چکیده
تاکنون مطالعات بسیاری در خصوص بی مهره های خلیج فارس و دریای عمان صورت گرفته اما باتوجه به جمعیت بالا و تنوع بسیار زیاد آنها امکان شناسایی به طورکامل فراهم نگردیده است. متاسفانه در ایران مطالعات زیاد روی این گروه بزرگ از جانوران اعم از شناسایی و مباحث ساختار ژنتیکی انجام نگرفته است و نمیتوان آمار دقیقی از گونه های شناسایی شده ارائه داد . در حوزه خلیج فارس و دریای عمان تاکنون 30 گونه اسفنج، بالغ بر200 گونه خارپوست، 100 گونه مرجان، 340 گونه کرم دریایی، 200 گونه سخت پوست، 500 گونه نرمتن و 15 گونه آبفشان دریایی شناسایی شده است اما مطالعات صورت گرفته در ذخایر ژنتیکی حوزه خلیج فارس و دریای عمان نشان دهنده این است مطالعه و تحقیق ذخایر ژنتیکی روی دو شاخه نرمتنان و بندپایان متمرکز شده است نـﺮم ﺗﻨـﺎن از ﻟﺤـﺎظ ﺗﻌـﺪاد و ﺗﻨﻮع دوﻣﯿﻦ ﺷﺎﺧﻪ ﺑﺰرگ ﺟﺎﻧﻮری ﺑﻮده و از ﻧﻈﺮ ﮐﻤﯽ ﺑﻌﺪ از ﺑﻨﺪﭘﺎﯾﺎن ﻗﺮار دارﻧﺪ.بر روی ذخایر ژنتیکی شاخه های اسفنج ها، کرم های پرتار، آبفشان های دریایی تاکنون مطالعه ای صورت نگرفته و مطالعات اندکی بر روی ذخایر ژنتیکی شاخه مرجانیان و خارپوستان در حوزه خلیج فارس و دریای عمان انجام شده است. در آبهای داخلی ایران شاخه مرجانیان با رده آب‌‌سانان و یک گونه، شاخه کرمهای لوله‌‌ای که حدود 28000 گونه شناسایی شده در دنیا دارند، شاخه کرمهای حلقوی با دو رده کمتاران با 5 خانواده مهم و 3 گونه شاخص و رده پرتاران، شاخه نرمتنان با پنج رده سرپایان، شکم‌‌پایان، تبرپایان یا دوکفه‌‌ایها، کیتونها و ناوپایان با بیش از 600 گونه متفاوت وجود دارند که البته رده سرپایان و رده کیتونها تنها در آبهای خلیج فارس و دریای عمان یافت می‌‌شوند و در واقع گونه‌‌های دریایی محسوب می‌‌شوند که از لحاظ ساختار ژنتیکی مطالعه اندکی بر روی شاخه نرمتنان (شکم پایان و دو کفه ای ها) ، کرم های لوله ای- زالو و سخت پوستان(حشرات) در آبهای داخلی صورت گرفته است. دریای خزر با توجه به موقعیت جغرافیایی، وجود ذخایر زیستی گیاهی و جانوری منحصر بفرد از جمله ماهیان خاویاری از اهمیت خاصی برخوردار است و هر گونه تغییر بر اکوسیستم دریای خزر بر موجودات آن تاثیر گذار خواهد بود. بطور کلی شاخه اسفنج ها دارای 5 گونه شاخص و کیسه تنان دارای 6 گونه و شاخه کرمهای پهن 28 گونه ،شاخه ناقوسیان 1 گونه ،کرمهای گرد و نخی 38 گونه و کرمهای حلقوی 11 گونه وشاخه بند پایان با 76 گونه و سخت پوستان با 124 گونه و نرم تنان با 114 گونه در دریای خزر معرفی شده است که یا بومی دریای خزر می باشند یابه صورت تصادفی و ناخواسته مثل نرمتنMytilaste)) و یا به منظور بومی شدن، به دریای خزر وارد شده اند. درمطالعات انجام شده طی سالهای گذشته بر روی جوامع زئوپلانکتونی در سواحل ایرانی دریای خزر و خلیج فارس و دریای عمان و همچنین آبهای داخلی کشور ،درمجموع 15 شاخه ، 10 رده ، 12 راسته ،217 جنس زئوپلانكتوني شناسايي گرديده اندكه ازاين ميان: زئوپلانکتون های سواحل ایرانی دریای خزر در 3شاخه ، یک رده ، 4 راسته و 47 گونه شناسایی شده اند، زئوپلانکتون های شناسایی شده در آبهای داخلی کشور در11 شاخه ، 7 رده، 14 راسته و 267گونه قرار دارند. همچنین زئوپلانکتون آبهای ایرانی خلیج فارس و دریای عمان در 7 شاخه، 6 رده ، 7 راسته و 196 گونه شناسایی گردیده اند. باتوجه به اهمیت جایگاه اکولوژیک بیمهره های دریای خزر از لحاظ ساختار ژنتیکی هیچ گونه مطالعه ایی در دریای خزر صورت نگرفته است. نتایج حاصله در قالب گرد اوری بعنوان سندپایه برای مرحله دوم اجرای طرح در کاربرگ ها ارائه خواهد شد.