چکیده
گونه هاي آبزيان منابع آبی کشور دارای تنوع زيادي ميباشند، كه شناسايي گونه ها و طبقه بندي آنها از نظر علمي و اقتصادی داراي اهميت زياد ميباشند. بهره برداري از ذخاير آبزيان مي‌بايست بر اساس يافته هاي مبتنی بر بيولوژي گونه و رعایت شاخصه های اکولوژیک انجام پذيرد، كه در اين رابطه شناخت پراکنش و ترکیب جمعیتی مختلف از هر گونه آبزي کلید راهبردی بهره برداری اصولی و صیانت از ذخائر ژنتیکی محسوب میشود. وجود جمعيتهاي مختلف با رفتارهاي توليد مثلي متفاوت، دارای زيستگاههای پرورش طبيعي لاروهاي مختلف خواهند بود و زمان توليد مثل نيز ممكن است متفاوت باشد. از سويي دیگر از طريق بررسی صفات ظاهري نمي‌توان تفاوت افراد يا جمعيتها را از یک دیگر متمايز كرد و بر اساس آن اعمال مديريت روي جمعيتهاي مختلف به طريق علمي و اصولي صورت خواهد پذيرفت، كه از جمله آنها زمانهاي آغاز و خاتمه صيد جمعيتها مي‌تواند متفاوت باشد. بررسی صفات زیستی، پراکنش جغرافیائی، تنوع گونه ای، جایگاه اکولوژیک و فراوانی گروههای گونه ای در اکوسیستم های دریائی، منابع آبهای داخلی و سامانه های پرورشی کشور میتواند زمینه برنامه ریزی برای حفاظت و بهره برداری پایدار از ذخائر ژنتیک آبزیان را فراهم سازد. يک گروه مهم از اين ذخاير ژنتيکي، ماهيان گرمابي پرورشي و ساير ماهيان بومي گرمابي آب شيرين کشور ميباشند که از جايگاه مناسبي در تجارت آبزي پروري در کشور برخوردارند. در این بررسی ذخایر ژنتیکی آبزیان گرمابی و بومی آب شیرین کشور از جنبه های حفاظت و بهره برداری مورد ارزیابی قرار گرفته است. شناسايي، انتخاب و معرفي گونه هاي ماهیان گرمابی سازگار با عملكرد كمي و كيفي بيشتر نسبت به گونه هاي تجاري موجود، به منظور جايگزيني با گونه هاي نامناسب تولید شده و يا استفاده در استخرهاي جدید ، همچنين مشخص نمودن گونه هاي تلقيح كننده مناسب، از اهداف توسعه در بخش اصلاح گونه هاي ماهیان گرمابی مي باشد. در اين عرصه باربوس ماهيان ايران از پراكنش وسيع و تنوع گونه‌اي زياد برخوردار بوده و از اين جنس تاكنون 15 گونه در ايران شناسايي شده و گزارش گرديده است، ولي در اين ميان چهار گونه ماهي عنزه (B.esocinus) ماهي گطان(B.xanthopetrus) ماهي شيربت(B.grypus) و ماهي بني (B.sharpeyi) از نظر تجاري و اقتصادي قابل توجه بوده و از اهميت شيلاتي ويژه‌اي به خصوص در استان هاي جنوب غربي كشور برخوردار مي‌باشد. در حال حاضر در ايران گونه های گرمآبی پرورشی که در مقیاس تجاری مورد بهره برداری قرار میگيرند شامل سه گونه کپور ماهيــان چينی و يک گونه کپـــور ماهی معمولی میشوند. تعدادی دیگر از گونه های بومی آب شیرین کشور که استعداد آبزی پروری دارند شامل عنزه ، حمري و برزم در آبهای جنوب میباشند. همچنين وجود ماهي شيزوتراكس(S.zaradney) در مناطق جنوب شرقی کشور مثل سیستان و بلوچستان و اسبله (Silurus glanis) در مناطق شمال غربی کشور از قبیل تالاب انزلی و دریاچه سد ارس از ديگر پتانسيل‌هاي تكثير و پرورش ساير ماهيان گرمابي محسوب مي‌شود. بديهي است طرح جامع تعيين و بهينه‌سازي بيونرماتيوهاي تكثير ساير ماهيان گرمابي با هدف تامين بچه ماهي جهت پرورش گونه‌هاي مذكور (به عنوان اصلي‌ترين نهاده) و همچنين احياء ذخاير منابع آبي در برنامه های توسعه تكثير و پرورش ماهيان گرمابي پيشنهاد ميگردد. اجراي اين طرح باعث تنوع بيشتر گونه‌اي آبزيان پرورشي(ماهيان) در كشور شده و از سوي ديگر زمينه افزايش توليد در واحد سطح و ارتقاء سطح سرانه مصرف گوشت ماهي در كشور را فراهم خواهد ساخت.