چکیده
با توجه به پیشرفت فنآوری¬های الکترونیکی و تأثیر بکارگیری آن بر محیط زیست بویژه اکوسیستم¬های آبی، لازم است تا به جنبه¬های گوناگون آن بویژه در زمینه امواج الکترومغناطیس و اثرات آنها بر ماهیان به عنوان مهمترین جانوران محیط زیست آبی با جنبه¬های اقتصادی توجه شود. مطالعه حاضر، به دنبال کاهش چشمگیر تولید ماهیان زینتی بویژه ماهی کوی در استان زنجان و درخواست پژوهشی اداره کل شیلات این استان مبنی بر بررسی تأثیر امواج الکترومغناطیسی محیطی به عنوان یکی از گزینه¬های مطرح مؤثر بر روند کاهش تکثیر ماهی کوی، انجام شد. در مطالعه حاضر تأثیر امواج الکترومغناطیسی تلفن همراه (900 مگاهرتز) بر میزان شاخص¬های وزنی گناد (GSI) و کبد (HSI)، میزان هورمون LHو ساختار بافت گناد مولدین نر و ماده ماهی کوی طی مدت ده روز و در 3 گروه آزمایشی بررسی شد: گروه شاهد (بدون دریافت امواج)، تیمار 1 و تیمار 2 ( هر یک، روزانه 4 بار و هر بار 30 دقيقه در مجاورت تلفن همراه، به ترتیب در حالت روشن بدون مكالمه و در حالت برقراری تماس). در انتهای آزمایش، زیست¬سنجی مولدین، خونگیری از سیاهرگ دمی، سانتریفیوژ خون و جداسازی سرم، تعیین شاخص¬های RBC، WBC، Hb، Hct، MCV، MCH و سنجش هورمونLH ، تشریح، تعیین GSI و HSI، نمونه¬برداری از گناد و بافت¬شناسی انجام شد. موفقیت تولید¬مثلی در مولدین نر و ماده تیمار شاهد بیشتر از دو تیمار دیگر بود. در هر دو جنس، شاخص HSI تیمار 2 بطور معنی¬داری افزایش داشت. در مولدین ماده کمترین میانگین RBC ، Hb و Hct و در مولدین نر بیشترین میزان WBC و نوتروفیل و کمترین میزان لنفوسیت، به تیمار2 تعلق داشت. نتایج بافت¬شناسی نشان داد تعداد تخمک¬های آترزیا شده در تیمارهای 1 و 2 به¬طور معنی¬داری بیشتر از شاهد بودند. آترزیا و نقص در تخمک¬های پیش زرده و در حال زرده¬سازی و دژنره شدن در نقاط مختلف تخمک از جمله هسته، سیتوپلاسم، غشاء و فولیکول¬های غشاء، از جمله عیوب بافتی بودند که بوفور در مقاطع بافتی تخمدان تیمارهای 1 و 2 مشاهده شدند. در گناد مولدین نر میانگین قطر بزرگ و کوچک، مساحت و محیط لوبول¬های اسپرمی و اسپرم¬های داخل لومن در لوبول در تیمارهای 1 و 2 کمتر از شاهد بودند و ضخامت اپیتلیوم و میزان نقص بافتی در این تیمارها از گروه شاهد بیشتر بود. پارگی و دژنراسیون در اپیتلیوم لوبول، ساختار لوبولی غیرطبیعی، لومن پر از اسپرماتوگونیاهای غیر فعال و یا غیرطبیعی و هسته¬های اسپرم باقیمانده از قبل، نکروز در بافت گناد، دژنراسیون لوبول¬ها و لوله¬های اسپرمی، دیواره اپیتلیومی کلفت و فیبروزه، دژنراسیون سلولی در برخی لوبول¬ها از علائم هیستوپاتولوژیک مشاهده شده در بافت گناد مولدین نر در تیمار 1 بودند و در تیمار 2 نیز، دژنراسیون و از بین رفتن استروما در برخی لوبول¬ها، تخریب در قسمت قابل توجهی از بافت بیضه، پیدایش حبابچه در سلول¬های اپیتلیوم (از بین رفتن هسته سلول¬های ژرمینال)، فیبروز و رشته¬ای شدن در اپیتلیوم لوبول و در نتیجه ضخیم¬شدن اپیتلیوم لوبول در برخی نقاط، پارگی در اپیتلیوم لوبول، واکوئله شدن وسیع در داخل لومن لوبول¬ها مشاهده گردید. به¬طورکلی، نتایج نشان داد امواج الکترومغناطیسی ناشی از تلفن همراه ( فرکانس 900 مگاهرتز، طول موج 103-1 میلیمتر)، اثرات سوء زیستی متعددی بر مولدین نر و ماده¬ی ماهی¬های کوی ایجاد نمود. بنابراین باید ضمن فراهم نمودن شرایط لازم برای تکثیر در مولدین کوی (از جمله: درجه حرارت آب نزدیک به 20 درجه سانتی گراد، سطح اکسیژن حداقل 5 میلی¬گرم در لیتر، آمونیاک غیر یونیزه و سطح نیتریت کمتر از mgL-1 05/0 و pH نزدیک به 7)، از به¬کاربردن وسایل الکترونیک منتشر کننده امواج الکترومغناطیسی بویژه تلفن همراه، در کارگاه تکثیر و در مجاورت وان های پرورش و در زمان تکثیر، خودداری شود.