چکیده
این مطالعه به کیفیت آب رودخانه ارس براساس پارامترهای محیطی و بر خی فلزات (مس، مولیبدن، آرسنیک و جیوه) در چهار ایستگاه طی چهار فصل در سال 95-1394 پرداخته است. تعداد 16 نمونه آب و رسوبات سطحی جمع آوری شد. همچنین تعداد 32 نمونه ماهیان رودخانه بوسیله سالیک و الکتروشوکر تهیه شد. نمونه های آب به روش استاندارد بوسیله تیتراسیون و اسپکتروفتومتری و همچنین نمونه های فلزات رسوبات و ماهیان پس از آماده سازی (استخراج و عمل هضم) بروش استاندارد بوسیله دستگاه جذب اتمی اندازه‌گیری گردید. نتایج نشان داد که دامنه تغییرات دمای آب، دمای هوا، DO، BOD5، COD، EC، TDS، کدورت، بیکربنات، کربنات، دی اکسیدکربن، pH، فسفر معدنی(فسفات)، ازت آمونیمی، ازت نیترتی، ازت نیتراتی و شاخص کیفیت آب (WQIIR) به ترتیب برابر 00/24-00/2، 00/28-00/3 درجه سانتیگراد، 01/15-90/8، 41/13-77/1، 00/86-00/2 میلی گرم برلیتر، 34/1-00/1 میلی زیمنس بر سانتیمتر، 67/0-50/0 گرم بر لیتر، 683-4/2 NTU، 238-110، 9-6 میلی گرم کربنات کلسیم بر لیتر، 20/2-20/0 میلی گرم بر لیتر، 79/8-06/8، 195/0-026/0، 575/0-330/0، 026/0-005/0، 474/6-640/3 میلی گرم بر لیتر بوده است. همچنین نتایج تحقیق حاضر نشان داد که تغییرات غلظت فلزات مولبیدن، مس، جیوه و آرسنیک در آب، رسوبات و بافت ماهیان رودخانه ارس به ترتیب برابر 01/23-10/0، 0/40-0/3، 81/0-02/0، 6/104-7/23 میکروگرم بر لیتر (ppb)، 6/111-1/0، 5/482-5/17، 145/0-0001/0، 6/303-8/46 میکروگرم بر گرم وزن خشک، 76/21-27/2، 56/36-05/0، 273/0-023/0، 001/0-nd میکروگرم بر گرم وزن خشک مشاهده گردید. براساس آزمون آماری ANOVA بین میانگین غلظت عناصر فلزی (مس و مولیبدن) در آب و رسوبات در فصول و چهار ایستگاه اختلاف معنی داری وجود ندارد (05/0p>). فاکتور تجمع زیستی برای فلز مولیبدن بالاترین و فلز آرسنیک کمترین مقدار را دارا می باشند. بیشترین غلظت مس در سس ماهی کورا با میانگین 3/11±6/13 میکروگرم بر گرم وزن خشک و برای عنصر مولیبدن ماهی خیاطه با میانگین بیشترین غلظت (9/4±7/11 میکروگرم بر گرم وزن خشک) را دارا بوده است. میانگین غلظت جیوه (5/1±1/13 میکروگرم بر کیلوگرم وزن خشک) در ماهی مروارید بیشترین بوده است. در خصوص عنصر آرسنیک از آنجایی که در تعداد معدودی از ماهیان آنالیز گردید بیشترین غلظت در ماهی خیاطه ثبت گردید. براساس آزمون آماری ANOVA بین میانگین غلظت مس در گونه های مختلف اختلاف معنی داری وجود دارد (05/0p<) و آزمون دانکن گونه ماهی مروارید را از سایر گونه ها تفکیک کرده است. نتیجه اینکه، هر چند كه حدود 31 درصد از كل داده ها (بر اساسIRWQI) بيانگر كيفيت "متوسط" آب بودند، ولي ميانگين داده ها نشان داد، كه كيفيت آب در ايستگاه هاي مختلف "بسيار بد"بود که شامل شروع تغييرات جدي در ويژگي آب تحت تاثير تخريب محيط زيست، تماس با آلودگي هاي خانگي و كشاورزي، قابل استفاده با تهديدات جزيي براي مصارف خانگي ، صنعتي، مناسب براي تامين حيات وحش و ….. و تاثير پذيري توليد مثل ماهيهاي مهاجر، عنوان شد. آب رودخانه ارس بر طبق میانگین غلظت عنصر مس در کلاس III (آلودگی متوسط) قرار گرفته است و غلظت عنصر مولیبدن آب در بیشتر فصول کمتر از حد مجاز بوده است. آب رودخانه ارس بر طبق میانگین غلظت عنصر جیوه و آرسنیک به ترتیب در کلاس IV وII قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد که حداکثر غلظت عنصر مولیبدن رسوبات در تمام فصول همانند عنصر مس در ایستگاههای 3 و 4 ثبت گردید از آنجاییکه تخلیه فاضلاب هایی از قبیل مولیبدن، طلا و سایر فلزات ارمنستان در ایستگاه 3 بوده است این افزایش را نشان داده است. غلظت آرسنیک رسوبات از برخی استانداردها بیشتر بوده است اما غلظت جیوه کمتر ثبت گردید. مقایسه غلظت فلزات در بافت با استاندارد ها نشان داد که مقادیر میانگین و حتی حداکثر فلزات جیوه، آرسنیک و مس (به غیر از یک نمونه در ایستگاه 4) در عضله ماهيان رودخانه ارس ناچيز بوده و پايين تراز حد مجاز کشورهای مختلف بوده اما میانگین، حداقل و حداکثر غلظت عنصر مولیبدن در تمام نمونه های گونه های ماهی رودخانه ارس به خصوص در ایستگاه های 3 و 4 بیش از استاندارد بوده است که نشانه آلوده بوده منطقه مورد نظر به این عنصر است.