چكيده
هدف از این پروژه بررسی پارامترهای محیطی و مواد مغذی طی سه سال (1389 و 1388،1387) در فصول، ایستگاهها و نواحی مختلف حوزه جنوبی دریای خزر براساس به منظور توسعه آبزی پروری دریایی (قفس و پن) بوده ¬است. نمونه برداری بصورت فصلي (بهار: ارديبهشت، تابستان: مرداد، پائيز: آبان، زمستان: اسفند) و در اعماق 5، 10، 20 و50 متر صورت گرفت. ضمناً به لحاظ شیب بستر و امکان استقرار پن در نواحی شرقی و غربی و همچنین امکان استقرار قفس در منطقه مرکزی، پارامترها در منطقه مرکزی تا عمق 50 متر و در نواحی شرقی و غربی تا عمق 20 متر تنظیم گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که تغییرات سالانه دمای آب، pH، اکسیژن محلول، شوری و شفافیت طی سالهای 1387، 1388 و 1389 به ترتیب برابر 13/19-32/18، 21/19-91/16 و 74/20-84/17 درجه سانتیگراد، 32/8-28/8، 44/8-35/8، 41/8-34/8، 14/8-03/8، 13/10-16/8، 32/8-43/7 میلی گرم بر لیتر، 58/12-85/11 ،93/11-07/11، 60/11-69/9 گرم بر لیتر، 74/3-25/3، 28/3-53/2، 80/3-50/3 متر بوده است. همچنین محدوده¬ی غلظت یون ازت آمونیمی، ازت نیتراتی و فسفر معدنی طی سالهای 1387، 1388 و 1389 به ترتیب برابر 98/21-83/19، 56/53-19/41، 08/25-50/14 ،01/20-2/18، 82/26-22/18، 83/28-22/16 و 33/7-89/6، 38/8-43/6، 17/11-57/9 میکروگرم بر لیتر ثبت گردید. تغییرات سطح تروفیکی نشان داد که براساس پارامترهای مختلف شرایط دریای خزر از الیگوتروف تا مزو-یوتروف متغیر بوده است. مقایسه سالهای مختلف نشان داد که شکست دمایی در ناحیه غربی نسبت به نواحی دیگر افزایش داشت. کاهش شفافیت در فصل تابستان و پاییز را می توان به شكوفايي شانه دار که سبب کدورت آب می گردد مرتبط دانست. اما شفافیت کم زمستان ناشی از رشد فیتوپلانکتون است. در میان دریاهای جهان، دریای خزر pH بالایی دارد که این بدلیل نوع ترکیبات شیمیایی ورودی به دریا از طریق رودخانه ها و نیز بستر دریا می باشد. نتایج این تحقیقات این ادعا را تایید ميكند بطوريكه میانگین سالانه pH در حوزه جنوبی دریای خزر در نواحی و لایه های مختلف بیش از 00/8 بوده است. نقطه حداكثر DO در زمستان تحت تاثير هر دو عامل افزايش تراكم فيتوپلانكتون و حلاليت گاز اكسيژن در آب بوده است. با مقایسه سالهای مختلف میتوان دریافت که افزایش غلظت آمونیم در سال 1388 نسبت به سالهای 1387 و 1389 تقریبا دو برابر بوده است. این افزایش بر فزونی فعالیت های بیولوژیکی در این منطقه دلالت دارد. در تحقیقات حاضر فقط در سال 1388 غلظت ازت آمونیمی دو برابر ازت نیتراتی و نیز بیش از 42 میکروگرم برلیتر بود. بنابراین فیتوپلانکتون ترجیحاً از این فرم ازت استفاده نمود. اما میانگین در سالهای 1387 و 1389 کمتر بوده است که نشان دهنده مصرف ازت نیتراتی در نواحی مختلف می باشد. با مقایسه نتایج سال 1375 در نواحی مختلف با تحقیقات سالهای مختلف 1387، 1388 و 1389 می توان دریافت که کاهش غلظت فسفر معدنی (DIP) 5/1 و 2 برابر بوده است. به طوركلي، پارامترهای محیطی و مواد مغذی در نواحی مختلف حوزه جنوبی دریای خزر، متفاوت بوده است که بیانگر تاثیرات عوامل مختلف ساحل، رودخانه ها، تالابها، تلاطم دریا، آبهای سرد شمالی و همچنین چرخش های سیکلونی و آنتی سیکلونی بوده است. ضمن آنكه، تعیین سطح تروفیکی اکوسیستم براساس تک متغیری جامع نیست و بهتر است از روش چند متغیره به همراه پارامترهای زیستی بهره جست تا به نتیجه مطلوب¬تر و جامع¬تر دست یافت. همچنین در حوزه جنوبی دریای خزر مناطق دور از ساحل (اعماق بین 20 تا 50 متر) بیشتر شرايط مناسب برای ماهیان مختلف در محیط های محصور (قفس) مهیا می باشد. از آنجاییکه در دریای خزر در دهه هشتاد 4 بار شکوفایی جلبکی (گونه هاي سمی و مضر) به وقوع پيوسته است، شایسته و بایسته است که استقرار قفس ها در مکان های مناسب با رویکرد احتیاطی بیشتری صورت پذیرد. بنابراین پیشنهاد می گردد که سازمان شیلات ایران با مشارکت بخش خصوصی، تجربه کشور های دیگر را در امر پرورش ماهیان مختلف در قفس بکار گمارد تا پس از تعيين آثار مثبت و منفی زیست محیطی (اجرای طرح پایلوت) آن، میزان برداشت قابل قبول و مجوزهای لازم تعيين گردد.