چکیده
جهت بررسی تراکم جمعیتی و پراکنش گونه ای پلانكتون ها در مناطق مختلف رودخانه ارس و سد احداث شده بر روی آن (سد ارس)، نمونه برداری از ایستگاه های تعیین شده از فروردین ماه تا اسفند ماه سال 1387 با تناوب ماهانه صورت پذیرفت. نمونه برداری ها بر روی دریاچه سد و در مناطق کم عمق (تا 5 متر) توسط لوله پلیكا بطول 25/2 متر و قطر 6 سانتی متر و بطور ستونی انجام گرفت، علاوه بر آن در ایستگاه های با عمق بیش از 5 متر یك نمونه پلانكتونی نیز از نزدیك به كف دریاچه تا عمق 5 متر با فاصله یك متر از همدیگر ( نمونه برداری پلكانی ) توسط یك روتنر با حجم 2 لیتر برداشته شد. در مورد رودخانه بدلیل جریانات آب، نمونه برداری به روش پیمانه ای و بوسیله سطل انجام شد. جهت نمونه برداری فیتوپلانكتونی یك لیتر آب بطور مستقیم از کل آب جمع آوری شده تهیه گردید. نمونه های زئوپلانکتونی نیز با فیلتر نمودن 30 لیتر از آب جمع آوری شده هر ایستگاه توسط تور پلانكتون گیر با مش 55 میكرون تهیه گردید، سپس نمونه های تهیه شده را (فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون) در ظروف نمونه برداری با حجم یک لیتر ریخته و تاریخ نمونه برداری و نام ایستگاه روی هر نمونه ثبت گردید وسپس نمونه های تهیه شده بلافاصله با فرمالین 4 درصد تثبیت و به آزمایشگاه منتقل گردیدند ، لازم بذکر است که اندازه گیری خصوصیات فیزیکی در محل انجام گردید. در ضمن از هر ایستگاه مقدار دو لیتر آب نیز جهت انجام آزمایشات شیمیایی و اندازه گیری کلروفیل a برداشته شد. نمونه های پلانکتونی بعد از یک هفته نگهداری در مكان سرد و تاریك و تعیین حجم ، توسط پیپت به محفظه های 5 میلی لیتری منتقل و بعد از گذشت 24 ساعت كه نمونه ها كاملاً رسوب نمودند، شمارش و شناسایی توسط میكروسكوپ اینورت Nikon مدل TS100 با بزرگنمایی400 × (فیتوپلانکتون ها) و 200 × (زئوپلانکتون ها)، با استفاده از روش Utermohl (1958) در 3 تکرارانجام گرفت. در هر نمونه حداقل 50 میدان دید مورد شمارش قرار گرفت. نتایج حاصل از اندازه گیری فاکتورهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی در مطالعه حاضر و مقایسه آن با استانداردهای موجود حاکی از آن است که مخزن سد ارس با توجه به وجود دشت حاصلخیز حاشیه دریاچه و توسعه کشاورزی در منطقه، برداشت آب از دریاچه که در سال های اخیر افزايش قابل توجهی داشته است، بالا بودن تراکم جمعیتی در اطراف درياچه (واقع شدن شهر نخجوان در کوه های مشرف به دریاچه و تخلیه فاضلاب های مختلف شهری و صنعتی به داخل آن)، در رده ی آب های یوتروف قرار گرفته است. همچنین در این بررسی ساختار طولي- وزني و نسبت جنسي شاه ميگوي آب شيرين درياچه سد ارس بصورت فصلي مورد بررسي قرار گرفت. نمونه برداري از شاه ميگوي آب شيرين در درياچه سد ارس به صورت فصلي و از 5 ايستگاه تعيين شده انجام گرديد. به منظور تعیین میزان زی توده، جمعيت شاه میگوی سد ارس در طی سال 1391، تعداد 100 عدد تله فونلی بعد از طعمه گذاری در ایستگاه ها ي مختلف دریاچه سد ارس مستقر گردیدند. در هر ایستگاه 1 رج تله 20 عددی با استفاده از سنگ، طناب اتصال، طناب رابط و شناور مستقر شدند. صبح روز بعد ( 24 ساعت بعد از استقرار تله ها) كل شاه ميگوهاي موجود در تله ها پاكسازي و بعد از نمونه برداري ( حداقل 300 عدد از هر ايستگاه و بصورت تصادفي نمونه برداري شد) به آزمايشگاه منتقل و ضمن تعيين جنسيت نمونه ها و برآورد درصد جنسي، ويژگي هاي زيست سنجي آنها شامل طول کل و وزن، براي هر شاه ميگو ثبت گرديد. برآورد گروه هاي طولي و وزني به صورت کل و جداگانه براي نمونه هاي نر و ماده در هر فصل بعمل آمد. بر اساس نتایج بدست آمده ميانگين طول کل شاه میگو در دوره مطالعه 94/7±43/106 ميلي متر و ميانگين وزن کل نيز86/10± 81/35 گرم بدست آمد که هر دو فاکتور پايين تر از تراز صادراتي شيلات آذربايجان غربي مي باشند (استاندارد جهاني صيد شاه ميگو، 35 گرم وزن با 100 ميلي متر طول مي باشد ولي شيلات آذربايجانغربي بمنظور حفظ و حراست از ذخاير شاه ميگوي سد ارس، وزن 50 گرم با طول 120 ميلي متر را براي صيد مجاز اعلام نموده است)، تنها 99/18 درصد از کل صيد، طولي بالاتر از تراز صادراتي 120ميلي متر دارند و اين درحاليست که فقط 46/16 درصد از کل صيد، وزن بالاتر از تراز صادراتي (50 گرم) دارند. با در نظر گرفتن شواهد موجود، ذخاير شاه ميگوي درياچه سد ارس نسبت به گذشته به شدت کاهش يافته است. همچنین طبق نتایج بدست آمده نسبت نرها درصيد بيشتر از ماده ها مي باشد. مقايسه معادلات رشد تاييد مي کند که نرها در مقايسه با ماده هاي هم اندازه، وزن بيشتري دارند. با توجه به افزایش روز افزون تخلیه فاضلاب های مختلف ( خانگي و صنعتي) به درياچه سد ارس و از طرفی توسعه روزافزون فعالیت های کشاورزی در محدوده اين درياچه، در ساليان اخير ميزان صيد شاه ميگو از درياچه سد ارس روند نزولي را طي كرده كه لزوم توجه بیش از پیش به بهبود وضعيت آبزی پروری در منطقه بالاخص شاه ميگو را گوشزد مي نمايد.