چكيده
مخازن آبي نقش و سهم مهمي در پرورش و تولید آبزیان در بسياري از كشورها دارا هستند. در ایران بخصوص دهه¬ی اخير در استانهای مختلف کشور ايران مطالعات لیمنولوژی–اکولوژی تعداد زيادي از دریاچه ها به منظور دستيابي به اهداف شیلاتی صورت گرفته است. در اين راستا ، مطالعه حاضر در دریاچه سد آزاد (حدفاصل شهرستان سنندج و مریوان) انجام گرفته است. در این مطالعه 23 پارامتر فیزیکوشیمیایی از تير 1394 تا خرداد 1395 در پنج ایستگاه (ناحیه های رودخانه¬ای (ایستگاههای 4 و5)، انتقالی (ایستگاههای 2و3) و دریاچه¬ای (ایستگاه 1) مورد بررسی قرار گرفتند. نتايج نشان داد میانگین غلظت اکسیژن محلول بالاتر از 5 میلی گرم در لیتر بود (در لایه بالاتر از 60 متر)، میانگین فسفرکل، نیتروژن کل، آلکالینتی کل و سختی کل آب، pH بترتیب 033/0±048/0، 32/0± 52/1، 10±50، 13±147 میلی گرم در لیتر و37/0±89/7، هدایت الکتریکی آب دریاچه 40±290 میکروزيمنس بر سانتیمتر و مواد جامد محلول 20± 145 میلی گرم در لیتر بوده است. همچنین میانگین پارامترهای آلودگی BOD5 و COD و ترکیبات NH3 و NO2/N به ترتیب برابر 48/1± 18/2 و 78/8± 28/9 میلی گرم بر لیتر، 58/2± 57/1 میکروگرم بر لیتر و 004/0± 005/0 میلی گرم بر لیتر ثبت گردید. ترموکلاین و اکسی کلاین از ماه خرداد شروع و در ماه مرداد به حداکثر خود رسید و سپس با روند نزولی در ماه آذر از بین رفت. حداکثر شکست دمایی و شکست اکسیژنی به ترتیب در ماههای مرداد و خرداد به وقوع پیوست. در تحقیق حاضر در ماههای مربوط به فصول پاییز، زمستان و بهار (به غیر ازفصل تابستان كه هر دوعامل نیتروژن و فسفر عامل محدودکننده بود) فسفر عامل محدوده کننده توليدات اولیه، شناخته شد. بنابراین کنترل ورود فسفر (منابع داخلی و خارجی) به آب درياچه این سد، نقش بسیار با اهمیتی در توازن اکولوژیکی مواد مغذی دارد تا منجر به شکوفایی جلبکی نگردد. در مورد اکثر فاکتورهای فیزیکوشیمیایی تفاوت معنی داري از مقادیر میانگین در دو لایه سطحی و عمقی مشاهده شده است (05/0T-test, p<). نتیجه اینکه، درمطالعه حاضر مقادیر فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب دریاچه سد آزاد سنندج در محدوده استاندارد بوده که در صورت بکارگیری روشهاي صحيح مديريتي، برای انجام فعالیت های آبزی پروری و آبزی دار کردن برای برخی از گونه های ماهیان اعم از گرم آبی و سرد آبی مناسب مي باشد. براساس نتایج این تحقیق سد دارای محدوده ی زیستگاهی وسیعی می باشد بطوریکه محل مناسبی برای تولید هم گونه های استنوهالین (common carp) و هم گونه های یوری هالین (trout) خواهد بود. با توجه به تغییرات دمای آب منطقه سد آزاد سنندج نشان می¬دهد که در این منطقه استعداد لازم برای پرورش ماهیان سردابی وجود دارد. آبزی پروری ماهیان سردآبی (از ماه مهر تا اوایل ماه اردیبهشت) در محیط محصور در صورت استفاده از سیستم های مختلف پرورش ماهی در قفس نیز امکان پذیر است. همچنین رهاسازی بچه ماهی ماهیان گرمابی (فیتوفاگ، کپورمعمولی و بیگ هد) در مخزن سد آزاد قابل اجرا می باشد. ضمن آنكه نتايج بيانگر آن بود كه وضعيت تغييرات افقي و عمودي كيفيت آب در مخزن به ميزان و نحوه اختلاط عمودي و افقي آب مخزن و نيز مديريت انساني آن بستگي داشت كه عوامل مختلف مانند باد، كيفيت آب هاي ورودي، روابط متقابل بين عوامل مختلف فيزيكو-شيميايي و نيز بيولوژيكي، چرخه مواد مغذي و نهايتاً لايه بندي، درون مخزن بر آنها تاثير گذار بود. لذا در نظر گرفتن لايه بندي ستون آب و اختلاط آن از نكات مهم در حفظ كيفيت و بهره برداري بهينه از آب محسوب مي شود.