وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات و آموزشکشاورزی
مؤسسه تحقیقات شیلات ایران ـ پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی
06 ـ 0710340000 - 80
علیرضا میرزاجانی
با همکاری :
سیامک باقری ـ جلیل سبک آرا ـ حجت الهخداپرست ـ محمد ملکی شمالی ـ فرخ پرافکنده ـ شهرام قاسمی ـ حسین نگارستان
1381 ـ 1380
بررسی راههای کنترل شانه دار مهاجم
دریای خزر
استان گیلان
پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی
بخش اکولوژی منابع آبی
شماره ثبت
1056/84
چکیده
حضور شانه دار Mnemiopsis leidyi در دریای خزر و گسترش آن پس ازگذشت چند سال درسراسر حوزه دریای خزر بخصوص نواحی جنوبی آثار زیادی در اکوسیستم دریای خزر همانند دریای سیاه را سبب گشت که بصورت بحران صید کیلکا ماهیان آشکار گردید. بواسطه مشکلات بوجودآمده ، مطالعات جامع شانه داران دریای خزر و راههای مقابله با آن درقالب چندین پروژه به مرحله اجرا در آمد که این گزارش بخشی ازآن مطالعات محسوب میگردد. در این نوشتار راههای مقابله بیولوژیک باشانه دار و امکان استفاده ازگونه های بومی و غیربومی مورد بررسی قرارگرفت.
برای بررسی احتمال تغذیه ماهیان بومی دریای خزر از شانه داران محتوای گوارش 653 نمونه ماهی از 7 گونه طی سالهای 83 ـ 1381 درسواحل جنوبی دریای خزر مورد بررسی قرار گرفت که درآن متغیرهای شاخص تهی بودن لوله گوارش ، طول نسبی روده ، ضریب چاقی ، شاخص شدت تغذیه، اولویت غذایی وفراوانی موجودات بلعیده شده سنجش شدند. دربخش دیگر از مطالعه ، امکان استفاده از Beroe ovata بررسی گردید که آثار مثبت خود را بر کنترل Mnemiopsis دردریای سیاه نشان داده بود. سازگاری Beroe ovata درآب دریای خزر، برآورد زمان هضم وجذب وبرآورد نرخ رشد و فعالیت تولید مثل موردبررسی قرارگرفت.
نمونه های مورد مطالعه ازدو بخش دریای سیاه ودریای مرمره ترکیه طی سالهای 1380 و 1381 به ایران حمل گردید و مطالعات در حاشیه دریای خزر انجام گرفت.
نتایج بررسیهای تغذیه ماهیان نشان داد که رژیم غذایی ماهی پوزانوک خزری وکلیکا ماهیان پلانکتون خواری بوده و از تغذیه نامناسب دردریای خزر برخوردار بوده اند. همچنین تنوع طعمه در آنها اندک بوده و به طور عمده شامل آکارتیا از Copepoda وسیپریس بالانوس از Cirripedia بوده اند. سیاه کولی دارای رژیم غذایی نسبتا متنوع ودرمجموع گوشتخوار کفزی خواربا تغذیه متوسط بوده است. گاوماهی عمق زی بعنوان ماهی کفزی خوار باطیف غذایی متوسط شناخته شد. ماهیان نکتون خوار پورزانوک برانشی کروی و سوف معمولی از تغذیه نسبتا مطلوب برخوردار بوده اند که جعمیت آنها متاثر ازحلقه های میانی اکوسیستم می باشد.
بطورکلی ، دردستگاه گوارش هیچیک ازماهیان مورد بررسی اثری ازحضورشانه دار مهاجم وجود نداشته است، درمورد ماهیان پلانکتونخوار که تغذیه تصادفی باروش فیلتر کردن دارند، انجام مطالعات گسترده ضروری بنظر میرسد.
بررسیها نشان داد که Beroe ovata می تواند درآب دریای خزر سازگار شود بشرط آنکه مراحل سازگاری از شوری 22 دریای سیاه ومرمره به 12 دریای خزر تدریجی باشد. نتایج این بررسیها نشان داد که همه اندازه های B.ovata از تمامی گروههای طولی Mnemiopsis تغذیه میکنند اما نمونه های بزرگتر Mnemiopsis درارجحیت قرارداشته و درصد بیشتری را بخود اختصاص دادهاند و بیشترین نسبتهای روزانه نیز درآنها مشاهد ه گردید. متوسط نسبتهای روزانه درآزمایشهای طولانی مدت تغذیه از 43 ـ 26 درصد وزن تر متغیر بوده و دارای دامنه
95 ـ 0 درصد وزن تر در روز بوده است. رابطه نسبت روزانه ویژه تغذیه و وزن تر Beroe از رابطه نمایی تبعیت کرده که در انواع مختلف از تراکم طعمه متفاوت میباشد و غلظت طعمه فاکتور مهم در تغذیه B. ovata بشمار میرود. متوسط فاصله زمانی بین دو هضم 298 ± 415 دقیقه ومیانگین زمان هضم 57 ± 99 دقیقه سنجش گردید. رشد نمونه ها در این آزمایشها از رابطه نمایی باضرایب رشد از 67 درصد تا 115/0 تبعیت کرده است.
نتایج کلی بررسی تولید مثل نشان دادکه B.ovata میتواند درآب دریای خزر تخم بگذارد وتخمها
می توانند تفریخ شوند اما بقا ء آنها ناچیز بوده و تلف میشوند، ازمطالعات سال 1380 در مجموع 138 تخم حاصل گردید که 7 عدد لارو تفریخ شده اما پس از 24 ساعت همگی تلف شده بودند. تولید مثل در نمونه های موجود درآب دریای سیاه نتایج بهتری را در برداشته است.
این مطالعات بعنوان اولین گام در احتمال استفاده از گونه های بومی یا غیر بومی بشمار رفته و فقط خطوط کاری آینده را مشخص میکند، لذا مطالعات گستره ای جهت معرفی گونه B.ovata به آب دریای خزر باید صورت می گیرد تا آثار آتی این معرفی در اکوسیستم دریای خزر بطوردقیق ارزیابی گردد. همچنین بررسی تغذیه ماهیان دریای خزر بویژه ماهیانی که رژیم اصلی پلانکتون خواری دارند با روشهای جدید پیرامون
نمونه های تازه ضروری میباشد.
وزارت جهاد کشاورزی
سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی
مؤسسه تحقیقات شیلات ایران ـ پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی
عنوان پروژه / طرح : بررسی راههای کنترل شانه دار مهاجم دریای خزر
شماره مصوب : 06 ـ 0710340000 ـ 80
نام و نام خانوادگی نگارنده/ نگارنده گان : علیرضا میرزاجانی
نام و نام خانوادگی مجری مسئول ( اختصاص به پروژه ها و طرحهای ملی و مشترک دارد ) : -
نام و نام خانوادگی مجری / مجریان : علیرضا میرزاجانی
نام و نام خانوادگی همکاران : سیامک باقری ـ جلیل سبک آرا ـ حجت اله خداپرست ـ محمد ملکی شمالی ـ فرخ پرافکنده ـ شهرام قاسمی ـ حسین نگارستان
نام و نام خانوادگی مشاور (ان ) : بهرام کیابی
محل اجرا : گیلان
تاریخ شروع : 1380
مدت اجرا : یک سال
ناشر : مؤسسه تحقیقات شیلات ایران
شمارگان ( تیتراژ ) : 30 نسخه
تاریخ انتشار : سال 1384
حق چاپ برای مؤلف محفوظ است . نقل مطالب ، تصاویر ، جداول ، منحنی ها و نمودارها با ذکر مأخذ بلامانع است .