل توجهی بقای لارو، سرعت رشد، فعالیت آنزیمهای گوارشی، پروتئین و خاکستر کل بدن را افزایش، اما چربی کل بدن، رطوبت، آلانین آمینو ترانسفراز و آلکالین فسفاتاز را کاهش داد. بیشترین میزان بقا و خاکستر کل بدن در تیمار 20 میلیگرم بر کیلوگرم تیامین مشاهده شد. بیشترین فعالیت پروتئین و لیپاز کل بدن در تیمار 10 میلی گرم بر کیلوگرم تیامین ملاحظه گردید. بیشترین سرعت رشد، فعالیت آمیلاز و همچنین کمترین مقدار چربی کل بدن، آلانین آمینو ترانسفراز و آلکالین فسفاتاز در تیمارهای 10 و 20 میلیگرم بر کیلوگرم تیامین مشاهده شد. همه ماهی‌های تیمار شده با تیامین فعالیت‌های پپسین و کیموتریپسین مشابهی را نشان دادند به گونهای که فعالیت آنزیمهای ذکر شده، بالاتر از تیمار شاهد بود. هیچ اثر قابل توجهی از مکمل تیامین در رژیم غذایی بر روی تریپسین، لیزوزیم کل بدن، کمپلمان، فعالیت لاکتات دهیدروژناز و سطوح ایمونوگلوبولین (IgM) وجود نداشت. با توجه به نتایج به دست آمده، مصرف 10 تا 20 میلیگرم بر کیلوگرم مکمل تیامین می‌تواند عملکرد لارو فیل‌ماهی را افزایش دهد.
برای انجام فاز دوم آزمایش، ماهی‌‌ها به مدت 12 هفته با جیره‌‌های حاوی 0 (شاهد)، 5 (TS5)، 10 (TS10)، و 20 (TS20) میلیگرم بر کیلوگرم تیامین تغذیه شدند. افزایش معنیداری در شاخصهای رشد ماهیان تغذیه شده با سطوح مختلف تیامین نسبت به گروه شاهد گزارش شد. مقدار پروتئین کل بدن به طور معنیداری در ماهیان تغذیه شده با مکمل تیامین افزایش یافت و بیشترین میزان پروتئین بدن در ماهیان تیمار TS10 مشاهده شد. فعالیت آنزیمهای گوارشی (تریپسین، لیپاز، پپسین و آمیلاز) به طور معنیداری در ماهیان تغذیه شده با جیره‌‌های حاوی تیامین افزایش یافت. فعالیت آنزیمهای آلکالین فسفاتاز، آلانین آمینو ترانسفراز و آسپارتات آمینو ترانسفراز به طور معنیداری در تیمارهای 10TS و 20TS در مقایسه با تیمار شاهد کاهش و پارامترهای ایمونولوژیک هومورال به طور قابل‌‌توجهی در رژیمهای غذایی حاوی تیامین نسبت به گروه شاهد افزایش یافت. مکمل تیامین جیره به طور معنیداری فعالیت لیزوزیم و کمپلمان و نیز مقدار ایمونوگلوبولین (IgM) سرم خون را در مقایسه با گروه شاهد افزایش داد. فعالیت لیزوزیم و مقدارIgM به طور معنیداری در تیمارهای TS10 و TS20 بالاتر از تیمار TS5 بود. فعالیت آنزیمهای سوپراکسید دیسموتاز، گلوتاتیون پراکسیداز، گلوتاتیون ردوکتاز، گلوتاتین اس ترانسفراز و ترنسکتولاز اندازه‌‌گیری شده در کبد ماهیان تیمارهای TS10 و TS20 به طور معنیداری بیشتر از تیمار شاهد بود. فعالیت آنزیم کاتالاز کبد در تیمارهای تغذیه شده با مکمل تیامین نیز بالاتر از تیمار شاهد بود. در عوض، مقدار مالون دیآلدئید تیمارهای TS5، TS10، و TST20 طور قابل‌‌توجهی کمتر از تیمار شاهد بود. اگرچه تمام سطوح تیامین (20-5 میلیگرم در کیلوگرم) اثرات مفیدی بر روی فاکتورهای مختلف آزمایش شده نشان داد، مقدار 10 میلیگرم بر کیلوگرم تیامین اثر مثبتی بر اکثر فاکتورهای آزمایش شده داشت.
بنابراین این غلظت از مکمل تیامین، برای افزودن به رژیم غذایی فیلماهیان جوان جهت بهبود رشد و سلامت آنها توصیه میشود. با اجرایی شدن این دستاورد در مزارع پرورش ماهیان خاویاری، ضمن کاهش هزینههای پرورش به دليل كاهش زمان بلوغ، افزایش راندمان تکثیر و کاهش تهاجم به منابع طبیعی و بازسازی ذخایر این گونه و تجاري سازی آن، گامی موثر در راستای تأمین بخشی از تخم لقاح یافته، لارو مورد نیاز صنعت آبزی پروری و تولید بچه ماهیان خاویاری و در نهایت تضمین سلامت جامعه و امنیت غذایی کشور خواهد بود. این موضوع می‌تواند استراتژی مهمی جهت توسعه پایدار در صنعت پرورش ماهیان خاویاری و اقتصادی نمودن آن در كشور باشد.