چکیده
این تحقیق در راستای طرح مطالعه تکثیر طبیعی ماهی سفید دریای خزر در رودخانه های نسارود و خیرود استان مازندران درسال 1397 اجرا گردید. رودخانه خیرود یکی از رودخانه های مهم در غرب استان مازندران از منظر مهاجرت مولدین ماهی سفید جهت تکثیر طبیعی می باشد که توسط سازمان شیلات مورد محافظت قرار می گیرد و رودخانه نسارود نیز به دلیل داشتن دبی مناسب آب برای استقرار شیل جهت بازسازی ذخایر ماهی سفید از سوی سازمان شیلات انتخاب گردید. هدف از این پژوهش بررسی گروه های زیستی و پارامترهای غیرزیستی رودخانه های نسارود و خیرود، ارزیابی بهداشتی و بالینی مولدین ماهی سفید در داخل شیل، تعداد بچه ماهی تولید شده در شیل بود. جهت نمونه برداری برای پایش رودخانه نسارود با توجه به وضعیت استقرار شیل و پایش مهاجرت مولدین ماهی سفید جهت تکثیر طبیعی تعداد ۴ ایستگاه در هر رودخانه انتخاب شدند. نمونه برداری بصورت ماهانه وپارامترهای اندازه گیری شده شامل فیزیکی و شیمیایی آب، فلزات سنگین، سموم کشاورزی، فیتوپلانکتون، زئوپلانکتون، ماکروبنتوز، آلودگی میکروبی و بهداشت و بیماری ها ( ارزیابی بالینی، قارچی، انگلی) بوده است. نتایج نشان داد که از نظر آلودگی میکروبی آب رودخانه نسارود و خیرود در طبقه با کیفیت خوب قرار گرفتند. اختلاف معنی داری از نظر گروههای میکروبی (کل باکتری، کل کلیفرم و کلیفرم مدفوعی) در ماههای مختلف وجود داشت (05/0>p). از نظر بررسی بالینی و بهداشتی مولدین ماهی سفید در شیل مستقر در رودخانه نسارود نشان داد که از نظر ظاهری علایم بالینی مانند زخم، خونریزی در سطح بدن، خوردگی باله، فلس ریختگی، قارچ زدگی در سطح بدن و آبشش ها مشاهده گردید که این امر می تواند به دلیل نحوه صید، انتقال از پره به شیل، استرس، دمای آب، زمان نمونه برداری، جنس بستر، عمق آب، سازه شیل، انتخاب محل شیل و ورود پساب های ناشی از باغات و مرکبات مرتبط باشد. از نظر مواد مغذی و نوترینت ها میزان آنها در هر دو رودخانه پایین تر از حد مجاز استاندارد ( مطابق با سازمان بهداشت جهانی) بود. نتایج نشان داد که تنوع گونه ای ماکروبنتوزی شناسایی شده در رودخانه خیرود بیشتر از نسارود بوده است. از گروههای فیتوپلانکتونی و زئوپلانکتون به ترتیب 80 و 14 گونه شناسایی شدند. نتایج نشان داد که شاخه Bacillariophyta غالب جمعیت فیتوپلانکتون را بخود اخصاص داده و میزان تراکم آن در رودخانه نسارود و خیرود به ترتیب 89% و 86% بود. شاخه Bacillariophyta برای بچه ماهیان خوش خوراک بوده که از بیشترین تنوع برخوردار بودند بطوری که 99% از محتویات دستگاه گوارش بچه ماهیان داخل شیل متعلق به این شاخه بود. براساس نمونه برداری در پایان دوره از رهاسازی بچه ماهیان حاصل از تکثیر طبیعی در داخل شیل، در مجموع از مساحت 408 متر مربع از شیل، میزان بچه ماهی تولید شده از 200000 تا 250000 عدد بچه ماهی با میانگین طول کل و وزن به ترتیب 39/3±87/19 میلی متر با دامنه طولی 23-13 میلی متر و19/0±17/0 گرم با دامنه وزنی 63/0-026/0 گرم بدست آمد. در رودخانه خیرود با توجه به برنامه تکثیر طبیعی از مجموع احتمالی 2000 عدد ماهی ماده مولد مهاجرت کرده به داخل رودخانه می توان بیان داشت که حدود 3 میلیون تا 5 میلیون بچه ماهی تولید شده باشد. در رودخانه نسارود بچه ماهیان از دامنه طولی 2/20-19 میلی متر با میانگین 08/0±03/20 میلی متر و دامنه وزنی ۱۰۶/0-۱۶۰/0 گرم با میانگین وزنی02/0± 134/0 گرم بود در حالی که در رودخانه خیرود بچه ماهیان سفید از دامنه طولی 8/50-20 میلی متر با میانگین 99/10± 53/30 میلی متر و دامنه وزنی از 92/2-1/0 گرم با میانگین 76/0 ± 89/0 گرم برخوردار بودند که از رشد طولی و وزنی بیشتری نسبت به نسارود برخوردار بودند. از نظر سنجش بالینی ماهیان مستقر در شیل، از موارد بسیار مهم جهت برنامه تکثیر طبیعی ماهی سفید در داخل شیل به منظور حفظ و بازسازی ذخایر آن باید اذعان نمود که چنانچه با برنامه ریزی و مدیریت صحیح صورت نگیرد در آینده نزدیک به چالش بزرگ همراه خواهد شد. بر اساس اطلاعات و نتایج بدست آمده حفظ و حراست از رودخانه ها در زمان مهاجرت ماهیان رودکوچ بویژه ماهی سفید (اسفند تا اردیبهشت) از دریا به رودخانه برای تکثیر طبیعی باید مورد توجه مسئولین ذی ربط قرار گیرد.