چکیده
درسالهاي اخير مناطق حفاظت شده به عنوان ابزاري براي حصول يك ديدگاه اكوسيستمي در مديريتهاي شيلات بسيار مورد توجه قرار گرفته اند. این مطالعه به منظور شناسایی مناطق حساس و با ارزش شیلاتی و در عین حال شناسایی مناطق تحت فشار استرس های محیطی و شناسایی مناطق حفاظت شده در خورهای منطقه ماهشهر از مهر ماه 1388 تا شهریور 1389 انجام شد. در مرحله اول کلیه پارامترهای زیستی شامل فیتوپلانکتونها، زئوپلانکتونها، ماکروزئوپلانکتونها، موجودات بنتیک و آبزیان صید ترال به همراه پارامترهای فیزیکی و شیمیایی و فلزات سنگین رسوبات مطالعه شده اند. نمونه برداري پارامترهای مختلف بصورت ماهانه و فصلي از 8 خور در منطقه ماهشهر در شمال غربي خليج فارس انجام شد.به منظور تعيين سطح آلودگي فلزات سنگین، مقادير طبيعي (Background value) فلزات مختلف در منطقه مورد مطالعه با استفاده از ميانگين داده هاي پيشين به اضافه يك واحد انحراف معيار تعيين شده و فاكتور آلودگي هر فلز (Cf) و در مجموع درجه آلودگي هر خور (Cd) بر اساس فلزات سنگين تعيين گرديد. بر اساس مقادير فاکتور آلودگي فلزات مختلف (Cf)، بصورت زير رديف می شوند: Hg > Zn > Cu ≥ Ni > Pb ≥ Co > Cd و بر اساس درجه آلودگي (Cd)، خورهاي مختلف بشكل زير رديف مي شوند: بیحد< پاتیل < غزاله < درویش ≤ دورق < زنگی ≤ احمدی < غنام. ساير فلزات پائين تر از سطوح تعيين شده استانداردهاي فوق بر اساس درجه خطر آلودگي براي آبزيان بوده اند. همچنين با تعیین درجه سمیت فلزات سنگين مختلف(St) و شاخص توليد زيستي (Bioproduction Index) در رسوبات، شاخص خطر (Risk Index) برای خورهای مختلف تعیین شده است. نتايج شاخص اخير نشان مي دهد كه بعضي فلزات مثل جيوه، روی و نيكل در سطح خطر بوده و تمامي خورها ي مورد مطالعه در سطح درجه آلودگي متوسط بوده اند بجز خور غنام كه آلودگي قابل ملاحظه اي را از نظر فلزات سنگين نشان مي دهد. جنس بستر تمامي خورهاي مورد مطالعه رسی– گلي بوده است. ماكروبنتوزهاي شناسایي شده براساس حساسيتشان به افزايش استرسها و آلاينده هاي محيطي در پنج گروه اكولوژيك دسته بندي شده اند. بر اساس ميانگين سالانه مقادير شاخص AMBI، بجز خور درويش كه غير آلوده ارزيابي شده تمامي خورها در گروه اكولوژيك III در حد كمي آلوده قرار گرفته اند. بطور كلي بر اساس مقادير شاخصهاي MBI و BI در فصول و خورهاي مختلف، 34 درصد خورها غير آلوده، 34 درصد خورها كمي آلوده و خورهاي پاتيل، زنگي و دورق در تابستان و زنگي و بيحد در زمستان شرايط آلودگي شديد را نشان مي دهند. تشخيص ارزشهای زیستی و حساسيت زيستگاه ساحلي خوريات ماهشهر و همچنين بيان شدت خطرات و تهديدات با استفاده از معیارهایی صورت پذیرفت. معيارهاي مثبت (پتانسيلهاي زيستگاهي) و منفي (فاكتورها و شاخصهاي تهديد و خطر) در سه رتبه 1، 3 و 5 به ترتيب در سه سطح ضعيف، متوسط و خوب دسته بندي شده اند. نهايتاً بيشترين امتياز بيان كننده مناسب ترين مكان براي حفاظت از میان خورهای مورد مطالعه بوده است. خورهاي درويش، دورق و غزاله مناسب ترين خورها و خورهاي غنام، زنگي و احمدي در سطح ضعيف براي حفاظت شناخته شده اند و خورهايي همچون بيحد و پاتيل در سطح متوسط و رتبه دوم انتخاب براي حفاظت قرار دارند. بررسي امكان ايجاد مناطق حفاظت شده و اعمال قوانين حفاظتي، سطح و شدت حفاظت و محدوده حفاظت نيازمند مطالعات فراگير تر در آينده است.