چکیده
رودخانه هراز از رودخانه هاي مهم حوضه آبريز درياي خزر که بطور گسترده¬ای در صنعت آبزي پروري مورد بهره برداری قرار می گیرد. باتوجه به نزديكي مزارع به يكديگر، ضرورت دارد که تاثير متقابل فعالیت های آبزي پروري و کیفیت آب اين رودخانه مورد بررسي قرار گيرد تا آبزي پروري در آن به نحو مطلوب صورت گیرد. مطالعه حاضر به بررسی کیفیت آب رودخانه هراز براساس مقایسه مقادیر پارامترهای محیطی با استانداردهای مختلف و محاسبه شاخص کیفیت طی فصول مختلف پرداخته است. تعداد 84 نمونه آب در 6 ایستگاه ورودی و 6 ایستگاه خروجی کارگاههای پرورش قزل آلا در سال 97-1396جمع آوری شدند. نمونه های آب بر اساس روش¬های استاندارد و عمدتاً از طریق تیتراسیون و اسپکتروفتومتری اندازه‌گیری گردیدند. طبق نتایج، دامنه تغییرات دمای آب (0/17-0/4 درجه سانتی‌‌گراد)، دمای هوا (0/28-0/5 درجه سانتی‌‌گراد)، DO (24/14-36/7 میلی¬گرم بر لیتر)، BOD5 (80/20-20/0 میلی¬گرم بر لیتر)، COD (40/41-50/3 میلی¬گرم بر لیتر)، EC (650-345 میکروزیمنس ¬بر سانتیمتر)، کدورت (NTU 81-2)، TSS (72/0-01/0 گرم بر لیتر)، pH (15/8-98/6)، فسفرکل/فسفر(15/0-01/0 میلی¬گرم بر لیتر)، فسفات (20/0-01/0 میلی¬گرم بر لیتر)، آمونیم (313/0-020/0 میلی¬گرم بر لیتر)، آمونیاک (36/4-14/0 میکرگرم برلیتر)، نیتریت (21/0-01/0 میلی¬گرم بر لیتر)، تعداد کلیفرم مدفوعی (CFU/100ml30000-9) و شاخص کیفیت آب (IRWQISC) (5/98-5/48) بوده است. کیفیت آب این رودخانه براساس میانگین پارامترهای آلودگی آلی (BOD5 و COD) در کلاسIII (آلودگی کم) قرار گرفت و فعالیت¬های انسانی، عامل اصلی در افزایش مواد آلی رودخانه نبود. غلظت آمونیم و نیتریت در حد مجاز کیفیت رودخانه بوده اما غلظت فسفات در تمام ایستگاه¬ها و فصول مختلف بیش از حداکثر مجاز رودخانه¬های عاری از آلودگی بوده¬است. نتیجه اینکه رودخانه هراز، بر اساس 68 درصد از کل داده ها و نیز میانگین کل (کمتر از 61) شاخص کیفیت آب، دارای کیفیت نسبتاً خوب بود. پایین ترین (متوسط) و بالاترین (بسیار خوب) کیفیت آب رودخانه هراز عمدتاً بترتیب در خروجی ها و ورودی های کارگاه¬ها ثبت شد. در بعضی از کارگاه¬ها آب در هر دو ایستگاه ورودی و خروجی دارای کیفیت بسیار خوب بود و بر خلاف سایرکارگاه¬ها کاهش کیفیت نشان نداد. لذا بنظر می رسد که علاوه بر شرایط فصلی از قبیل شرایط محیطی، تغییرات فصلی و میزان بارندگی (عوامل قهری)، نحوه مدیریت کارگاه¬ها (عوامل انسانی) در حفظ کیفیت آب موثر بوده است. نتایج رگراسیون گام به گام نشان داد که تعداد کلیفرم مدفوعی با دارا بودن ضریب رگراسیون معنی دار (05/0p<) بالا بیشترین تاثیر را بر کیفیت آب رودخانه هراز در کل ایستگاه¬ها، ورودی¬ها و خروجی ها داشت. پس از آن پارامترهای اکسیژن محلول، اکسیژن خواهی بیولوژیک و فسفات نقش مهمی در تغییر کیفیت آب نشان دادند. همچنین مقایسه نتایج این تحقیق با سالهای گذشته نشان می دهد که میزان بار میکروبی و TSS (کدورت) افزایش قابل ملاحظه¬ای داشته است. این امر بیانگر نقش بارز کارگاه های استحصال شن و ماسه، دپوی زباله های شهری و جاده سازی، فاضلابهای مسکونی، خدماتی و تفریحی بعنوان عوامل انسانی در آلودگی رودخانه هراز می باشد. بطور کلی میانگین شاخص کیفیت آب در ایستگاه-های ورودی (68) برای پرورش انواع ماهیان مناسب است. میانگین شاخص کیفیت در کل ایستگاهها نشان داد که آب رودخانه هراز دارای شمارش ميكربي قابل قبول، برای پرورش ماهي و حيات وحش است اما براي پرورش قز ل آلا آلوده و بحرانی است.