چکیده
پروژه "بررسی مدیریت بهداشت و پایش عوامل عمده بیماریزای عفونی مولدین و تخمهاي چشم زده ماهيان قزل آلای رنگین کمان" در مركز تحقيقات ژنتيك و اصلاح نژاد ماهيان سردآبي شهيد مطهري واقع در منطقه دشتروم و دهستان تنگاری در استان کهگیلویه و بویر احمد بمنظور شناسایی عوامل عمده بیماریزای عفونی در قزل آلای رنگین کمان و ارزیابی سلامتی آنها اجرا گردید. این پروژه قریب به 4 سال بطول انجامید یعنی از سال 1391 الی 1394. هدف از اجرای این پروژه یکی پایش عوامل عفونی و بررسی سلامت ماهیان موجود حتی در زوایای پنهان مثل ماهیان بیمار و بالاخره بهینه سازی بهداشتی و اجرای دقیق تر اصول بهداشتی در راستای تولید بود. طی این تحقیق، چرخه زندگی ماهی یعنی از مولدین تا تخم و از تخم تا مولد از نظر حضور عوامل عفونی محک زده شد. در آزمایش‌‌های ویروس شناسی تاکید بر شناسایی هدفمند 3 ویروس مهلک در قزل آلای رنگین کمان بود. این سه ویروس عبارت بودند از VHS-virus، IPN-virus و IHN-virus.. همچنین تاکید بر شناسایی عوامل عمده بیماریزای باکتریایی، قارچی و انگلی در قزل آلای رنگین کمان پرورشی مثل باکتری مولد بیماری دهان قرمز روده ای، بیماری استرپتوکوزیس و از این قبیل بود.
نمونه برداری ها در بازه زمانی 1/7/91 تا 29/12/94 بطول انجامید. نمونه برداری های این پروژه مشتمل بر 11 دوره می گردید، برخی دوره ها 3 ماهه و برخی 6 ماهه می شد. بعبارت بهتر 6 ماهه اول هر سال یک دوره و ششماه دوم سال 2 دوره نمونه برداری انجام شد چرا که عملیات تکثیر در نیمه دوم انجام می شد بهمین لحاظ نیمه دوم سال از اهمیت بیشتری بر خوردار بود. بنابراین نمونه برداریهای انجام شده طی اجرای این پروژه بشرح ذیل انجام شد:
-11 دوره نمونه برداری از تخم قزل آلا (در هر دوره 5 بار نمونه گیری شد) بنابراین 55 بار از نمونه های تخم نمونه برداری شد.
-11 دوره نمونه برداری از مولد و پیش مولد طبق پیش بینی انجام شد (در هر دوره 5 مولد نر و 5 مولد ماده بررسی شد) جمعا 110 مولد بررسی گردید. علاوه بر آن نمونه برداریهای اضافه بر آن بر حسب مورد انجام شد، با احتساب اینگونه موارد تعداد مولد و پیش مولد آزمون شده کلاً بالغ بر 251 عدد بود.
-11 دوره نمونه برداری از لارو ماهی انجام شد (از مرحله هچ شدن تا سایز 2 سانتیمتری)، هر دوره 5 بار نمونه برداری انجام شد. جمعاً 55 بار نمونه برداری انجام شد. هر بار 3 الی 56- عدد لارو آزمون شد. چون لاروها کوچک بودند بنابراین هموژن می شدند و هر محلول هموژن شده 1 نمونه طلقی می شد اما اگر بخواهیم تعداد تخمینی لارو هموژن را عنوان نماییم باید گفت بیش از 165 عدد بود.
-از بچه ماهیان 2 سانتیمتری تا ماهیان پرواری 450 گرمی نیز نمونه برداری شد. گروه بندی این ماهیان بدین ترتیب بود: بچه ماهیان 2 الی 5 سانتیمتری (زیر 5 گرم)، بچه ماهیان 5 الی 10 گرمی، بچه ماهیان 10 الی 25 گرمی، بچه ماهیان 25 الی 50 گرمی، ماهیان 50 الی 100 گرمی، ماهیان 100 الی 150 گرمی، ماهیان 150 الی 200 گرمی، ماهیان 200 الی 300 گرمی، ماهیان 300 الی 450 گرمی. کل نمونه های آزمون شده مربوط به این گروهها بالغ بر 594 عدد شده است.
پس از نمونه برداری، آزمایش‌‌های لازم بمنظور تشخیص عوامل عفونتزا انجام می شد. این آزمایش‌‌های مشتمل بر آزمونهای کشت و شناسایی باکتریها، آزمون کشت سلولی و RT-PCR (روش ملکولی) بمنظور شناسایی عوامل ویروسی، آزمون کشت و شناسایی عوامل قارچی، تشریح لاشه و آزمونهای هیستوپاتولوژی و تهیه لام مقاطع بافتی با استفاده از رنگ آمیزی H&E و بالاخره شامل آزمون انگل شناسی بکمک بررسی ماکروسکوپیک روده و میکروسکوپیک پوست و آبشش بود. همچنین جهت اطلاع از عوامل فیزیکوشیمیایی آب، آزمایش‌‌های لازم بعمل آمد. کلیه این آزمایش‌‌های طبق دستورالعمل های معتبر موجود انجام گردید.
نتایج حاصله منجر به شناسایی یرسینیا روکری، استرپتوکوکوس فیکالیس، ائروموناس سالمونیسیدا (غیر تیپیک) و ادواردزیلا تاردا از گروه باکتریها شد. همچنین، از گروه ویروسها دو ویروس VHS و IPN شناسایی شدند. اما هیچگونه ردی از ویروس IHN بدست نیامد. موارد معدودی از شناسایی قارچ ساپرولگنیا و موارد بسیار متعدد و فراوانی از شناسایی قارچهای ساپروفیت متعلق به جنس های آسپرجیلوس، موکور، ریزوپوس مخصوصا از تخم ها گزارش شد. همچنین مواردی از شناسایی انگل های تریکودینا گزارش گردید. در قسمت نتایج و بحث بطور مفصل و به تفکیک یافته های حاصل از شناسایی عوامل عفونی فوق، بازه زمانی شناسایی هر کدام و میزان فراوانی آنها ذکر شده است. با توجه به یافته ها و فراوانی اندک عوامل عفونی مذکور فوق نسبت به جمعیت انبوه مولدین و ماهیان مرکز، می توان بطور خوشبینانه ای نسبت به سلامت ماهیان اظهار نظر نمود. مخصوصا با تاکیدی که بر رعایت اصولی موازین بهداشتی شد بتدریج شاهد کاهش جداسازی عوامل عفونتزا طی سالهای پایانی پروژه بودیم.