چکیده
توسعه پرورش ماهیان گرمابی در کشور همراه با واردات تخم چشم زده، مولدین و ماهیان زینتی و انتقال بچه ماهی و مولدین از استانی به استان دیگر موجب گسترش ناخواسته برخی بیماری ها شده است. بر اساس گزارش شیلات استان گیلان آمار تلفات ماهیان فیتوفاگ در تابستان 1389 نشان دهنده وقوع بیش از 1162 تن تلفات ماهیان فیتوفاگ بوده که ارزش ریالی آن بیش از بیست و سه میلیارد ریال می باشد که این میزان حدود 40 میلیارد ریال در سال 1391 محاسبه گردید(آمار غیر رسمی شیلات استان گیلان). همچنین در برخی مزارع تلفات محدود تر ماهیان آمور گزارش می شود. مجموعه علایم مشاهده شده و شدت تلفات، احتمال وجود بیماری های ویروسی مانند ویرمی بهاره کپور، بیماری هرپس ویروسی و بیماری رئوویروسی ماهی آمور را افزایش داد. در تحقیق حاضر ضمن مراجعه به مزارع استان گیلان در زمان بروز تلفات شدید طی فصل پرورش در سالهای 91-1390، نمونه برداری از 411 قطعه ماهی فیتوفاگ و آمور دارای علایم بالینی با محدوده وزنی 5 تا 2300 گرم از 83 مزرعه صورت گرفت. علایم بالینی در مزارع متفاوت بوده و در خونریزی های زیر جلدی در پهلوها، پایه باله ها یا درکل باله و قرمز شدن زیر شکم و روی سرپوش آبششی، اگزوفتالمی خفیف، خونابه در محوطه شکمی(به رنگ های زرد، شفاف یا قرمز) و خونریزی های نقطه ای بر روی امعاء و احشاء و بیحالی در ماهیان فیتوفاگ و در برخی موارد زرد یا کمرنگ شدن کامل پوست مشاهده شد و در تعداد کمی از ماهیان آمور علایم خونریزی های نقطه ای پوست و احشاء و آسیت(آب آوردگی) در محوطه شکمی و در برخی ماهیان فیتوفاگ و آمور نیزکبد و آبشش کمرنگ مشاهده گردید. در موارد معدودی حالت تورم و پختگی در عضلات ماهی فیتوفاگ دیده شد. در خصوص بچه ماهیان موارد متعددی از لاغری مفرط مشاهده شد. تفاوت در علایم بالینی می تواند نشانگر وجود علل متفاوت تلفات در مزارع مختلف باشد. رنگ آب در استخرهای دارای تلفات نیز تفاوت داشته و ازکاملا شفاف تا سبز زیتونی، زرد یا کمی قهوه ای متفاوت بود که نشان از اختلاف مدیریت کلی پرورش از جمله مدیریت کیفیت آب می باشد. حداقل عمق قابل مشاهده با صفحه سکشی در مزارع 40 سانتی متر تا یک متر بود. استخر هایی که از منبع چاه نیمه عمیق یا عمیق به عنوان منبع آبی استفاده می کردند در مقایسه با آنها که از آب کانال و رودخانه بهره مند بودند تلفات بسیار کمتری داشتند. میانگین دمای آب، اکسیژن و pH در مزارع به ترتیب °C 31-5/26،mg/L 7/5-3/4 و 38/9-4/7 بود. به منظور بررسی های ویروس شناسی، نمونه برداری از اندامهای داخلی شامل کلیه و طحال انجام شد و هوموژن بافت های هدف پس از گذراندن از فیلتر 45/0 میکرون بر روی تیره های سلولی EPC و BF2 تلقیح گردید تا در صورت مشاهده اثرات آسیب سلولی مراحل تایید تشخیص به کمک روشهای آنتی بادی درخشان، RT-PCR و PCR انجام شود. در کشت سلولی، آثار تخریب سلولی مشکوک به بیماری SVC پس از تلقیح هوموژن بافتی 3 ماهی فیتوفاگ بر روی تک لایه سلولی EPC بدست آمد ولی در پاساژهای بعدی علایم آسیب سلولی ایجاد نگردید. در خصوص نمونه های آمور نیز هیچگونه آثار آسیب سلولی بر روی دو تیره سلولی EPC و BF2 ایجاد نشد. در آزمایش آنتی بادی درخشان غیر مستقیم نیز که72 ساعت پس از تلقیح هوموژن بافتی ماهی فیتوفاگ و آمور بر روی تک لایه سلولی EPC انجام شد، هیچگونه واکنشی مشاهده نگردید. در روش PCR و RT-PCR تمام نمونه های فیتوفاگ و آمور از نظر بیماری های SVC و KHV و نمونه های آمور از نظر وجود بیماری GCRV با استفاده از جفت پرایمر های اختصاصی آزمایش شدند. بعلاوه به طور همزمان از کیت های تجاری تشخیص SVC و KHV ( IQ2000) استفاده شد. نتایج تمام آزمایشات PCR و RT-PCR حاکی از عدم وجود RNA رابدو ویروس کارپیو ، رئوویروس و DNA هرپس ویروس کوی در نمونه های مورد آزمایش بود. به این ترتیب که در PCR دستی باند bp 470 مربوط به SVCV، باند bp 292 و باندهای bp 697 و bp 320 مربوط به GCRV در هیچیک از نمونه ها تایید نشد و به همین صورت در الکتروفورز محصول PCR مربوط به کیت های IQ2000 به ترتیب باندهای منفی bp 471 و bp 640 مشاهده شد و باندهای مثبت ایجاد نگردید. به منظور تایید نتایج، 3 نمونه مشکوک به آزمایشگاه رفرانس اتحادیه اروپا ارسال گردید که هیچیک از بیماری های مذکور تایید نشد. به طور همزمان بر روی نمونه های 26 کارگاه آزمایش تشخیص عوامل باکتریایی با کشت از بافت های کلیه و طحال بر روی آگار خوندار انجام شد. در آزمایشات کشت و بیوشیمیایی 21 جدایه آئروموناس هیدروفیلا و 6 جدایه جنس سودوموناس تشخیص داده شد در حالیکه از همان نمونه ها هیچگونه ویروسی تایید نگردید.