چکیده
کشور ایران با تولیدی نزدیک به 180 هزار تن دارای جایگاه نخست تولید ماهی قزل‌‌آلای رنگین کمان در دنیا می‌‌باشد. بنابراین توجه به این صنعت از نظر جلوگیری از شیوع و بروز انواع بیماریها ضروری به نظر می‌‌رسد. در همین راستا امروزه ساخت و استفاده از واکسن‌‌ها به عنوان یکی از مهمترین راههای برقراری شرایط ایمنی زیستی و از موثرترین روش‌‌های مقابله با بیماری‌‌های باکتریایی در مزارع پرورشی در حال توسعه می‌‌باشد. غالب واکسن‌‌های در دسترس آبزی‌‌پروری، مونووالانت می‌‌باشند، در حالیکه در محیط زیست ماهی، همواره گستره وسیعی از باکتری‌‌های مختلف و نیز مهاجم‌‌های ثانویه وجود دارند و استراتژی واکسیناسیون تنها با یک عامل، ممکن است قادر به محافظت در برابر یک پاتوژن خاص یا یک عامل بیماری باشد. بنابراین بکارگیری واکسن پلی والان از جهات مختلف نسبت به واکسن مونووالان (تک واحدی) ارجحیت داشته و استراتژی ایمنی‌‌سازی با چند عامل در تحریک پاسخ ایمنی موثرتر واقع شده و موجب برانگیخته شدن پاسخ ایمنی در برابر گستره وسیعی از بیماریها می‌‌گردد، علاوه بر آن کاهش هزینه و استرس ماهی را نیز به دنبال دارد. به همین منظور و با توجه به اینکه بیماری باکتریایی استرپتوکوکوزیس و یرسینیوزیس امروزه بعنوان یکی از مهمترین بیماری‌‌های ماهیان قزل الای رنگین کمان در آبزی پروری شناخته شده است. و از آنجا که در کشور ما هر دو عامل استرپتوکوکوس اینیایی و یرسینیا روکری با عث ایجاد عفونت و تلفات در ماهی قزل‌‌آلای رنگین کمان می‌‌گردند در این مطالعه به بررسی کارایی و ایمنی‌‌زایی واکسن دوگانه استرپتوکوکوس/یرسینیوز در ماهی قزل‌‌آلای رنگین کمان پرداخته شد. به همین منظور تعداد 300 قطعه ماهی قزل آلای رنگین کمان به وزن 2±25 گرم در 4 تیمار ایمن شده با واکسن استرپتوکوکوزیس، ایمن شده با واکسن یرسینیوز، ایمن شده با واکسن ترکیبی استرپتوکوکوس/یرسینیوز و گروه کنترل تقسیم شدند و طی یک دوره 60 روزه و در روزهای صفر، 30 و 60 نمونه‌‌برداری جهت تعیین میزان لایزوزیم، کمپلمان، قدرت باکتری‌‌کشی سرم، توتال پروتئین، آلبومین، گلوبولین، قدرت احیاء، شاخص‌‌های خونی و میزان عیار آنتی‌‌بادی انجام گرفت. همچنین بعد از روز 60 و به مدت 14 روز تیمارهای مذکور با دوز ایجاد کننده تلفات 50 درصد (LD50) هر باکتری (استرپتوکوکوس اینیایی و یرسینیا روکری) به صورت جداگانه مورد چالش قرار گرفتند. نتایج بیانگر افزایش معنی دار میزان لایزوزیم تیمار واکسن دوگانه در روز 60 بعد از واکسیناسیون نسبت به گروه کنترل بود (p<0/05). هرچند این افزایش نسبت به تیمار ایمن شده با واکسن استرپتوکوکوس و یرسینیوز تفاوت معنی‌‌داری نشان نداد. در مورد میزان فعالیت کمپلمان نیز در روز 30 و 60 افزایش معنی‌‌دار در تیمار ایمن شده با واکسن دوگانه نسبت به سایر تیمارها مشاهده شد. در مورد گلبول‌‌های سفید نیز افزایشی در تعداد آنها در تیمار ایمن شده با واکسن یرسینیوز و واکسن دوگانه نسبت به سایر تیمارها مشاهده گردید که در تیمار یرسینیوز این افزایش نسبت به گروه کنترل معنی‌‌دار بود (p<0/05). این در حالیست که سایر شاخص‌‌های ایمنی و همچنین شاخص‌‌های خونی تحت تأثیر ایمن سازی با واکسن قرار نگرفتند. نتایج مربوط به عیار آنتی بادی اختصاصی علیه استرپتوکوکوس اینیایی و یرسینیا روکری نیز حاکی از افزایش معنی‌‌دار میزان پادتن در روز 30 و 60 آزمایش در تیمارهای آزمایشی نسبت به گروه کنترل می‌‌باشد، هرچند این میزان در روز 60 نسبت به روز 30 کمتر می‌‌باشد. همچنین چالش باکتریایی نیز نشان داد که درصد تلفات تجمعی در تیمارهای ایمن شده نسبت به تیمار شاهد دارای اختلاف معنی‌‌دار می‌‌باشد. به عنوان نتیجه کلی می‌‌توان گفت که تجویز واکسن دوگانه استرپتوکوکوزیس/یرسینیوزیس در ماهی قزل‌‌آلای رنگین کمان علاوه بر ایجاد محافظت مناسب در برابر بیماری، به نحو مؤثری باعث ایجاد پاسخ ایمنی در برابر این دو بیماری گردید که قابل رقابت با هریک از واکسن‌‌ها به تنهایی می‌‌باشد. لذا تحقیق کارایی واکسن دوگانه فوق در سطح تجاری توصیه می‌‌گردد.