چکیده
آبهای خلیج فارس و دریای عمان و همچنین دریای خزر زیستگاه گونه های متعددی از آبزیان کشور هستند. در این میان گونه های بومی از جمله ذخایر ژنتیکی باارزش اقتصادی بالا به شمار می روند که گاها بعضی از ذخایر آنها در معرض خطر می باشدو لذا حفظ ذخایر ژنتیکی گونه ها یک وظیفه ملی است. بدین منظور برخی از دستگاهها و موسسات پژوهشی از قبیل موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور و دانشگاهها اقدام به تاسیس بانک ژن آبزیان با روشها و قابلیت های مختلف نموده اند. از آنجایی که تاسیس این بانکها تابع قوانین، مقررات و استاندارد یکسانی نبوده است لذا این احتمال وجود دارد که در آنها عملیات تکراری، غیر علمی و یا ناقص و گاها موازی صورت پذیرفته باشد. از طرف دیگر امکان بهره برداری از بانکهای موجود برای سایر بهره برداران میسر نباشد. لذا بررسی و احصا وضع موجود و نقاط قوت و ضعف هریک از بانکهای ژن موجود آبزیان در سطح کشور به منظور بررسی ساختاری، تشکیلاتی ، علمی ، تجهیزاتی آنها ضروری است. در این طرح تحقیقاتی مشخص گردید که دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی جنوب کشور متاسفانه تمهیدات لازم را در زمینه ایجاد ژن بانک و تاسیسات مربوطه در اختیار ندارند. و لذا وضعیت بانک های ژن آبزیان موجود و یا قابل ایجاد در سطح موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، تاسیسات، لوازم آزمایشگاهی، نمونه ها (اعم از زنده و یا غیر زنده) ، ساختار تشکیلاتی، تعداد نیروی انسانی و تخصص آنها، اعتبارات، مصوبات ، دستورالعمل ها، اطلاعات نرم افزاری بررسی گردید. پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان با دارا بودن سالن تکثیر و چندین تانک فایبرگلاس و بتونی ، سالن کشت غذای زنده و تانک های نگهداری مولدین در ابعاد مختلف هم اینک قادر میباشد که گونه های مختلف هامور ماهیان ، ماهی صافی و سوکلا را در بخش تکثیر و پرورش در تانکهای مربوطه به عنوان بانک موجود زنده نگهداری نماید. همچنین زیر ساخت های موجود در این بخش می تواند در راستای تشکیل بانک ژن زنده مورد استفاده قرار گیرد. همچنین مشخص گردید که پژوهشکده اکولوزی خلیج فارس و دریای عمان قادر است در قالب تکمیل زیر ساخت های لازم در دو آزمایشگاه ژنتیک و آزمایشگاه کشت سلول در راستای استخراج مواد بیولوژیک از گیاهان و جانوران خلیج فارس ، تامین رده های سلولی انواع آبزیان و ثبت ملکولی سلول های ذخیره شده در بانک جهانی ژن وهمچنین مطالعات بر روی بیواکتیو ها با خواص سایتو توکسیک و آنتی باکتریال استخراج شده از منابع آبزیان خلیج اقدام نماید. با توجه به امکانات و زیرساخت های مرکز تحقیقات آبهای دور (چابهار ) با دارا بودن تانک های بتونی و فایبرگلاس وهمچنین بخش فایکولب و دارا بودن نیروهای متخصص میتوان گفت که این مرکز علاوه بر تکثیر و پرورش گونه های مختلف لابستر و همچنین نگهداری بانک ژن زنده و غیر زنده ( سلول و DNA ) بتوان این مرکز را به عنوان قطب بانک های ژن گونه های مختلف لابستر ، شاه میگو ( Panulirus homarus و P. polyphagus ماهی کفال (Mugil cephalus ) ، ماهی هامور و ماهی شوریده(Otolithes ruber ) معرفی کرد. همچنین با بررسی های به عمل آمده در این طرح پژوهشکده میگوی کشور ( در بوشهر ) نیز با دارا بودن امکانات مختلف از جمله تانک های بتونی و فایبرگلاس و سالن کشت غذای زنده و آزمایشگاه ژنتیک در زمینه ایجاد بانک ژن در زمینه میگو و سخت پوستانی نظیر گونه: Litopenaeus vannamei که یک گونه وارداتی بوده و همچنین سخت پوستان: Litopenaeus vannamei، P.semisulcatus، F. merguiensis،. M. affinis، Parap. Stylifera، F.indicus و همچنین تولید و نگهدتری پست لارو و مولدین گونه های مختلف میگو های اقتصادی خلیج فارس بصورت تخصصی عمل نموده و در این زمینه پیشرو باشد. از مواردی که در تهیه این گزارش میتوان اشاره کرد این است که امکانات مورد بررسی قرار گرفته در هر مرکز اعم از امکانات در تهیه بانک ژن زنده ( سالن های تکثیر و فایکولب ها) و غیر زنده ( آزمایشگاه های ملکولی و کشت سلول ) قابلیت توسعه در این راستا را دارند و شاید با فراهم کردن امکانات کافی و همچنین الگویی مناسب بتوان مراکز مختلف تحقیقاتی تابعه موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور را بصورت اختصاصی و تعریف شده برای هر گونه که در برخی موارد گونه های بومی و در معرض خطر میباشند را ساماندهی کرد. اگرچه ایجاد یک شبکه منظم در ارتباط با بکارگیری امکانات به صورت شبکه در بین مراکز مختلف نیز میتواند مورد توجه قرار گیرد .